ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Ջիլիզա 65 Հուշարձան

ՀՀ (Երկիր) / Լոռի (Մարզ) / Թումանյան (Շրջան) / Ջիլիզա (Գյուղ)

Տեղադրություն

Ջիլիզա գյուղը գտնվում է Մեծ Հայքի Գուգարք նահանգի Ծոբոփոր գավառում` ներկայիս Հայաստանի Հանրապետության Լոռու մարզում՝ մարզկենտրոն Վանաձոր քաղաքից ուղիղ գծով 48 կմ հյուսիս՝ Լալվար լեռան հյուսիսարևելահայաց անտառածածկ լեռնաճյուղերից մեկի ստորոտին, ծովի մակերևույթից 1105 մ միջին բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Ջիլիզայի պատմական հուշարձանները, Երևան, 2013, էջ 1:

Պատմություն

Գյուղի պատմական անցյալը պատված է խոր լռության քողով: Նրա մասին լռում են ինչպես հայ, այնպես էլ օտար մատենագիրները, մինչև իսկ դիվանական վավերագրերը:

Նույնիսկ ԺԹ դարին և Ի դարի սկզբին վերաբերող այն վավերագրերը, որտեղ առկա են վիճակագրական զանազան տվյալներ Շուլավերի գործակալությանը ենթակա հայաբնակ գյուղերի մասին, Ջիլիզան (մերձակա Չանախչին ևս) երբևէ չեն հիշատակում: Սամվել Կարապետյան, Ջիլիզայի պատմական հուշարձանները, Երևան, 2013, էջ 1:

Սակայն, եթե գրավոր աղբյուրները քար լռություն են պահպանում, ապա գյուղի պատմական անցյալը վեր հանելու գործում բավականաչափ առատ նյութ են մատակարարում գյուղում և գյուղամերձ հնավայրերում պահպանված նյութական մշակույթի պատմական տարաբնույթ հուշարձանները:

Սամվել Կարապետյան, Ջիլիզայի պատմական հուշարձանները, Երևան, 2013, էջ 1:

Ի մասնավորի, պարզվում է, որ մինչև ԺԸ դարի 20-ական թթ. ներկայիս Ջիլիզա գյուղի տարածքում գոյություն են ունեցել առնվազն հինգ զուտ հայաբնակ գյուղեր, որոնք բոլորն էլ ավերվել և ամայացել են օսմանցիների արշավանքներով քաջալերված լեզգիների ասպատակությունների հետևանքով: Շուրջ մեկուկես դար անց միայն գյուղատեղիներից երկուսում (ներկայիս Ջիլիզա և Չանախչի գյուղերը) վերստին հաստատվում են սակավաթիվ հայ ընտանիքներ և վերակենդանացնում հնամենի գյուղերը:

Սամվել Կարապետյան, Ջիլիզայի պատմական հուշարձանները, Երևան, 2013, էջ 3:

Բնակչություն

Ներկայումս զուտ հայաբնակ գյուղն ունի 40 տուն:

Սամվել Կարապետյան, Ջիլիզայի պատմական հուշարձանները, Երևան, 2013, էջ 1:

Հուշարձաններ

Ընդհանուր առմամբ Ջիլիզայի տարածքում և նրա սահմաններին մերձ պահպանված նյութական մշակույթի հուշարձանները ժամանակագրական առումով կարելի է խմբավորել երկու հիմնական մասի: Առաջինները, ի դեմս Չախալաբերդ-Բազաբերդ ամրոցի, Խորակերտի և Խնձորեքսի վանքերի, Դավիթ բեկի ժամ կոչված գյուղատեղիի եկեղեցու, վերաբերում են Ժ-ԺԳ դարերին, իսկ երկրորդ խումբը՝ բաղկացած ավելի մանր, սակայն միաժամանակ ավելի մեծաթիվ հուշարձաններից (գյուղատեղիներ, եկեղեցիներ, գերեզմանոցներ և այլն), ուշ միջնադարին:

Զարգացած միջնադարին վերաբերող Խնձորեքսի վանքը (1213 թ.) և Դավիթ բեկի ժամը գտնվում են Բանուշ գետի հովտում: Պայմանավորված աշխարհագրական սահմանազատմամբ` այս, ինչպես նաև նույն ձորահովտում գտնվող ուշմիջնադարյան մի քանի հուշարձաններ նպատակադրվել ենք ներկայացնել մեկ այլ՝ առանձին հրատարակությամբ: Սամվել Կարապետյան, Ջիլիզայի պատմական հուշարձանները, Երևան, 2013, էջ 3:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տիեզերքից
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2013 թ․

Ջիլիզա գյուղի տեսքը հին գերեզմանոցի կողմից