ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Ղարաքիլիսա 79 Հուշարձան

Իրան (Երկիր) / Արևմտյան Ատրպատական (Նահանգ) / Մակու (Գավառ) / Ղարաքիլիսա (Գյուղ)

Ստուգաբանություն

Վերջին տարիներին Իրանում կատարված բանասիրական ուսումնասիրությունները նոր լույս են սփռում ղարա բառով կազմված ատրպատականյան տեղանունների վրա: Հայտնի է, որ թուրքական էթնիկ տարրի առկայության պայմաններում, սկսած ԺԴ-ԺԵ դարերից, երկրամասում գերիշխող է դարձել ազերի թուրքերենը, և տեղանունները ձևափոխվելով հարմարեցվել են նոր լեզվամտածողությանը: Սակայն այսօր էլ մի շարք գյուղերում և մասնավորապես Գելինղիյե (Gelinghieh) ավանում տարեցները գործածում են իրենց բնիկ ազերի պարսկերեն բարբառը. թաթի և հարզանի անուններից առաջ հաճախ օգտագործում են ղարեա-ղարա, նաև ձևափոխված՝ քալե, քալա, քալան բառը, որը նշանակում է մեծ, մեծագույն, կարևորագույն: Ուստի ղարա բաղադրիչով կազմված տեղանուններն այս հետազոտությունների հիմքի վրա վերաիմաստավորվում են: Ներկայացնենք մի քանի օրինակ: Ատրպատականի Ղարարուդ գետը վաղ միջնադարում կոչվել է Քալանրուդ (րուդ պարսկերեն նշանակում է գետ): Թարգմանվում է ոչ թե սև գետ, ինչպես թուրքերենում (ղարա = սև, գետում եղած բաց գույնի ավազաքարերի պատճառով այն այդպես կոչվել չէր կարող), այլ մեծ գետ, կարևորագույն գետ, ինչպես որ է իրականում (Ղարարուդը Ատըրպատականի ամենամեծ գետն է): Նույնը կարելի է ասել Ղարաչաման անվան կապակցությամբ: Չաման կամ չամանզար նշանակում է մարգագետին, իսկ Ղարաչաման անվանված վայրը նշանավոր է իր ընդարձակ ու հարուստ մարգագետիններով և արոտավայրերով: Ուստի Ղարաչաման նշանակում է մեծ մարգագետին: Ղարադաղն ու Ղարաբաղը թուրքերեն ղարա-ով սխալմամբ ճանաչված են համապատասխանաբար Սև լեռ ու Սև այգի, մինչդեռ հետազոտողների կարծիքով (Իրաջե Աֆշար, Անդրանիկ Հովյան և այլք) դրանք պետք է թարգմանել համապատասխանաբար Մեծ լեռ և Մեծ այգի: Ղարա=ղարեա բառիմաստի պարզաբանումը հասկանալի է դարձնում նաև Ղարաքիլիսա (Կարաքիլիսա) անվան իրական նշանակությունը: Նախ նշենք, որ գյուղանունն առաջացել է Թադեոս առաքյալի վանքին տրված Ղարաքիլիսա անունից և թարգմանվել է Սև եկեղեցի` նկատի ունենալով հին եկեղեցու՝ մուգ գույնի քարերով շարված լինելը: Մինչդեռ վանքի՝ ԺԹ դարում սպիտակ ավազաքարից կառուցված հատվածը շատ ավելի մեծ է և իր ձյունաթույր ճերմակությամբ նույնիսկ հեռվից տեսանելի է մթության քողի տակ: Այլ խոսքով, ըստ Ատրպատականի բարբառների նորագույն ուսումնասիրությունների` Ղարաքիլիսա նշանակում է ոչ թե սև եկեղեցի, այլ մեծ, կարևորագույն եկեղեցի, մանավանդ որ այն համապատասխանում է իրականությանը:

Քասրավի Ահմադ, Քարունե Քասրավի, Թեհրան, 1986, էջ 431 (պարսկերեն): Ղարա տերմինի և նրանով կազմված տեղանունների մասին մանրամասն տե՛ս Իրաջե Աֆշար, Ղարաքիլիսա, «Փեյման», Թեհրան, 1998, N 2 (պարսկերեն): Յովեան Անդրանիկ, Ղարաքիլիսա, «Իրան-Զամին», Թեհրան, 1996 (պարսկերեն): Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 40:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2009 թ․

Թադեոս առաքյալի վանքին կից գտնվող Վանք (Ղարաքիլիսա) գյուղը

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Վանք