ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Շամախի 154 Հուշարձան

Ադրբեջան (ոչ Արցախ) (Երկիր) / Շամախի (Շրջան)

Աշխարհագրական միջավայր

Զբաղեցնում է Բուն Աղվանքի արևելյան մասը։ Համապատասխանում է միջնադարյան Շիրվանի կենտրոնական մասին։ Ներկայիս շրջանը իր բռնած տարածքով ամենից ընդարձակն է Ադրբեջանի հանրապետության տարածքում (զբաղեցնում է 3.9 հզ. քառ. կմ)։ Սահամանակից է Աղսուի, Իսմայիլի, Մաշթաղայի, Սալյանի, Սաբիրաբադի և Քյուրդամիրի շրջաններին։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 46:

Նկարագրություն

Ունի մեկ քաղաք (շրջկենտրոն Շամախին), 2 քաղաքաաիպ ավան, 1 բանավան, 103 գյուղ։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 46:

1918 թ․

Մինչև 1918 թ. շրջանի ներկայիս տարածքում հայաբնակ էին 15 գյուղեր. Մատրասա, Քարքանջ, Քալախան, Արփավուտ, Խանիշեն, Դարա-Քարքանջ, Միրիշեն, Մեյսարի, Զարխու, Սաղիան, Փախրաքուշ, Գյուրջիլար, Ղաջար, Տվարիշեն և Բալիշեն։ Մեծ թվով հայեր ապրում էին նաև Շամախի քաղաքում։ Հայաբնակ բոլոր գյուղերն առանց բացառության տեղաբաշխված են շրջանի նախալեռնային գոտում (իհարկե, հնում այդ ցանցը ձգվում էր շատ ավելի հյուսիս, մինչև Կովկաս լեռների փեշերը)։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 46:

Շրջանը հարուստ է հայկական պատմական հուշարձաններով։ Առանձնապես նշանավոր են Սաղիանի, Մեյսարու, Փախրաքուշի վանքերը։ Մատրասայի, Քալախանի եկեղեցիները։ Սաղիան, Մատրասա, Մեյսարի, Քարքանջ գյուղերի հինավուրց գերեզմանոցները, ուր պահպանվել են խոյաձև տապանաքարեր, խաչքարեր։ Հնավայրերի մեծ մասում պահպանվել են նաև արձանագրություններ։ Դրանց մի զգալի մասը, որ հավաքել ու հրատարակել էին նախկին ուսումնասիրողները, հուշարձանների ավերման, ոչնչացման հետևանքով ներկայումս պահպանված չեն։ Ընդհանուր առմամբ շրջանի ներկայիս տարածքից նախկինում հրատարակված են եղել 86 արձանագրություն։ Դրանցից տեղերում պահպանված գտանք միայն 6-ը: Բացի այդ՝ նհրկայացվում է նաև նախկինում չհրատարակված, նորահայտ 56 արձանագրություն, ըստ որում շրջանից մեր ամբողջ հավաքածուն կազմում է 142 միավոր արձանագրություն։