ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Քեսաբ 23 Հուշարձան

Սիրիա (Երկիր) / Լաթաքիա (Նահանգ) / Քեսաբ (Շրջան) / Քեսաբ (Շրջկենտրոն)

Պատմություն

Նույնացվում է Քազամպել, Քասապելլա քաղաքի հետ, որը հիշվում է խաչակրաց ժամանակաշրջանում Անտիոքի դքսության տարածքում, սակայն ավանի շուրջ պահպանվել են ավելի վաղ ժամանակաշրջաններին պատկանող հուշարձաններ: Ուշագրավ են ավանի հարավարևմտյան եզրի (դեպի Գալա տանող ճանապարհի աջ կողմում) վիմափոր խորշը, որը հավանաբար ունեցել է գերեզմանական նշանակություն, Սբ. Աստվածածին եկեղեցու բակում գտնվող սյան խոյակը և Սբ. Միքայել եկեղեցում պահպանվող ճարտարապետական բազմաթիվ բեկորներն ու գտածոները:

Չոլաքեան Յ., Քեսապ, հ. Ա, Հալէպ, 1995, էջ 225-226: Րաֆֆի Քորթոշյան, Քեսաբի շրջանի պատմական հուշարձանները, Երևան, 2014, էջ 4:

Բնակչություն
1906 թ․

Ըստ 1906 թ. մարդահամարի` Քեսաբ շրջկենտրոնն ուներ 450 տուն առաքելադավան, 320 ավետարանական և 30 կաթողիկե հայ բնակչություն: Առաքելականներն ունեին արական 1 դպրոց, իսկ ավետարանականները` տարրական 2, միջնակարգ 1 և երկրորդական երկսեռ 2 դպրոցներ:

«Արևելեան մամուլ», 1906, N 50, էջ 1228-1231: Րաֆֆի Քորթոշյան, Քեսաբի բնակչությունը 1906-2006 թթ., «Վարձք», 2011, N 4, էջ 58:

1911 թ․

1911 թ. Մովսես վարդապետ Ոսկերիչյանի կատարած մարդահամարի համաձայն` Քեսաբ շրջկենտրոնն ուներ 543 տուն բնակիչ:

Չոլաքեան Յ., Քեսաբ, հ. Ա, Հալէպ, 1995, էջ 351, 422, 436, 440, 442, 444-445, 449, 454-455: Րաֆֆի Քորթոշյան, Քեսաբի բնակչությունը 1906-2006 թթ., «Վարձք», 2011, N 4, էջ 59:

1915 թ․

1915 թ. Քեսաբի բնակչությունը տեղահանվում է և ենթարկվում ցեղասպանության: 1918 թ. հետո հրաշքով փրկվածները սկսում են վերադառնալ հայրենի գյուղ: 1920 թ. Սիմոն Այանյանի կողմից կատարված մարդահամարից բացահայտ երևում է, որ բնակչության թիվը 1911 թ. համեմատ նվազել է:

Րաֆֆի Քորթոշյան, Քեսաբի բնակչությունը 1906-2006 թթ., «Վարձք», 2011, N 4, էջ 62:

1920 թ․

Ըստ 1920 թ. Սիմոն Այանյանի կողմից կատարված մարդահամարի` Քեսաբ շրջկենտրոնն ուներ 307 տուն բնակիչ:

Չոլաքեան Յ., Քեսաբ, հ. Գ, Հալէպ, 2004, էջ 237-291: Սիմոն Այանյանը ներկայացրել է 1920 թ. Քեսաբում և Քեսաբից դուրս գտնվող բոլոր քեսաբցիների թվաքանակը, որտեղից մենք առանձնացրել ենք 1920 թ. Քեսաբում գտնվող բնակչության թիվը: Րաֆֆի Քորթոշյան, Քեսաբի բնակչությունը 1906-2006 թթ., «Վարձք», 2011, N 4, էջ 62:

1955 թ․

1955 թ. կատարված մարդահամարից բացահայտ երևում է, որ բնակչության թիվը 1920 թ. համեմատ նվազել է 56%-ով: Ըստ նույն թվականի մարդահամարի` Քեսաբ շրջկենտրոնն ուներ 109 տուն բնակիչ:

1955 թ. մարդահամարի տվյալները կազմվել են ըստ շնչագրության: Քանի որ նախկին տվյալները հրատարակվել են ըստ ծխաթվերի (տների), ուստի 1955 թ. արձանագրված անձերի թիվը բաժանելով 6-ի` ստացել ենք գյուղերի ծխաթվերը: Չոլաքեան Յ., Քեսաբ, հ. Ա, Հալէպ, 1995, էջ 138: Քեսաբի շրջանի բնակչության տվյալները դուրս ենք բերել շրջանի բնակչության ընդհանուր թվից հանելով բոլոր գյուղերի բնակչության թվերը: Րաֆֆի Քորթոշյան, Քեսաբի բնակչությունը 1906-2006 թթ., «Վարձք», 2011, N 4, էջ 63:

Նկարագրություն

Մինչև Ի դարի կեսերն ավանն ուներ հիմնականում 3 թաղ՝ կենտրոնական, արևմտյան և արևելյան: Հետագայում դրանք ընդլայնվում են դեպի հարավ, իսկ հարավ-արևմուտքում գոյանում է Գալա թաղամասը:

Րաֆֆի Քորթոշյան, Քեսաբի շրջանի պատմական հուշարձանները, Երևան, 2014, էջ 4:

Հին տները մեծ մասամբ պահպանվել են կենտրոնական թաղամասում և կառուցվել ԺԹ դարի վերջին և Ի դարի սկզբին: Դրանց որոշ մասը նորոգվել է 1987, 1992, 2002 թվականներին «Երկիր և մշակույթ» կազմակերպության կողմից:

Րաֆֆի Քորթոշյան, Քեսաբի շրջանի պատմական հուշարձանները, Երևան, 2014, էջ 4:

1911 թ․

1911 թ. դրությամբ Քեսաբ շրջկենտրոնում առաքելականներն ունեին երկսեռ 1, ավետարանականները` բարձրագույն երկսեռ 1 և իգական 1 դպրոցներ, իսկ կաթողիկեները և լատինները միասին` 1 երկսեռ դպրոց:

Չոլաքեան Յ., Քեսաբ, հ. Ա, Հալէպ, 1995, էջ 242, 249, 253, 316, 318, 320-321, 335, 343, 347-348, 351, 361, 370, 378, 382, 391: Րաֆֆի Քորթոշյան, Քեսաբի բնակչությունը 1906-2006 թթ., «Վարձք», 2011, N 4, էջ 59:

1920 թ․

1920 թ. Քեսաբ շրջկենտրոնում գործում էին արական և իգական միացյալ մեկական դպրոցներ:

Չոլաքեան Յ., Քեսաբ, հ. Ա, Հալէպ, 1995, էջ 245, 318-319: Րաֆֆի Քորթոշյան, Քեսաբի բնակչությունը 1906-2006 թթ., «Վարձք», 2011, N 4, էջ 62:

1955 թ․

1955 թ. Քեսաբ շրջկենտրոնն ուներ ավետարականների 2, առաքելականներին և կաթողիկեներին պատկանող մեկական դպրոցներ:

Չոլաքեան Յ., Քեսաբ, հ. Ա, Հալէպ, 1995, էջ 239, 247, 252, 255, 315, 319-320, 322, 361, 372, 383, 391: Րաֆֆի Քորթոշյան, Քեսաբի բնակչությունը 1906-2006 թթ., «Վարձք», 2011, N 4, էջ 63:

2006 թ․

2006 թ. շրջկենտրոնում գործում էր առաքելադավանների 1 դպրոց` 250 հայ և 20 ալևի աշակերտներով: Ավետարանականներն ունեին 1 դպրոց` 45 հայ և 15 ալևի, կաթողիկեները` ևս 1 դպրոց` 40 հայ և 20 ալևի աշակերտներով և 1 պետական դպրոց:

Րաֆֆի Քորթոշյան, Քեսաբի բնակչությունը 1906-2006 թթ., «Վարձք», 2011, N 4, էջ 63: 2006 թ. տվյալները մեզ փոխանցելու համար պարտական ենք այժմ հանգուցյալ էքիզոլուքցի Աբրահամ Աշըգյանին և տիկնոջը` Խաթուն Աշըգյանին, որոնք բոլոր գյուղերի բնակիչներին հիշում էին անուն առ անուն:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ընդհանուր
Ուղղությունը ⇓ Հարավից
Հեղինակը Վուդի
Աղբյուրը Նշված չէ
Տարեթիվ 1860 թ․

Ավանի տեսքը հարավից 1860 թ. (լուս.՝ պատվելի Վուդի),

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ընդհանուր
Ուղղությունը ⇖ Հյուսիս-արևմուտքից
Հեղինակը Րաֆֆի Քորթոշյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2006 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Րաֆֆի Քորթոշյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2008 թ․

Հռոմեական ժամանակաշրջանի վիմափոր խորշը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Րաֆֆի Քորթոշյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Սբ. Միքայել եկեղեցում պահպանվող ճարտարապետական բեկորների պահարանը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Րաֆֆի Քորթոշյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Հռոմեական ժամանակաշրջանի գերեզմանաքարը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Րաֆֆի Քորթոշյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Սբ. Աստվածածին եկեղեցու բակում գտնվող Բ-Դ դդ. պատկանող սյան խոյակը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Րաֆֆի Քորթոշյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2006 թ․

Կենտրոնական թաղամասի նորոգված տներից մեկը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Րաֆֆի Քորթոշյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2006 թ․

Կենտրոնական թաղամասի նորոգված տներից մեկը

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Քեսապ

Բնակչություն.

Թվական	Հայ տուն	Ալևի տուն	Նշումներ	Աղբյուր
1906	800		Ըստ 1906 թ. մարդահամարի` Քեսաբ շրջկենտրոնն ուներ 450 տուն առաքելադավան, 320 ավետարանական և 30 կաթողիկե հայ բնակչություն:	«Արևելեան մամուլ», 1906, N 50, էջ 1228-1231: Րաֆֆի Քորթոշյան, Քեսաբի բնակչությունը 1906-2006 թթ., «Վարձք», 2011, N 4, էջ 58:
1911	543			Չոլաքեան Յ., Քեսաբ, հ. Ա, Հալէպ, 1995, էջ 351, 422, 436, 440, 442, 444-445, 449, 454-455: Րաֆֆի Քորթոշյան, Քեսաբի բնակչությունը 1906-2006 թթ., «Վարձք», 2011, N 4, էջ 59:
1920	307			Չոլաքեան Յ., Քեսաբ, հ. Գ, Հալէպ, 2004, էջ 237-291: Սիմոն Այանյանը ներկայացրել է 1920 թ. Քեսաբում և Քեսաբից դուրս գտնվող բոլոր քեսաբցիների թվաքանակը, որտեղից մենք առանձնացրել ենք 1920 թ. Քեսաբում գտնվող բնակչության թիվը: Րաֆֆի Քորթոշյան, Քեսաբի բնակչությունը 1906-2006 թթ., «Վարձք», 2011, N 4, էջ 62:
1955	109			1955 թ. մարդահամարի տվյալները կազմվել են ըստ շնչագրության: Քանի որ նախկին տվյալները հրատարակվել են ըստ ծխաթվերի (տների), ուստի 1955 թ. արձանագրված անձերի թիվը բաժանելով 6-ի` ստացել ենք գյուղերի ծխաթվերը: Չոլաքեան Յ., Քեսաբ, հ. Ա, Հալէպ, 1995, էջ 138: Քեսաբի շրջանի բնակչության տվյալները դուրս ենք բերել շրջանի բնակչության ընդհանուր թվից հանելով բոլոր գյուղերի բնակչության թվերը: Րաֆֆի Քորթոշյան, Քեսաբի բնակչությունը 1906-2006 թթ., «Վարձք», 2011, N 4, էջ 63:
2006	88	3	2006 թ. տվյալները մեզ փոխանցելու համար պարտական ենք այժմ հանգուցյալ էքիզոլուքցի Աբրահամ Աշըգյանին և տիկնոջը` Խաթուն Աշըգյանին, որոնք բոլոր գյուղերի բնակիչներին հիշում էին անուն առ անուն:	Րաֆֆի Քորթոշյան, Քեսաբի բնակչությունը 1906-2006 թթ., «Վարձք», 2011, N 4, էջ 63: