ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Դերիկ 4 Հուշարձան

Իրան (Երկիր) / Արևմտյան Ատրպատական (Նահանգ) / Սալմաստ (Գավառ) / Դերիկ (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Սալմաստ քաղաքից 17 կմ հյուսիս-արևմուտք՝ Դերիկաջուր գետակի ձախ՝ արևմտահայաց ձորակողին:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 121:

Բնակչություն

Գյուղը հայաբնակ է եղել թերևս անհիշելի ժամանակներից, բայց առնվազն վաղ միջնադարից մինչև 1826-1828 թթ. ռուս-պարսկական պատերազմի ավարտը, որին հետևել է գավառի՝ հատկապես լեռնային գյուղերի պարպումը բնիկներից. «Գիւղը նախքան 1828 թ. եղել է հայաբնակ: Այդ թւականի քաղաքական իրադարձութիւնների ...հետեւանքով հայերի փոխարէն հաստատւել են քուրդ բնակիչներ»: Սակայն, ինչպես երևում է, հետագա տասնամյակներում էլ ունեցել է սակավաթիվ հայ բնակչություն: Համենայն դեպս, 1890 թ. վկայվել է, որ Դերիկի շրջանում միակ հայաբնակ գյուղն էր և ուներ 5-6 տուն հայ ընտանիք:

Գորոյեանց Ն., Պարսկաստանի հայերը, Թեհրան, 1968, էջ 180: Կոսոյեան Հ., Սալմաստում եւ Դերիկում , «Ալիք», 1964, N 203, 14 սեպտեմբերի, էջ 2: Այլ տեղեկության համաձայն՝ գյուղն ուներ 10-15 հայ ընտանիք (Աճէմեան Հ., Բագրատ վարդ. Գէորգ-Թաւաքալեան, «Վէմ», 1936, N ԺԴ, մարտ-ապրիլ, էջ 97): Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 121:

1891 թ. հիշվում է դերիկցի գառնարած Ռուբենը, որն արհեստ էր ուսանում Թավրիզում ՀՅԴ ստեղծած «Խարիսխ» զինագործարանում (նրան այդտեղ էր ուղարկել Սևքարեցի Սաքոն), իսկ 1890-ական թթ. սկզբներին՝ գյուղաբնակ Դերկի Խաչոն:

Սամսոն /Սամսոն Թադևոսյան/, Հ.Յ.Դ. «Խարիսխ» զինագործարանը, «Ալիք», 1972, N 236, 19 հոկտեմբերի, էջ 2: Սէյրի /Ավետիք Գուլոյան/, Դերիկ կամ դէպի անմահութիւն, «Հասկեր», 1906, N 7, յուլիս, էջ 242: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 121:

1892 թ. նշվել է, որ «նոր հիմնադրած» և 5 տնից բաղկացած գյուղի բնակիչները «...մշակում էին Դերիկի հողերը և աճեցնում ու պահպանում էին նրա հօտերը: Բայց Դերիկի վանահայր վարդապետի ջանքերով շուտով գիւղը պիտի բերւէին նոր բնակիչներ, ծառեր ու այգիներ պիտի տնկւէին ջրերի ափին, ուսումնարան պիտի շինւէր և մի քանի տարւայ ընթացքում մի գեղեցիկ գիւղ պիտի լինէր այնտեղ»:

Սէյրի /Ավետիք Գուլոյան/, Դերիկ կամ դէպի անմահութիւն, «Հասկեր», 1906, N 8-9, օգոս.-սեպտ., էջ 291: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 121:

1893 թ. Ջհանդամ-դարա ձորում գտնվող գյուղն ուներ 9 տուն քուրդ բնակիչ:

Ճանապարհորդ /Գ. Սև-Երիցյան/, Նամակներ Պարսկաստանից, «Նոր-Դար», 1894, N 22, 8 փետրուարի, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 121:

1894 թ. «...վանքի մօտ կան 3 հայ և մի քիչ հեռու 10 տուն քիւրդ բնակիչ ունեցող գիւղեր, որոնցից երկուսը պատկանում են վանքին»:

Պատրիկ, Վերջին դէպքերը Սալմաստում, «Մշակ», 1894, N 98, 27 օգոստոսի, էջ 1: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 121:

Հայտնի է նաև, որ հիշյալ թվականին «Դերիկ գյուղը, Մովսէս Իշխանեանի նախաձեռնութեամբ, գնւում է Հաֆթվանի հայ համայնքի կողմից, որպէս ազգային կալւածք, եւ իբրեւ այդպիսին մնաց մինչեւ 1928 թւականը, երբ Ատրպատականի Առաջնորդարանի կարգադրութեամբ վաճառւեց մի քուրդ ցեղապետի»:

Գորոյեանց Ն., Պարսկաստանի հայերը, Թեհրան, 1968, էջ 181: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 121:

Ըստ Սալմաստի ծխատեր քահանա Մեսրոպ Մինասյանի վկայության՝ «Դերեկ հայկական գիւղը դատարկւել է 1914 թւին»:

Բոլատեան Մ., Տպաւորութիւններ Իրանի պատմական վայրերից, «Ալիք», 1960, N 180, 22 օգոստոսի, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 121:

1930 թ. ուներ 180 քուրդ բնակիչ: Նույն թվականի երկրաշարժից գյուղն ավերվում է, իսկ 25 հոգի՝ զոհվում և վիրավորվում:

Tchalenko, J., M. Berberian. “The Salmas (Iran) Earthquake of May 6th, 1930.” Annals of Geophysics. Vol. 27 (1974), էջ 156. Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 121:

1964 թ. դրությամբ Դերիկն անմարդաբնակ գյուղ էր. «Երկու անդնդախոր ձորային հովիտներ՝ հիւսիս-արեւելեան կողմից Դուշման դարասին, հարաւ-արեւմտեան Բրուշխանայի ձորը ի մի միանալով ձեւացնում է մի եռանկիւնահարթութիւն, որի բարձրադիր հարթակի վրայ գտնւում էր վանքը, իսկ նրա ցածրադիր մասում՝ Դերիկ հայկական գիւղը, որի աւերակ տնակները զուրկ էին բնակչութիւնից»:

Կոսոյեան Հ., Սալմաստում եւ Դերիկում, «Ալիք», 1964, N 204, 15 սեպտեմբերի, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 121:

2011 թ. գյուղն ուներ մուհամմադի աշիրեթին պատկանող 35 տուն քուրդ բնակիչ:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 121:

Անվան ծագում

Գյուղն իր անունը ստացել է ոչ հեռու գտնվող վանքից, որին քրդերը, ինչպես և շատ այլ վանքերի, անվանում են Դերիկ:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 121:

Հեղինակը Սասուն Դանիելյան
Տարեթիվ 2017 թ․

Դերիկաջրի ձորահովիտն ու Սպիտակ սարերը