ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Այնթապ 3 Հուշարձան

Թուրքիա (Երկիր) / Կիլիկիա (Տարածք) / Այնթապ (Գավառ) / Այնթապ (Քաղաք)

Պատմություն

Այնթապում տպարան ստեղծելու գործի նախանձախնդիրներից է Վահան (Մովսես) Քյուրքչյանը, ով տակավին քոլեջում ուսանելու տարիներին (1880 թ.), տեսնելով տպագրական մեքենան և տառերը, կարողանում է տպել մի փոքրիկ ոտանավոր «հազիւ 3-4 օրինակ, Մեղապարտ Յակոբի անդրանիկ տպագրութեանց պէս անճաշակ»: 1886 թ., երբ խմբագրում է «Մենտոր» հանդեսը և ձեռագրերն ուղարկում Կ.Պոլսի Գ. Պաղտատլյան (Արամյան) տպարան՝ հրատարակելու, նույն ժամանակ նաև զբաղվում է Այնթապում տպարան հիմնելու արտոնություն ձեռք բերելու խնդրով: Այդ նպատակով իր հետ տանելով կրթության նախարար այնթապցի Մյունիֆ փաշայի` Հալեպի նահանգապետարանին ուղղված հեռագիրը` 1886 թ. մեկնում է Կ.Պոլիս. «Այնթապի բնակիչներէն պր. Վահան Քիւրքճեան այդ քաղաքին մէջ թրքերէն եւ հայերէն տպարան մը հաստատելու համար խնդրագիր մը տուած է. մեզի տեղեկացնել, թէ ատոր դէմ տեղւոյն առարկութիւն մը կա՞յ»: Խնդիրը մերժվում է «...տեղւոյն վրայ նախապէս տպարան գոյութիւն ունեցած չէ եւ հիմա ալ պետք չի տեսնուիր անոր...» պատճառաբանությամբ: 1889 թ. Վ. Քյուրքչյանը կրկին փորձում է բարձրացնել տպարան բացելու հարցը (մտադրություն ուներ տպարանը բացել նախ Հալեպում, ապա այն փոխադրել Այնթապ), սակայն անհաջողության է մատնվում: Այդ մասին նա գրում է. «Հասան Հագգը փաշա, Վանայ երբեմնի նահանգապետը, ինձ ըսաւ նշանակելի քմծիծաղով մը. ,,Եթէ հայերէն տպարան հաստատել կուզես, գնա Էրմենիսթան,,»:

Պողարեան Գ., Այնթապականք, հ. Ա, Պէյրութ, 1974, էջ 12, 14-15: Ի դեպ, Գ. Պողարյանը ճշտում է կատարել «Մենտոր»-ի հրատարակության տարեթվի և հրատարակչի առնչությամբ: Ըստ նրա՝ տպագրվել է 1886 թ. Վարդանյան վարժարանի հրատարակչությամբ (Պողարեան Գ., Այնթապականք, հ. Ա, Պէյրութ, 1974, էջ 7-8, ծնթ. 4):
Տե՛ս նաև Քիւրքճեան Վ. Մ., Հայ մամուլը Կիլիկիոյ մէջ, «Կոչնակ Հայաստանի», 1919, N 39, էջ 1243-1244:
Սարաֆեան Գ., Պատմութիւն Անթէպի Հայոց, հ. Բ, Լոս Անճէլըս, 1953, էջ 459:
Էմմա Աբրահամյան, Տպարանները հայոց հայրենիքում, «Վարձք», 2012, N 6, էջ 13-14:

Այնթապում ի վերջո տպարաններ են բացվում միայն 1908 թ.-ից հետո: