ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Կամո 24 Հուշարձան

Ադրբեջան (Երկիր) / Հյուսիսային Արցախ (Տարածք) / Խանլար (Շրջան) / Կամո (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոնից 11 կմ հարավ-արևելք՝ Պանդ լեռան հյուսիսարևելյան ստորոտին, ծովի մակերևույթից 1170-1230 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 366:

Պատմություն

Գյուղի տարածքում պահպանված միջնադարյան հուշարձանները աներկբա հաստատում են բնակավայրի խոր հնությունը:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 366:

Հայտնի է, սակայն, որ ներկայիս գյուղի տեղը, որը պատմական Բաղշիկն էր, մինչև 1870-ական թվականների սկզբները եղել է լքված ու ամայի: Հին գյուղատեղին վերստին շենացնում են ամառանոցի վերածվող Հաջիշենից (Հաջիքենդ) փոխադրված հայերը՝ Բաղշիկ անվանումից զատ գյուղին տալով նաև Հաջիշեն անունը. «...յայտնի հանգամանքներից դրդուած գաղթում են դէպի բարձր, չորս վերստաչափ հեռաւորութեամբ, Սուլուքից մօտ մի ձորակ, որ և հիմնում են «Բաղշիկ» անուն գիւղը: Հին Հաջի-քէնդցիք այժմեան բաղշեկեցիք են...»:

«Նոր-Դար», 1885, N 131, էջ 2: Ուշագրավ է նաև «Արձագանք»-ի թղթակցի հետևյալ հաղորդումը. «...հնումն եղել է աւելի բազմամարդ գիւղ, ինչպէս ցոյց է տալիս գերեզմանատունը. բայց յետոյ բոլորովին անբնակ է մնացել երկար ժամանակ. իսկ այժմու բնակիչները, 24 տուն, գաղթել են այստեղ մի քանի տարի յառաջ Հաջի-շէն գիւղից...: Գիւղիս հողի վերայ տիրապետական իրաւունքի հաստատութեան մասին վիճում է Մանաս-բէկ Մէլիք-Յովսէփեան» («Արձագանք», 1886, N 20, էջ 294):
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 367:

Հայտնի է նաև, որ Բաղշիկին պատկանող որոշ կալվածներ գտնվում էին գյուղից բավականաչափ հեռու (օրինակ՝ Գյորան տեղամասում Բաղշիկն ուներ 320 դեսյատին վարելահող), ուստի և մնում էին անմշակ քաղաքական խառնակ բոլոր տարիներին:

Ա-Դօ, Հայ-թուրքական ընդհարումը Կովկասում, Երեւան, 1907, էջ 333:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 367:

1926 թ․

1926 թ. Բաղշիկի բնակիչները թողնում են գյուղը ու փոխադրվում ավելի ցած և հիմնում ներկայիս Կամո գյուղը. այն սկզբնապես անվանում են Ռիկովկա, 1930-ից՝ Տուխաչևսկ, ապա՝ Բլյուխերովկա:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 367: Տվյալները մեզ փոխանցել է գյուղի բնակիչ Հրանտ Պետրոսյանը (ծնվ. 1926 թ.):

1939 թ․

1939 թ. ապրիլի 16-ին գյուղը պաշտոնապես վերանվանվում է Կամո:

”Азербайджанская ССР, Административно-территориальное деление”, Баку, 1979, с. 212.
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 367:

Բնակչություն
1990 — 1991 թթ․

Կամո գյուղի հայության վերջին օրերը. 1990 թ. մարտի 8-ի դրությամբ գյուղում մնացել էր 12 հայ բնակիչ: Վերջիններս Մոսկվա՝ ԽՍՀՄ ժողովրդական դեպուտատների համագումարին հղած նամակում նկարագրել էին գյուղում ստեղծված օրհասական վիճակը: Նույն օրը (մարտի 8-ին) ռուս զինվորների (հրամանատար՝ գեներալ-գնդապետ Շատալին) առաջնորդությամբ Ազատ և Կամո գյուղեր են ներխուժում 20 բեռնատարներով ժամանած ադրբեջանցիներ, որոնք, դուրս վռնդելով վերջին հայ բնակիչներին, մեկընդմիշտ տիրանում են երկու գյուղերին: Հայրենի գյուղից արտաքսված բնակիչները փոխադրվում են Գետաշեն, որտեղ էլ մնում են մինչև 1991 թ. մայիսը՝ մինչև վերջինիս անկումը:

«Հայք», 1990, N 6, էջ 1:
Կարապետյան Ս., Ճշմարտությունը գոնե պատմության համար, «Օրեր», 1997, N 16, էջ 2-3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ընդհանուր
Ուղղությունը ⇘ Հարավ-արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Ուղղությունը ⇓ Հարավից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Ուղղությունը ⇙ Հարավ-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Բաղշիկ
Բախշիք
Հաջիշեն
Ռիկովկա	1926 թ․
Տուխաչևսկ	1930 թ․
Բլյուխերովկա

1870-1917 թվականներին գյուղի բնակչությունն ընդհանուր առմամբ աճել է և ավելի քան կրկնապատկվել.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Թուրք ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1872		107	92	199		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 62-63: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 367:
1873				157		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 58-59: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 367:
1875				168		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3866, թ. 44-45: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 367:
1876				174		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 57-58: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 367:
1877		98	82	180		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 54-55: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 367:
1878		99	84	183		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3870, թ. 22-23: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 367:
1881		108	91	199		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 27-28: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1882		104	97	201		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 30: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1883		106	96	202		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 56-57: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1885		115	78	193		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 29: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1886	38	141	123	264	Ի դեպ, մեկ այլ տվյալով գյուղն ունեցել է 24 տուն բնակիչ («Արձագանք», 1886, N 20, էջ 294):	“Елисаветопольская губерния. свод статистических данных, извлеченных из посемейных списков населения Кавказа”, Тифлис, 1888, с. 86-87. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1887		112	82	194		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 72: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1888		119	88	207		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3882, թ. 130: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1889		118	90	208		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 226-227: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1890		122	93	225		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 149: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1891		127	93	220		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 148: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1892		140	101	241		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 120: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1893		142	101	243		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 77-78: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1894		143	104	247		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 72-73: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1897		160	124	284		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 146-147: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1898		166	131	297		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 168: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1899		171	137	308		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 126-127: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1900		177	142	319		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 90-91: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1901		180	144	324		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 96-97: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1902		181	144	325		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 22-23: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 369:
1905		183	145	328		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 265-266: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1906		197	158	355		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3915, թ. 24: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1907				303		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 240, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1908	32	128	114	242		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 9: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1909		229	164	393		Հայաստանի ազգային արխիվ, Պ56, ց. 18, գ. 764, թ. 116: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1910		151	125	276		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 56-57: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1912		243	181	424		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3919, թ. 61-62: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1914				410		”Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 84. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368:
1917	170			1423	Տվյալը թվում է չափազանցված և, ըստ այդմ, անիրական:	Ավետիսյան Մ. Մ., Տեղեկագիր Լեռնային Ղարաբաղի եւ Զանգեզուրի բնակավայրերի ու բնակչության թվակազմի մասին (1917 թ.), Բանբեր Հայաստանի Արխիվների, 1991, N 3, էջ 166: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 368: