ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Աղիսմայիլ 1 Հուշարձան

Իրան (Երկիր) / Արևմտյան Ատրպատական (Նահանգ) / Սալմաստ (Գավառ) / Աղիսմայիլ (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Սալմաստ քաղաքից 7,7 կմ հարավ-արևելք՝ ծովի մակերևույթից 1336 մ միջին բարձրությամբ հարթավայրում: Փրչավուշ բլրի ստորոտից հեռու է 2,7, Զոլա գետի աջ ափից՝ 1,6 կմ:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 101:

Գյուղական շինություններով կառուցապատված տարածքն ունի շուրջ 320 մ երկարություն և 260 մ լայնություն:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 101:

Բնակչություն

Գյուղաբնակների մասին վկայություններ պարունակող տեղեկագրերից կարելի է եզրակացնել, որ առնվազն ԺԹ դարի վերջերից Աղիսմայիլն արդեն գերազանցապես բնակեցված էր իրանցի թուրքերով: 1905 թ., օրինակ, նրանք կազմում էին շուրջ 100 տուն: Նույն տարիներին, սակավաթիվ հայերից զատ, գյուղում բնակվում էին նաև ասորիներ:

Աթայեան Ա., Սալմաստ, Նոր Ջուղա, 1906, էջ 57 և ներդիր: Պալունի, Վիճակագրական տեղեկութիւն Սալմաստ գաւառի հայ ազգաբնակութեան, «Նոր-Դար», 1896, N 216, 10 դեկտեմբերի, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 101:

Անվան ծագում

Ըստ վկայության՝ գյուղն իր անունը ստացել է հիմնադրի` ոմն Իսմայիլ աղայի անունից:

Աթայեան Ա., Սալմաստ, Նոր Ջուղա, 1906, էջ 57: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 101:

Վկայվել է նաև Աղիսմայել, Աղա Իսմայիլ և Աղա-Սմայիլ անվանաձևերով:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 101:

Տնտեսություն

Դեռևս Ի դարի սկզբներին Աղիսմայիլ գյուղը բեկապատկան էր: Այս առումով ուշագրավ է բնակիչների հարկային պարտավորվածություններին վերաբերող սույն վկայությունը. «Հողատիրութեան տեսակն աղալըղ է. բերքի կէսն աղայինն է, բայց սերմացւի կէսն աղան է տալիս, ուրիշ ոչ մի տուրք չունեն, նոյնիսկ պետական, միայն թէ պարտաւոր են աղայից անպայման գնել 4 թումանի խոտ, որովհետև աղան մարգագետիններ ունի, և տարեկան հինգ հաւ տալ աղային, իսկ եթէ չցանկանան ոչ բերքի կէսը տալ աղային, ոչ հինգ հաւ տալ և ոչ էլ նրանից 4 թումանի խոտ առնել, այն ժամանակ աղան սերմացւի կէսը չէ տալիս և իւրաքանչիւր ցանւած բեռան տեղի համար առնում է 15 ղռան փող»:

Աթայեան Ա., Սալմաստ, Նոր Ջուղա, 1906, էջ 57: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 101:

Հարևան գյուղերի նման Աղիսմայիլը նույնպես ջրի պահանջը բավարարում էր Զոլա գետից դուրս բերված ջրանցքի և «Գռաւ»-ներից գոյացած առվի ջրերով:

Աթայեան Ա., Սալմաստ Նոր Ջուղա, 1906, էջ 57-58: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 101:

Կրթություն

Սակավահայ գյուղը հայոց դպրոց երբևէ չի ունեցել: Իրողության ուղղակի հետևանքն այն էր, որ 1905 թ. եղել է միայն մեկ գրաճանաչ մարդ:

Աթայեան Ա., Սալմաստ Նոր Ջուղա, 1906, էջ 57: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 101:

Տեսակը Տիեզերքից
Հեղինակը Google Earth
Տարեթիվ 2010 թ․

Հեղինակը Սասուն Դանիելյան
Տարեթիվ 2017 թ․

Գյուղամիջյան ճանապարհի այն հատվածը, որտեղ նախկինում եկեղեցին էր

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սասուն Դանիելյան
Տարեթիվ 2017 թ․

Նորակառույց մզկիթը

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Աղիսմայել
Աղա Իսմայիլ
Աղա-Սմայիլ

Մի քանի տեղեկագրերում առկա միայն հայ բնակիչների թվաքանակին վերաբերող տվյալների համադրումը ներկայացնում է հետևյալ պատկերը.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1860	3	8	9	17		Մխիթարեանց Ա., Ցուցակ որքանութեան ազգի հայոց ի վիճակին Ատրպատականի ի Պարսկաստան, ըստ տանց նոցին, ըստ արական և իգական սեռից յիւրաքանչիւր գաւառս, «Համբաւաբեր Ռուսիոյ», 1862, N 30, 20 սեպտեմբերի, էջ 1: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 101:
1875	4	14	8	22		«Արարատ», 1876, Գ, էջ 110: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 101:
1895	2	7	6	13		«Արարատ», 1896, Բ, էջ 94: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 101:
1896	2	8	5	13	Գյուղն ուներ նաև մի քանի տուն իրանցի թուրք և ասորի բնակիչ:	Պալունի., Նամակ Պարսկաստանից, «Նոր-Դար», 1896, N 216, 10 դեկտեմբեր, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 101:
1898	2	8	5	13		«Արարատ», 1898, ԺԱ-ԺԲ, էջ 505: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 101:
1905	5	11	11	22	Ի դեպ, մի տեղեկագրի համաձայն՝ նույն թվականին գյուղն ուներ 4 տուն՝ 19 շունչ, որից 10-ը՝ ար., 9-ը՝ իգ. (Մատենադարան, Գ. Հովսեփյանի արխիվ, թղթ. 91, վավ. 14, թ. 11):	Աթայեան Ա., Սալմաստ, Նոր Ջուղա, էջ 57, ներդիր: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 101: