ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Անուշաղբյուր Հուշարձան

Թուրքիա (Երկիր) / Վան (Նահանգ) / Արծկե (Գավառ) / Անուշաղբյուր (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Արծկե քաղաքից 9,6 կմ արևելք՝ ծովի մակերևույթից 1825-1840 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Գ, Արծկե, Երևան, 2018, էջ 52:

Այլ անվանումներ

Ներկայումս պաշտոնապես վերանվանվել է Թըրնաքդաղը (Tırnakdagı):

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Գ, Արծկե, Երևան, 2018, էջ 52:

Պատմություն

Սակավաբնակ և ըստ ամենայնի՝ ոչ այնքան հին գյուղի մասին առկա հակիրճ և հպանցիկ գրավոր հիշատակությունները վերաբերում են ԺԹ դարի երկրորդ կեսին:

Համիդյան ջարդերի շրջանում Անուշաղբյուրը գրանցվել է որպես գավառի «վնասուած կամ վերջնականապես աւերուած գիւղերու» ցանկում:

Նօթինկ, Տեղեկագիր Վասպուրականի 1895 թ. սեպտեմբեր և հոկտեմբեր ամիսների, «Հնչակ», 1896, N 8, 15 ապրիլի, էջ 63:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Գ, Արծկե, Երևան, 2018, էջ 51:

1898 թ. հունվարի դրությամբ գյուղն անբնակ էր, սակայն ավելի ուշ այն վերստին բնակեցվել է Համիդյան ջարդերից մազապուրծ անուշաղբյուրցիներով:

Հայերի ցեղասպանությունը Օսմանյան կայսրությունում. Փաստաթղթերի և նյութերի ժողովածու Մ. Գ. Ներսիսյանի խմբագրությամբ, Երևան, 1991, էջ 196:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Գ, Արծկե, Երևան, 2018, էջ 52:

Մեծ եղեռնի ընթացքում սպանվել է 33 հայ, ողջ են մնացել 2-ը:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 242, ց. 1, գ. 12, թ. 24:
Տե՛ս նաև «Աշխատանք», 1915, N 24, 13 յունիսի, էջ 4: Ողջ մնացածները 10 և 14 տարեկան տղաներ էին (տե՛ս սույն աշխ., էջ 34): Այլ տեղեկության համաձայն՝ սպանվել էր 37 հոգի (Մարտիրոսեան Ն., Համեւրոպական պատերազմի ընթացքում ամայացած Արեւելեան Հայաստանի գաւառների վիճակագրութիւնը, «Վան-Տոսպ», 1916, N 16, 13 մարտի, էջ 7):
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Գ, Արծկե, Երևան, 2018, էջ 52:

Տնտեսություն

1880-ական թթ. վկայության համաձայն՝ անուշաղբյուրցիները գլխավորապես նյութապես միջին չափով ապահովված հողագործներ էին, որոնք ունեին նաև բավականաչափ խոշոր և քիչ քանակով մանր եղջերավոր կենդանիներ:

Колюбакин А., Материалы для военно-статистического обозрения Азиятской Турции, том VIII, часть II, Тифлис, 1890, С. 147.
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Գ, Արծկե, Երևան, 2018, էջ 52:

Հուշարձաններ

Չնայած այն հանգամանքին, որ, ըստ 1878 թ. վկայության, գյուղը զուրկ էր եկեղեցուց (ըստ ամենայնի՝ սակավաբնակ լինելու պատճառով), սակայն այն փաստը, որ ի թիվս գավառի այլ գյուղերի՝ արդեն Համիդյան ջարդերի ժամանակ Անուշաղբյուրի եկեղեցին նույնպես քրդերը պղծել էին, հուշում է, որ 1878-1895 թթ. ընթացքում, այնուամենայնիվ, գյուղում եկեղեցի կառուցվել էր:

ԳԱԹ, Թորոս Ազատյանի ֆոնդ, բաժ. 57/III, թ. 14:
«Արարատ», 1896, Բ, էջ 89:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Գ, Արծկե, Երևան, 2018, էջ 52:

Գյուղի բնակչության թվաքանակը մատնանշող տվյալների համադրումը ներկայացնում է հետևյալ պատկերը.

Թվական	Հայ տուն	Հայ ընդամենը	Քուրդ տուն	Քուրդ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1878		85				Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարան (այսուհետև՝ ԳԱԹ), Թորոս Ազատյանի ֆոնդ, բաժ. 57/III, թ. 14 (հեղինակ՝ Երեմիա Տևկանց): Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Գ, Արծկե, Երևան, 2018, էջ 52:
1888	10	160				Колюбакин А., Материалы для военно-статистического обозрения Азиятской Турции, том VIII, часть II, Тифлис, 1890, С. 147. Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Գ, Արծկե, Երևան, 2018, էջ 52:
1895	15	147			Մեկ այլ սղբյուրի համաձայն՝ գյուղն ուներ 10 տուն հայ բնակիչ (Հայերի ցեղասպանությունը Օսմանյան կայսրությունում, էջ 196):	Նօթինկ, Տեղեկագիր Վասպուրականի 1895 թ. սեպտեմբեր և հոկտեմբեր ամիսների, «Հնչակ», 1896, N 8, 15 ապրիլի, էջ 63: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Գ, Արծկե, Երևան, 2018, էջ 52:
1896	15		1			Ախպերանց-Արիւն, Ադիլջեւազ գաւառից, «Մշակ», 1907, N 134, 18 հոկտեմբերի, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Գ, Արծկե, Երևան, 2018, էջ 52:
1897	7		4			Маевский В., Ванский вилает. военно-статистическое описание, Тифлис, 1901, С. 287. Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Գ, Արծկե, Երևան, 2018, էջ 52:
1909	12	68			Քիչ հակասական է հետևյալ վկայությունը. «15 տուն հայ բնակչութիւն ունէր. փա¬շա¬յին ծառաներէն Սլօ անուն քիւրտն հոն գալով, կամաց-կամաց վռնտած է հա¬յեր, և տէր եղած անոնց կալուածներուն. այժմ հազիւ 3-4 տուն հայ մնացած են» (Ս. Ն., Հողի թալան, «Բիւզանդիոն», 1909, N 3774, 24 փետր./9 մարտի, էջ 1):	Ա-Դօ, Վանի, Բիթլիսի եւ Էրզրումի վիլայէթները, Երեւան, 1912, էջ 43: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Գ, Արծկե, Երևան, 2018, էջ 52:
1913/14	10	43			Ըստ Վ. Տերոյանի՝ նույն ժամանակահատվածում գյուղն ուներ 15 տուն հայ բնակիչ (Բադալյան Գ., Վարազդատ Տերոյանի վիճակագրական նյութերն Արևմտյան Հայաստանի բնակավայրերի վերաբերյալ, «ԲՀԱ», 2005, N 1, էջ 215):	Ա-Դօ, Մեծ դէպքերը Վասպուրականում 1914-1915 թւականներին, Երեւան, 1917, էջ 17: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Գ, Արծկե, Երևան, 2018, էջ 52:
1915	18	104				Մարտիրոսեան Ն., Համեւրոպական պատերազմի ընթացքում ամայացած Արեւելեան Հայաստանի գաւառների վիճակագրութիւնը, «Վան-Տոսպ», 1916, N 16, 13 մարտի, էջ 7: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Գ, Արծկե, Երևան, 2018, էջ 52: