ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Նիժ 14 Հուշարձան

Ադրբեջան (ոչ Արցախ) (Երկիր) / Կուտկաշեն (Շրջան) / Նիժ (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոնից 20 կմ հարավ–արևմուտք, լայնատարած աղբյուրաշատ դաշտավսյրում, ծածկված փարթամ բուսականությամբ։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 41:

Պատմություն
1724 — 1725 թթ․

Կապաղակ գավառի հինավուրց ու նշանավոր գյուղերից է։ Մատենագիր աղբյուրներում Նիժը հիշատակվում է սկսած 1724-1725 թթ.–ից (Պետրոս Մեծին օգնության խնդրանքով գրված նամակներում)։

Ա. Աբրահամյան, Ուդիների դիմումը Պետրոս 1-ին, «էջմիածին» 1952, ապրիլ, էջ 39-40։ Г. А. Эзов, Сношения Петра Великого с Армянским народам, СПБ, 1898, с. 427-428.

1918 — 1919 թթ․

Նիժը հայկական այլ գյուղերի հետ մեկտեղ մեծ կորուստներ է տվել 1918-1919 թթ. ենթարկվելով թուրքական ագրեսիային։ Խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո զանազան վայրեր ցրված Նիժեցիները վերադարձել են ամայացած հայրենի գյուղն ու վերստին շենացրել այն։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 41:

Բնակչություն

Նիժը հայտնի է որպես գավառի գլխավոր հայաբնակ գյուղերից, ուր մեծամասնություն են կազմում ուտիախոս հայերը։ Կան նաև քիչ թվով կրոնափոխ եղած հայեր (ներկայումս իրենց համարում են ադրբեջանցիներ)։ XIX դարի կեսերին Նիժն ուներ 500 տուն բնակչություն։

Ջալալեանց Ս., Ճանապարհորդութիւն ի Մեծն Հայաստան, մասն Բ, Տփխիս, 1858, էջ 381։

1890 թ․

1890-ական թթ. Նիժն արդեն գյուղաքաղաք էր և ուներ շուրջ 800 տուն (5008 մարդ) բնակչություն։

Բարխուտարեանց Մ., Աղուանից երկիր և դրացիք, Թիֆլիս, 1863, էջ 245։

1914 թ․

1914 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ Նիժում բնակվում էին 10655 մարդ։

“Кавказский Календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 165.

1982 թ․

1982 թ. գյուղն ուներ 5929 բնակիչ։

«Ադրբեջանական Սովետական Հանրագիտարան» (ադրբեջաներեն), հ. 7, Բաքու, 1983, էջ 272։

1988 — 1989 թթ․

1988-89 թթ. ընթացքում զյուղի բոլոր քրիստոնյաները ենթարկվեցին բռնագաղթի։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 41:

Նկարագրություն

Նիժը բաղկացած է չորս մեծ թաղամասերից։ Սրանք էլ իրենց հերթին բաժանված են այլ ավելի փոքր մասերի։ Ինչպես հիմնական թաղամասերը, այնպես էլ նրանց առանձին մասերն ունեն իրենց առանձին անվանումները։ Գյուղի ամենահին թաղամասը Միջին կամ Դարա-մահլա կոչվածն է։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 41:

Նիժ գյուղի գերեզմանոցներից և եկեղեցիների որմերից հավաքել ենք թվով 13 արձանագրություն: