ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Գիրք 13 Հուշարձան

Ադրբեջան (ոչ Արցախ) (Երկիր) / Իսմայիլի (Շրջան) / Գիրք (Գյուղ)

Տեղադրություն

Հին գյուղ է։ Գտնվում է շրջկենտրոնից 23 կմ հարավ-արևմուտք, գոգավոր հարավահայաց տեղում՝ երեք կողմից շրջապատված անտառապատ սարերով։ Հնում գյուղն ուներ ճանապարհային հանգուցակետի նշանակություն։ Այդտեղից էին ճյուղավորվում դեպի Կուզռան (արևմտյան կողմում), Փաթակլու (հյուսիս-արևելյան կողմում), Քալբանդ (հարավ-արևելյան կողմում) գյուղերը տանող հնագույն ճանապարհները։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 20:

Պատմություն

Գիրք գյուղի վերաբերյալ մատենագրական տեղեկություններ չեն պահպանվել, սակայն տեղում գտնված հուշարձանների, վիմագրերի քննությունը ցույց է տալիս, որ այն առնվազն միջնադարում հայաբնակ մեծ գյուղ էր գավառի բազմաթիվ այլ գյուղերի հետ մեկտեղ։:

1918 թ․

1918 թ. ամռանը գիրքեցիները ուժերի գերագույն լարման, անսասան կամքի ու մեծ խիզախումների գնով օսմանյան հրոսակներին կարողացան պատասխանել բավական ուժեղ ու կազմակերպված ինքնապաշտպանական մարտերով։ Դրա շնորհիվ Գիրքի հայերը կարողացան զերծ մնալ մասսայական բնաջնջումից, և մինչև 1988-ի բռնագադթը, ի տարբերություն գավառի տասնյակ այլ գյուղերի, Գիրքը շարունակում էր մնալ իբրև հայաբնակ գլխավոր բնակավայրերից մեկը։

Հայաստանի Հանրապետության Պատմության պետական կենտրոնական արխիվ, ֆոնդ 278, ցուցակ 1, գործ 8, թերթ 45-48։ Փաստաթղթի մի հատվածում կարդում ենք. «Գիրք գիւղը վերահաս աւերմունքից ազատւում է շնորհիւ մի խումբ զինուած գիւղացիների, որոնք զալիս են եղել Բագուից իրենց տները, դրանց մեծ մասը փռոնտից եկած զինւորներ էին։ Ահա այդ խումբը պատահելով գիւղում գիւղացիներին՝ հարձակումները ետ մղելիս շրջապատում են թուրքերին ու կոտորած տալով յետ շպրտում գիւղից և ազատում գիւղը, օգնութիւն տալով և միւս գիւղերին»։

Բնակչություն

Մինչև 1988-ը զուտ հայաբնակ էր:

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 16:

19 դ․

XIX դարի կեսերին Գիրքն ուներ 100 տուն հայ բնակչություն։

Ջալալեանց Ս., Ճանապարհորդութիւն ի Մեծն Հայաստան, մասն Բ, Տփխիս, 1858, էջ 390։

Նկարագրություն

Գիրք գյուղում և շրջակայքում պահպանվել են բազմաթիվ պատմաճարտարապետական հուշարձաններ։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 20:

Բնակչություն.

Թվական	Հայ ընդամենը	Հայ տուն	Նշումներ	Աղբյուր
1861		130		Սմբատեանց Մ., Նկարագիր Սուրբ Ստեփանոսի վանաց Սաղիանի եւ միւս վանօրէից եւ ուխտատեղեաց եւս եւ քաղաքացն եւ գիւղօրէից որք ի Շամախիոյ թեմի, Տփխիս, 1896, էջ 139։
1890	1285	227		Սմբատեանց Մ., Նկարագիր Սուրբ Ստեփանոսի վանաց Սաղիանի եւ միւս վանօրէից եւ ուխտատեղեաց եւս եւ քաղաքացն եւ գիւղօրէից որք ի Շամախիոյ թեմի, Տփխիս, 1896, էջ 139:
1914		1860	Հունվարի 1-ի դրությամբ:	“Кавказский Календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 142։
1985	50			Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 20: