ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Փիբ 19 Հուշարձան

Ադրբեջան (Երկիր) / Հյուսիսային Արցախ (Տարածք) / Դաշկեսան (Շրջան) / Փիբ (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոնից 7 կմ հյուսիս-արևմուտք՝ Շամքոր գետի աջակողմյան և Արթինաջուր գետի ձախակողմյան վտակների միջև ընկած ջրբաժանի մոտ՝ շամքորահայաց (արևմտահայաց) ձորալանջերին, ծովի մակերևույթից 1360-1620 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 257:

Պատմություն

Գյուղում և մերձակայքում պահպանված հնագիտական ու միջնադարյան հուշարձանները վկայում են տեղում վաղնջական ժամանակներից ի վեր բնակչության առկայությունը: Հետազոտողները նշել են, որ փիբեցիները բնիկներ էին:

Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 296:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 257:

Հայտնի է, որ ներկայիս գյուղը հիմնադրել են հին Փիբից (այժմ՝ գյուղատեղի) տեղափոխված բնակիչները, որոնք հին գյուղը լքել ու նոր վայր են փոխադրվել կլիմայական անբարենպաստ պայմանների պատճառով:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 257:

Անվան ծագում

Ավանդության համաձայն՝ գյուղի Փիբ անունը ծագում է Փեփրոնյա կույսի անունից, որը նահատակվել է այստեղ և ամփոփվել գյուղի եկեղեցում:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 257:

Օտարները, մասնավորապես թուրքերը, գյուղը կոչել են նաև Զագլիկ՝ մոտակա շիբի (թուրք. «զագ») հանքերի առկայության պատճառով:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 258:

1905-1906 թթ. հայ-թուրքական ընդհարումներ
1905 թ․

Փիբը՝ մարդաշատ, իսկ բնակիչները՝ մարտունակ և պատվախնդիր մարդիկ լինելով, քաղաքական անկայուն իրավիճակից օգտվել ցանկացող թուրք հրոսակախմբերից մշտապես կարողացել են պաշտպանվել՝ արժանի հակահարված տալով թշնամուն: Հայտնի է, օրինակ, 1905 թ. սեպտեմբերի 6-ի դեպքը. «...եօթ թուրք աւազակներ, Թիւրեքի կոչուած տեղում զագլիկցի հայերի տաւարների հօտը քշեցին տարան: Հայերը սպանեցին երկու աւազակների և ետ խլեցին հօտը: Միւս չորս աւազակները փախան անտառ, որին շրջապատեցին տեղացիները: Զագլիկցիներին մնաց աւազակների 7 թամբած ձիերը: Այդ հետապնդումին ընկերացել էին զինուած կանայք ևս»:

Թուրքերը՝ Թյուրեքի կամ Թյուլքիքյանդ էին կոչում Փիբի մոտ գտնվող պատմական Աղյուսաշեն (Աղվեսաշեն) գյուղատեղին («Մշակ», 1883, N 128, էջ 1): «Արշալույս», 1905, N 9, էջ 1: Դեպքի մասին թերթի մեկ այլ համարում նշվել է. «Սեպտեմբերի 6-ին Սղնախի Իլդիր գյուղից 9 թուրք ձիավորներ հարձակվել են Զագլիկ գյուղի հովիվների վրա: Հրացանաձգության ընթացքում սպանվեց 2 և վիրավորվեց 2 թուրք, մնացածները փախան» («Արշալույս», 1905, N 17, էջ 1): Նաև. «Փիբը ունի Աղւէսաշէն անուն կրող մի ամարանոց, ուր պահւում են գիւղի անասունները: Զինւած թուրքերը յարձակւելով՝ այդտեղից քշեցին 70 ձիերից բաղկացած երամակը. լուրն առնելով գիւղից օգնութեան հասաւ զինւած երիտասարդների մի խումբ, որը ոչ միայն յետ բերեց երամակը, այլ և խլեց թուրքերից 7 ձի և 2 հրացան: Ընդհարման ժամանակ հայերն ունեցան երկու վիրաւոր, իսկ թուրքերը՝ մի քանիսը» (Ա-Դօ, Հայ-թուրքական ընդհարումը Կովկասում, Երեւան, 1907, էջ 337):
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 258:

Բնակչություն

Փիբը երկրամասի առավել բազմամարդ գյուղերից էր: Աշխարհագրական դիրքը, կենսական բարենպաստ պայմանները (աղբյուրների, վարելահողերի և անտառների առատություն), ինչպես նաև բնակչությանը զբաղվածություն ապահովող շիբահանքի առկայությունը դարեր շարունակ կարևոր գործոն են եղել տեղում բնակչության ամրապնդման ու զարգացման համար:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 258:

1839 թ․

Փիբի ազգատոհմերի պատմության ուսումնասիրության առումով ուշագրավ է 1839 թ. կազմված բնակիչների հետևյալ անվանացուցակը.

«Սարգիս Տէր Օհաննիսեան, ուստերք 1-ին՝ Առաքել, կինն՝ Հոռոմ, 2-ն՝ Օհանէս, կինն՝ Վարդի, 3-ն՝ Խաչատուր, կինն՝ Նախշուն, 4-ն՝ Աղաջան:
Յակոբ Անտօնեան, կինն՝ Սանդուխտ, ուստերք 1-ին՝ Մարտիրոս, կինն՝ Հէրիք, ուստերք՝ Խաչատուր և Բէգլար. դուստր Վարդի, 2-ն՝ Պօղոս, կինն՝ Ջավահիր, դստերք՝ Ազիզ և Նազլուխան, 3-ն՝ Պետրոս, կինն՝ Խաթուն, ուստր՝ Գրիգոր, 4-ն՝ Անտօն, կինն՝ Աննայ, եղբայրն՝ Առաքել, կինն՝ Անախաս, ուստերք՝ Յարութիւն և Յօհաննէս, դստերք՝ Ոսկի, ..., Շողակաթ:
Առաքել Միրումեան, կինն՝ Անթառամ, ուստերք 1-ին՝ Սարգիս, կինն՝ Զարի, 2-ն՝ Կարապետ, կինն՝ Մարգարիտ, 3-ն՝ Մարտիրոս, եղբայրն՝ Մաթէոս, կինն՝ Ազիզ, ուստր՝ Յովսէփ:
Խաչատուր Վարդանեան, ուստր՝ Սիմօն, եղբայրն՝ Պօղոս, կինն՝ Թամամ, մայրն՝ Թամամ:
Բաբաջան Ալլահվէրդով, կինն՝ Սօնայ, ուստր՝ Կարապետ, դուստր՝ Ջավահիր, եղբայրն՝ Աւէտիս, կինն՝ Սանդուխտ, դուստր՝ Վարդի, մայրն՝ Ազիզ:
Դաւիթ Տէր Խաչատուրեան, կինն՝ Զանազան, ուստերք՝ Յօհանէս և Ստեփան, եղբօր որդիք՝ Մարտիրոս, Յարութիւն, դստերք՝ Սանդուխտ և Թագուհի, հարսն՝ Հէրիք, մայրն՝ Հէրիքնազ:
Վիրապ Յարութիւնեան, կինն՝ Պարուննան, ուստր՝ Վարդան:
Խաչատուր Խօջայեան, կինն՝ Եթար, ուստերք 1-ին՝ Սարգիս, կինն՝ Աննայ, դստերք՝ Վարդի և Եղսաբէդ, 2-ն՝ Յօհաննէս, կինն՝ Հէրիք, ուստր՝ Ոսկան, 3-ն՝ Գալուստ, կինն՝ Ազիզ, եղբօր որդիք՝ Մկրտիչ, Ղազար և Կարապետ:
Յօհաննէս Աբիահամով, կինն՝ Հոռոմսիմ, ուստր՝ Կարապետ, կինն՝ Շահգուլ, ուստր՝ Յարութիւն:
Բաբաքեօխվայ Մարտիրոսով, կինն՝ Մարիամ, ուստր 1-ին՝ Մնացական, կինն՝ Մարիամ, դուստր՝ Վարդի, 2-ն՝ Աղաբէգ, կինն՝ Մարգարիտ:
Ստեփան Մէլիքով, կինն՝ Հռիփսիմէ, ուստր՝ Առաքել, դուստր՝ Խաթուն, եղբօրորդիք 1-ին՝ Պօղոս, կինն՝ Անայի, 2-ն՝ Սարգիս, կինն՝ Մարիամ, քոյր սոցա՝ Հռիփսիմէ, մայրն՝ Եղիսաբէթ:
Պօղոս Բադալով, կինն՝ Սանդուխտ, ուստերք 1-ին՝ Գաբրիէլ, կինն՝ Շողակաթ, 2-ն՝ Յարութիւն, 3-ն՝ Առաքել, եղբայրն՝ Սարգիս, կին՝ Անայի, ուստերք՝ Յօհանէս և Վանէս, դստերք՝ Նազի, Գուլի և Մարիամ, կին Օհանէսի՝ Մարգարիտ:
Յարութիւն Մէլիքով, կինն՝ Շողակաթ, ուստերք՝ Սարգիս և Մովսէս, դստերք՝ Մարիամ և Զանի, քոյրն՝ Աննման, եղբօրորդին՝ Մարգար, կինն՝ Ոսկի, դստերք՝ Ջավահիր և Եղիսաբէթ:
Յովակիմ Պետրոսով, ուստերք 1-ին՝ Պետրոս, կինն՝ Վառվառ, ուստր՝ Գաբրիէլ, 2-ն՝ Պօղոս, կինն՝ Մարգարիտ, ուստր՝ Միքաքէլ, դստերք՝ Մարիամ, Եղիսաբէթ, Հէրիք և Թամամ:
Մկրտիչ Մանուէլեան, կինն՝ Սոնայ, ուստերք 1-ին՝ Պետրոս, կինն՝ Ջավահիր, դուստր՝ Զանի, 2-ն՝ Յովհաննէս, կինն՝ Թանգի, քոյրք՝ Թամամ և Մարիամ:
Ստեփան Բալիով, կին սորա՝ Մարիամ, դստերք՝ Վարդի, Ոսկի, Ազիզ և Եղիսաբէթ, եղբայրն՝ Սարգիս, կինն՝ Ազիզ, ուստր՝ Աւագ, մայրն՝ Խաննան:
Պետրոս Ափոյեվ, կինն՝ Ազիզ, ուստերք 1-ն՝ Մարտիրոս, կինն՝ Ջավահիր, 2-ն՝ Կարապետ, եղբարք 1-ին՝ Սիմոն, կին՝ Մարգարիտ, դուստր՝ Ջավահիր, 2-ն՝ Յակոբ, կինն՝ Հէրիք, դստերք՝ Վարդի և Թամամ:
Թօմաս Կոստանդով, կինն՝ Հռիփսիմէ, ուստերք՝ Յարութիւն, Գրիգոր, Առաքել, Մելիքսէթ, դուստր՝ Գօզալ, կին Յարութիւնի՝ Թամամ:
Մխիթար Թաւաքալով, կին՝ Վարդի, ուստերք 1-ն՝ Վարդան, կինն՝ Մարգարիտ, դուստր՝ Ջավահիր, 2-ն՝ Յարութիւն, կինն՝ Թամամ, ուստր՝ Յովհաննէս, 3-ն՝ Գաբրիէլ, կինն՝ Մարիամ, ուստր՝ Միքայէլ...:
Վարդան Գօրգիով, կինն՝ Մարգարիտ, ուստերք 1-ն՝ Յարութիւն, կինն՝ Սուլթան, ուստերք՝ Գրիգոր, Պետրոս, դուստր՝ Եղիսաբէթ, 2-ն՝ Յովհաննէս, կինն՝ Անայի, 3-ն՝ Մկրտիչ:
Առաքել Թաւաքալով, կինն՝ Աննայ, ուստերք՝ Յարութիւն և Միրզայ:
Խաչատուր Չօբանով, կինն՝ Զարնշան, ուստերք՝ Ստեփան, Մովսէս, դստերք՝ Շողակաթ և Սօնայ, եղբարք 1-ն՝ Պետրոս, կինն՝ Մարգարիտ, ուստր՝ Վարդանան, 2-ն՝ Գրիգոր, կինն՝ Վարդի, դուստր՝ Թագուհի, հօրեղբարք՝ Մնացական, կինն՝ Մարգարիտ, ուստերք՝ Սիմէոն, Մարտիրոս, կինն՝ Ազիզ, 2-ն՝ Սարգիս և Սիմէոն, դուստր՝ Գուլի:
Աւէտ Միրղայով, կինն՝ Մարիամ, ուստերք 1-ն՝ Միրզայ, կինն՝ Հռիփսիմէ, 2-ն՝ Յարութիւն, 3-ն՝ Խաչատուր, 4-ն՝ Յօհաննէս, դստերք՝ Եղիսաբէթ և Նազլուխան:
Ծատուր Մնացականով, կինն՝ Անայի, ուստերք 1-ն՝ Սահակ, կինն՝ Թամամ, դստերք՝ Հռիփսիմէ և Մարիամ, 2-ն՝ Սիմօն, 3-ն՝ Ստեփան, դստերք՝ Աննայ և Ոսկի, եղբօրորդիք 1-ն՝ Գաբրիէլ կինն՝ Հռիփսիմէ, ուստր՝ Յովհաննէս, դստերք՝ Եղիսաբէթ և Ոսկի, 2-ն՝ Միքայէլ, կինն՝ Անախաս, դստերք՝ Վարդի, Թամամ և Նազի, 3-ն՝ Մարտիրոս, կինն՝ Հռիփսիմէ:
Գրիգոր Դաշիով, կինն՝ Վարդի, ուստերք 1-ն՝ Սարգիս, կինն՝ Ջավահիր, դստերք՝ Հէրիք, 2-ն՝ Մնացական, 3-ն՝ Յարութիւն, դուստր՝ Ջավահիր, եղբօրորդիք 1-ն՝ Վարդան, կինն՝ Ոսկի, ուստերք՝ Դաւիթ, Պետրոս, դուստր՝ Փարի, 2-ն՝ Աւագ, կինն՝ Զանազան, ուստերք՝ Յարութիւն և Ադամ, 3-ն՝ Առաքել, կինն՝ Եղիսաբէթ, դուստր՝ Մարգարիտ, Ազիզ, 4-ն՝ Պօղոս, կինն՝ Մարգարիտ, ուստր՝ Պետրոս, դուստր՝ Եղիսաբէթ:
Մնացական Խօջայեվ, կինն՝ Աննայ, ուստերք 1-ն՝ Վիրապ, կինն՝ Սանդուխտ, 2-ն՝ Կարապետ, 3-ն՝ Օհաննէս, դստերք՝ Ջավահիր, Հէրիք, Սիրուննան, հօրեղբօրորդի՝ Աւագ, կինն՝ Խանում, ուստր՝ Առաքել, դուստր՝ Մարիամ, եղբայրն՝ Սարգիս, կինն՝ Մարինոս, մայր սոցա՝ Հռիփսիմէ:
Բարսամ Ղուսումով, ուստերք 1-ն՝ Պետրոս, կինն՝ Վառվառ, ուստր՝ Յարութիւն, քոյրն՝ Մարիամ, եղբայրն՝ Խաչատուր, կինն՝ Մարգարիտ, ուստր՝ Արզուման, կինն՝ Հիւրի, դուստր՝ Անայի, քոյրն՝ Խաթուն, հարսն՝ Խաթուն, որդի՝ Սարգիս:
Արզուման Կօնճոռով, կինն՝ Սանդուխտ, ուստերք՝ Ներսէս և Պօղոս, դուստր՝ Ազիզ, եղբայրն՝ Գրիգոր, կին Ջաւահիր, դստերք՝ Խաթուն և Գիւլի, հօրեղբօրորդի՝ Ղազար, կինն՝ Եթար, ուստերք՝ Միրզայ, Պետրոս, Եղիեայ, դստերք՝ Թառան և Թանգի, եղբօրորդիք՝ Ոսկան, Շողակաթ, Զարնշան:
Ոսկան Տէր Ղազարով, կինն՝ Ջավահիր, դստերք՝ Գիւլի, Փարի, եղբարք՝ Աւագ և Բարսեղ, մայրն՝ Ջավահիր:
Խաչատուր Մակիքեօխվեան, կինն՝ Մարգարիտ, ուստերք 1-ն՝ Ոսկան, կինն՝ Զանի, դուստր՝ Հէրիք, 2-ն՝ Ղազար, 3-ն Առաքել, եղբայրն՝ Պետրոս, ուստր՝ Խաչատուր, դուստր՝ Ազիզ:
Վարդան Կոստանդով, կինն՝ Մարգարիտ, ուստերք՝ Ոսկան, կին Ոսկանի՝ Զարի, դուստր՝ Հէրիք, եղբայրն՝ Պետրոս, ուստր՝ Խաչատուր, դուստր՝ Ազիզ, միւս որդին՝ Առաքել:
Առաքել Մուրադով, կինն՝ Սանդուխտ, ուստերք՝ Գալուստ, Յօհաննէս, դստերք՝ Անայի, Ոսկի, Մարիամ, մայրն՝ Հոռոմսիմ:
Գէորգ Ղազարով, կինն՝ Զարնշան, եղբայրն՝ Մարգար, կին սորա՝ Խաթուն, եղբայրն՝ Եսայի, քոյրք՝ Հէրիք, Թամամ և Սանդուխտ, մայրն՝ Եղիսաբէթ:
Առստամ Չլինկարով, կին՝ Ազիզ, ուստերք 1-ն՝ Յարութիւն, կինն՝ Սիրուննան, հարսն՝ Հռիփսիմէ, 2-ն՝ Առաքել, 3-ն՝ Մարտիրոս, դստերք՝ Մարիամ և Հռիփսիմէ, եղբարք 1-ն՝ Յովակիմ, կինն՝ Սօնայ, ուստերք՝ Աւէտիս և Յակոբ, դստերք՝ Վարդի, Մարգարիտ, 2-ն՝ Սարգիս, կինն՝ Հէրիքնազ, ուստր՝ Յօհաննէս, մայր՝ Հէրիք:
Ծատուր Տէր Գրիգորով, կինն՝ Զանի, ուստր՝ Սահակ, դուստր՝ Շողակաթ, եղբարք 1-ն՝ Թոմաս, կինն՝ Հէրիք, ուստր՝ Սիմօն, դուստր՝ Ազիզ, կին Սիմօնի՝ Թագուհի, դուստր՝ Եղիսաբէթ, 2-ն՝ Մնացական, կինն՝ Մարիամ, ուստր՝ Յարութիւն, դստերք՝ Եղիսաբէթ և Թանգի, 3-ն՝ Մարտիրոս, կինն՝ Խանում, ուստր՝ Խաչատուր, Աբրահամ:
Առաքել Բալբաբով, կինն՝ Ազիզ, ուստերք՝ Մկրտիչ, Գրիգոր, եղբօրորդիք 1-ն՝ Պետրոս, կինն՝ Եղիսաբէթ, ուստերք՝ Յարութիւն, Մարգար, դուստր՝ Մարիամ, 3-ն՝ Աղաջան, կինն՝ Թամամ, ուստր՝ Յակոբ, դստերք՝ Եղիսաբէթ, Անայի, Վարդի և Մարգարիտ:
Գրիգոր Մանվէլով, կինն՝ Շողակաթ, ուստերք՝ Վարդան, Յարութիւն, դուստր՝ Սանդուխտ, եղբարք 1-ն՝ Պօղոս, կինն՝ Մարիամ, 2-ն՝ Աղաջան, մայրն՝ Հէրիք:
Յարութիւն Ափով, կինն՝ Վարդի, ուստր՝ Պետրոս, դստերք՝ Գօզալ, Մարիամ, եղբարք 1-ն՝ Վիրապ, կինն՝ Վարդի, ուստերք՝ Եսայի և Գաբրիէլ, 2-ն՝ Գալուստ, կինն՝ Մարիամ, դուստր՝ Շողակաթ, եղբօրորդին՝ Աբրահամ, կինն՝ Թամամ, եղբայրն՝ Ասլան, կինն՝ Մարգարիտ, քոյրք՝ Ոսկի, Նախշուն, մայր սոցա՝ Մարգարիտ:
Գրիգոր Գորգիով, կինն՝ Մարիամ, ուստերք 1-ն՝ Պետրոս, կինն՝ Սիրուննան, ուստերք՝ Զաքարիայ և Աղաջան, դուստր՝ Նանաքիր, 2-ն՝ Անտօն, կին՝ Ազիզ, ուստր՝ Ոսկան, դուստր՝ Սանդուխտ, թոռն՝ Վարդան:
Մկրտիչ Ղազարով, կինն՝ Ոսկի, ուստերք՝ Սարգիս, Վարդան, եղբարք 1-ն՝ Կարապետ, կինն՝ Ոսկի, 2-ն՝ Յարութիւն:
Խաչատուր Ծուզանով, կինն՝ Սանդուխտ, ուստերք՝ 1-ն՝ Աւէտիս, կինն՝ Գիւլի, ուստերք՝ Առաքել, Աղաջան, Մնացական, 2-ն՝ Պօղոս, կին Առաքելի՝ Մարիամ, կին Պօղոսի՝ Մալաք, ուստր՝ Յարութիւն:
Յարութիւն Ազարեան, կինն՝ Խաթուն, ուստր՝ Առաքել, եղբայրն՝ Աւագ, կինն՝ Ազիզ, դուստր՝ Թամամ, եղբօրորդիք 1-ն՝ Յովսէփ, կինն՝ Սանդուխտ, ուստր՝ Նաւասարդ, 2-ն՝ Մովսէս, կինն՝ Նազի, մայրն՝ Մարիամ, հարսն՝ Մարիամ:
Գալուստ Ջումով, կինն՝ Ազիզ, եղբայր՝ Ղազար, կինն՝ Մարիամ, 2-ն՝ Պօղոս, կինն՝ Նազլուխան, մայրն՝ Մարիամ:
Դաւիթ Խաչբուլաղեան, կինն՝ Հռիփսիմէ, ուստերք 1-ն՝ Գրիգոր, կինն՝ Սանամ, ուստերք՝ Վարդան և Յարութիւն, դստերք՝ Մարիամ և Հէրիք, 2-ն՝ Յովհաննէս:
Յօհաննէս Դալաքով, կինն՝ Հռիփսիմէ, ուստերք՝ Աղաջան, Խաչատուր, դստերք՝ Փարի, Հէրիքնազ և Վարդի:
Վիրապ Ազրիով, ուստր 1-ն՝ Առուշան, կինն՝ Եղիսաբէթ, ուստր՝ Գրիգոր, դուստր՝ Մարիամ, 2-ն՝ Ստեփան, կինն՝ Ոսկի, դուստր՝ Մարգարիտ, 3-ն՝ Յարութիւն, կինն՝ Թանգի, 4-ն՝ Մկրտիչ:
Վարդան Ազարիով, կինն՝ Հէրիք, ուստերք 1-ն՝ Արզուման, կինն՝ Ազիզ, ուստերք՝ Գրիգոր, Ստեփան, Սարգիս, դուստր՝ Հռիփսիմէ, 2-ն՝ Միրզայ, կինն՝ Զարնշան, 3-ն՝ Մարտիրոս, կինն՝ Մարգարիտ:
Մովսէս Գուլումով, կինն՝ Փարի, ուստր՝ Վարդան, դուստր Պարուննան, եղբայրն՝ Առաքել, կինն՝ Սիրուննան, հարսն՝ Մարգարիտ, ուստր՝ Յակոբ, դուստր՝ Մարիամ, մայրն՝ Հէրիք, միւս եղբայրն՝ Պօղոս, ուստր՝ Գրիգոր, հօրեղբայրն՝ Խաչատուր, մայր սոցա՝ Զանի:
Սիմէօն Անտօնով, կինն՝ Հեղինան, ուստր՝ Ստեփան, կինն՝ Մարիամ, ուստր՝ Նիկողոս, Խաչատուր, Պարապետ, հարսն՝ Ոսկի, ուստր՝ Մխիթար, դստերք՝ Մարգարիտ, Զանի:
Աղաջան Մէլիքով, կինն՝ Խանում, ուստր՝ Յակոբ, դստերք՝ Եղիսաբէթ և Սանամ, Զանի, Թամամ, եղբայրն՝ Ասլան, կինն՝ Զանի, ուստերք՝ Ծատուր, Խաչատուր, դստերք՝ Զարնշան և Ազիզ»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 32-33:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 258-260:

1880 թ․

Վիճակագրական աղյուսակից երևում է, որ գյուղի բնակչությանը, ընդհանուր առմամբ, բնորոշ են եղել կայունությունը և թվաքանակի անընդմեջ աճը: Որոշ տարիների նվազման ցուցանիշները կապված էին հատկապես վարակիչ մահաբեր հիվանդությունների՝ ժամանակ առ ժամանակ տարածման հետ: Այսպես, 1880 թ. աշնանից մինչև 1881 թ. գարուն ընկած ժամանակահատվածում անհայտ հիվանդությունից մահացել է 120 մարդ:

«Մեղու Հայաստանի», 1881, N 44, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:

1899 թ․

Առավել սոսկալի հետևանքներ է ունեցել 1899 թ. նոյեմբեր - 1900 թ. ապրիլ ժամանակահատվածում տարածված ծաղիկ հիվանդությունը, որից մահացել է 375 երեխա:

«Մշակ», 1900, N 77, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261-262:

1891 թ․

Այսօրինակ աղետներին դիմակայելու համար փիբեցիները 1891 թ. մտադրվել էին դեղատուն բացել և պահել մեկ բժիշկ:

«Մշակ», 1891, N 18, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 262:

Տնտեսություն

Սովորական զբաղմունքներից (հողագործություն, այգեգործություն, անասնապահություն, մեղվապահություն) զատ փիբեցիներն ունեին մի առանձնահատուկ զբաղմունք, այն է՝ գյուղի հարավային կողմի շիբով հարուստ բարձրաբերձ լեռների հանքավայրերի շահագործումը:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 262:

1850 թ․

Հանքանյութի արդյունահանմամբ փիբեցիները զբաղվել են վաղ ժամանակներից: Ինչպես նշում է ժամանակակիցը (Գ. Տկաչև), դեռևս 1850-ական թվականներին շիբի արդյունահանումը, բնակիչների ասելով, տարեկան կազմել է 10 հազ. փութ: Այդպիսի ընթացքով հանքը շահագործվել է 1805-1864 թվականներին:

«Մեղու Հայաստանի», 1873, N 29, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 262:

Քահանա

Փիբ գյուղի հոգևոր կարիքները մշտապես բավարարել են 2-3 քահանաներ:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 265:

1832 թ․

1832 թ. Փիբի քահանա է ձեռնադրվել Պետրոս Տեր Վարդանյանը:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 131-132:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 265:

1823 թ․

Տեր Գալուստ Մամիկոնյանը, որը Փիբում քահանայագործել է ձեռնադրման օրվանից (6 մարտի 1823 թ.), եկեղեցու շինարարության ընթացքում ցուցաբերած եռանդուն աշխատանքի համար արժանացել է Ամենայն Հայոց կաթողիկոս Ներսես Ե. Աշտարակեցու պարգևին. «յաղագս ջերմեռանդ աշխատութեան իւրոյ ի վերա շինութեան եկեղեցւոյն Փիբ գեղջ վարձատրեալ է ի 1851 ամի ոսկեզոծ լանջական խաչիւ ի Ներսէս սրբազնագոյն կաթուղիկոսէ Ամենայն Հայոց» (1860 թ. տակավին քահանայագործում էր):

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 130-131:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 265-266:

1834 թ․

1834-ից գյուղում քահանայագործել է նաև Գալուստ Տեր-Խաչատրյան Շահնազարյանցը (1860 թ. տակավին քահանայագործում էր):

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 130-131:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 266:

1878 թ․

1878 թ. Փիբն ունեցել է 3 քահանա:

«Մեղու Հայաստանի», 1878, N 46, էջ 4:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 266:

1892 թ․

1892 թ. հոկտեմբերի 21-ին 45 տարեկան հասակում կարճատև հիվանդությունից հետո վախճանվել է Հովհաննես Մամիկոնյանց քահանան:

«Նոր Դար», 1892, N 171, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 266:

1897 թ․

1897 թ. քահանա է ձեռնադրվել Հովհաննես Ոսկանյան Խոջայանցը (ուներ 2 երեխա. Հայկ՝ ծնվ. 1892 թ., Հայկանույշ՝ ծնվ. 1896 թ.): 1908 թ. նա քահանայագործում էր Մովսես Մամիկոնյանցի հետ: Հովվել է առնվազն 1922 թ.:

Հայաստանի ազգային արխիվ, Պ461, ց. 1, գ. 12, թ. 68-69:
Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 817, թ. 7:
Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. Պ57, ց. 3, գ. 375, թ. 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 266:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ընդհանուր
Ուղղությունը ⇙ Հարավ-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տեսարան
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տեսարան
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Հովհաննես Բադալյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Զագլիկ		Օտարները, մասնավորապես թուրքերը, գյուղը կոչել են նաև Զագլիկ՝ մոտակա շիբի (թուրք. «զագ») հանքերի առկայության պատճառով:

Ստորև ներկայացնում ենք 1804-1917 թթ. ժամանակահատվածին վերաբերող վիճակագրական տվյալները.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1804	40	100	57	157		“Акты, собранные Кавказскою археологическою коммиссиею”, т. II, Тифлис, 1868, с. 596. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1839	50	286	259	545		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 32-33: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1845		703	598	1301		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 4-5: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1847		625	517	1142		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 97-98: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1849		539	621	1160		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 97-98: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1850	126	551	620	1171		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 2596, թ. 111: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1852		559	631	1190		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3819, թ. 106-107: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1853		571	633	1204		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2743, թ. 17-18: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1854		602	650	1252		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3825, թ. 69-70: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1857		573	649	1222		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3830, թ. 75-76: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1858		585	659	1244		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3831, թ. 42-43: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1859	90					Ткачев Г., Путевыя заметки, “Кавказ”, 1859, N 9, с. 43. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1860		594	661	1255		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 109-110: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1861	135					Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3835, թ. 148-149: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1863		680	665	1345		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 15-16: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1864		703	680	1383		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3846, թ. 23-24: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1865		705	685	1390		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 50: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1866	155	979	750	1729		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 57: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1872		1365	1055	2420		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 62-63: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1873				2210		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3864, թ. 39-40: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1874				2187		”Кавказский календарь на 1856 г.”, Тифлис, 1855, с. 124. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1875				2252		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3866, թ. 44-45: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1876				2282		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 57-58: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1877		1308	1001	2309		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 54-55: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1878	201	1328	1012	2340		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3870, թ. 22-23: Նաև՝ «Մեղու Հայաստանի», 1878, N 46, էջ 4: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1881		1306	1031	2337		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 27-28: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1882		1326	1034	2360		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 30: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1883		1366	1071	2437		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 56-57: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1885	377	1366	1183	2549		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 30: Տե՛ս նաև՝ «Արձագանք», 1885, N 4, էջ 51: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1886	205					«Արձագանք», 1886, N 23, էջ 329: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1887		1504	1282	2786		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 73: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1888		1559	1322	2881		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3882, թ. 132: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1889		1574	1335	2909		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 227-228: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1890		1594	1355	2949		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 151: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1891	400	1641	1407	3048		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 150: Նաև՝ «Մշակ», 1891, N 18, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1892		1638	1404	3042		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 122: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1893		1704	1442	3146		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 78-79: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1894		1732	1464	3196		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 175-176: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1897		1819	1563	3382		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 148-149: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1898		1862	1605	3467		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 170: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1899		1867	1609	3476		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 128: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1900		1872	1659	3531		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 93-94: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1901		1939	1710	3649		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 98-99: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1902		1946	1738	3684		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 24-25: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1905		1958	1755	3713		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 267-268: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1906		2096	1855	3951		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3915, թ. 24: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1907				3713		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 240, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1908	768	2200	1800	4000	Ի դեպ, 1908 թ. մեկ այլ տվյալի համաձայն՝ գյուղն ունեցել է 3992 բնակիչ (”Кавказский календарь на 1910 г.”, Тифлис, 1909, с. 254):	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 12: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1909		2061	1803	3864		Հայաստանի ազգային արխիվ, Պ56, ց. 18, գ. 764, թ. 118: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1910		2347	1920	4267		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 59-60: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1912		2083	1824	3907		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3919, թ.63-64: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1914				5838		”Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 124. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1915	800					Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 6, գ. 1062, թ. 4: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261:
1917	627			5838		Ավետիսյան Մ. Մ., Տեղեկագիր Լեռնային Ղարաբաղի եւ Զանգեզուրի բնակավայրերի ու բնակչության թվակազմի մասին (1917 թ.), Բանբեր Հայաստանի Արխիվների, 1991, N 3, էջ 166: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 261: