ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Բրաջուր 4 Հուշարձան

Ադրբեջան (Երկիր) / Հյուսիսային Արցախ (Տարածք) / Խանլար (Շրջան) / Բրաջուր (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոնից 9 կմ հարավ-արևմուտք՝ Միրզիկ գյուղից 3 կմ հյուսիս, ծովի մակերևույթից 980-1040 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 318:

Անվան ծագում

Բացատրվում է ջրի բերովի հանգամանքով. «Անունս ,,Բրաջուր,, երևի ծագել է բրածոյ ջուր բառերից. որովհետև երկու տեղ հոսող ջրերը բրելով են դուրս ձգել»:

«Արձագանք», 1886, N 20, էջ 295:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 318:

Կառուցապատում
19 դ․

1890 թ. Բրաջրում գերակշռում էին հողածածկ հարթ կտուրներով տները. «Գիւղի տները մեծ մասամբ գետնափոր են, հողածածկ, անյարմար...»: Գրեթե ութ տարի անց ականատեսը գրել է, որ «Գիւղում կան փոքր ի շատէ կանոնաւոր փողոցներ, տների մեծ մասը նոր ձևի են, միայն կալերը, մարագները և գոմերը նոյնպէս գտնւում են գիւղի մէջ, տների մօտ»:

«Նոր-Դար», 1890, N 119, էջ 2:
Լալայեան Ե., Գանձակի գաւառ, էջ 315:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 318:

Բնակչություն

Բրաջուրեցիների մասին եպիսկոպոս Բարխուտարյանցն ուղղակի նշել է. «բնակիչք բնիկ», մինչդեռ, ինչպես վկայել են ուրիշները, գյուղն ունեցել է նաև Պարսկաստանից փոխադրված հայ բնակչություն:

Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, էջ 278:
Լալայեան Ե., Գանձակի գաւառ, էջ 317:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 318:

Ավանդաբար պատմել են, որ Բրաջուրը հիմնադրել են 5 ընտանիքներ. «Այս գիւղն իւր պատմական անցեալով յայտնի է, որ սկզբում ունեցել է 5 տուն հայ բնակիչ, բայց տարիների ընթացքում պարսից բռնակալութեան ժամանակներում ինչ-ինչ հանգամանքների պատճառով ուրիշ տեղերից՝ Ղարաբաղի Իբրահիմ-խանի և Երևանի Մահմադ-խանի օրով այդ նահանգներից գաղթականութեան հոսանքը քշել-բերել է այստեղ և մի քանի տուն հայեր: Սրանք միանալով բնիկների հետ՝ կազմել են մի փոքրիկ գյուղ...»:

«Նոր-Դար», 1890, N 70, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 318:

Խնդրին անդրադարձած «Արձագանք»-ի թղթակիցը նշել է. «Պարսից պատերազմի ժամանակ մի քանի տուն Երևանից և մի քանիսը Ղարաբաղի Էրքէջ գյուղից գաղթելով այստեղ, հաստատել են բնակութիւն...»:

«Արձագանք», 1886, N 20, էջ 295:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 318:

1839 թ․

Բրաջրի ազգատոհմերի, բնակչության շրջանում տարածում գտած անձնանունների ուսումնասիրության առումով ուշագրավ է 1839 թ. կազմված և ստորև ներկայացվող ցուցակը.

«Կարապետ Առաքելեան, կին սորա՝ Ջավահիր, ուստերք՝ Բաբաջան և Աւետիս, դուստր՝ Բէգզատայ, մայրն՝ Մարիամ:
Յակոբ Յօհաննիսեան, կին սորա՝ Մարիամ, դուստր՝ Սուլթան:
Վարդան Խաչատուրեան, ուստերք՝ Սարգիս և Աւագ, դուստր՝ Մարիամ:
Մնացական Սարգսեան, կին սորա՝ Նազանի, ուստր՝ Յարութիւն, դուստր՝ Մագթաղ:
Յակոբ Մաթէոսեան, կինն՝ Վարդի, ուստերք՝ Խաչատուր և Պօղոս, դուստր՝ Մինա խանում:
Կարապետ Յարութիւնեան, կին սորա՝ Մարիամ, ուստր՝ Մկրտիչ, եղբայրն՝ Մնացական, կինն՝ Ռէհան, ուստր՝ Սիմէօն, դստերք՝ Մարիամ, Հոռի և Հէրիք:
Պետրոս Մէլքումեան, կինն՝ Թանգի, ուստր՝ Կոստանդ, եղբարք՝ Նաւասարդ, Բաղդասար և Յօհաննէս, մայր սոցա՝ Խաթայի:
Բարխուդար Ծատուրեան, կին սորա՝ Հէրիք, դուստր՝ Մագթաղ, եղբայրն Սուքիաս, կինն՝ Հոռոմսիմ:
Մարգար Գրիգորով, կին սորա՝ Հէրիքնազ, ուստր՝ Ղահրաման, եղբայրն՝ Յակոբ, քոյրք՝ Աննայ և Եղիսաբէթ:
Յօհաննէս Յարութիւնեան, մայրն՝ Վառվառ:
Սահակ Անտօնեան, կինն՝ Մարգարիտ:
Բախտիար Ղազարեան, եղբայրն՝ Ստեփան, մայր սոցա՝ Գայիանէ:
Ղուլի Ալլահվէրդեան, կին սորա՝ Թագուհի, ուստերք՝ Մկրտիչ, Յօհաննէս, դուստր՝ Սիրաննան:
Օհաննէս Սարգսեան, կին սորա՝ Մարիամ, ուստերք՝ Սարգիս և Մարտիրոս, դուստր՝ Թագուհի, եղբայրն՝ Ստեփան, կին սորա՝ Զարի, ուստր՝ Յարութիւն, դուստր՝ Սաբէդ:
Յարութիւն Մէլքումեան, կին սորա՝ Սառայ, ուստերք՝ Գաբրիէլ, կին սորա՝ Հէրիք, միւս որդին՝ Օհաննէս, քոյր սորա՝ Հէրիք»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 26:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 318-319:

Վիճակագրական առկա տվյալների համադրումը ցույց է տալիս, որ ԺԹ դարի ողջ ընթացքում ու նաև Ի դարի սկզբներին ընդհանուր առմամբ բնակչության աճ գրանցելով հանդերձ՝ երբեմն տեղի է ունեցել նաև նվազման դեպքեր՝ կապված արտագաղթի, քաղաքական անկայուն իրավիճակի (օրինակ՝ 1905-1906 թթ.) և պատերազմի (Առաջին աշխարհամարտը) հետ:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 319-320:

Զբաղմունք

Բրաջուրեցիներն աչքի են ընկել առանձնահատուկ աշխատասիրությամբ. «Սրանք աշխատասէր են և գիշերն անգամ քուն չունին վաղուան աշխատանքի համար մտածելու: Տեղացիների գլխաւոր պարապմունքն է երկրագործութիւնը, անասնապահութիւնը և մասամբ էլ սայլապանութիւնը...»:

«Նոր-Դար», 1890, N 70, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 320:

Կարելի է ավելացնել նաև հանքագործությունը. «Գիւղիս հարաւային կողմում կայ կայծաքարի և պիտակ քարի հանք: Վերջինս նման է Հին Ղարաբուլաղի քարահանքի քարերին, որը տանում են ծախելու Բագու քաղաքում»:

Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 278:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 320:

Բրաջրում զարգացած էր նաև գորգագործությունը. «Այս գիւղի կանայքն ու աղջկերքը նոյնպէս աշխատասէր են...: ...ունին և մի գովելի աշխատանք, այն է գործում են թանկագին գորգեր, գոյնզգոյն կապերտներ և այլ մանր իրեր, որոնց գործուածքը կարող է մրցել մինչև անգամ Պարսկաստանի գործուածքի հետ»:

«Նոր-Դար», 1890, N 70, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 320:

Քահանա
1905 — 1923 թթ․

Հայտնի է, որ 1905-1923 թթ. գյուղը հովվել է Միրզիկի Մարտիրոս քահանա Եպիսկոպոսյանցը:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 57Պ, ց. 3, գ. 259, թ. 4:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 321:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ընդհանուր
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Բրաջուրցի հարսանքավորների խմբանկար (Ի դարի սկիզբ)

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Ղարաքեշիշ

Վիճակագրական տվյալների համադրումը, ըստ ժամանակագրության, ներկայացնում է հետևյալ պատկերը.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1804	7	15	10	25		“Акты, собранные Кавказскою археологическою коммиссиею”, т. II, Тифлис, 1868, с. 596; Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1839	15	41	35	76		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 26: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1845		63	54	117		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 4-5: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1847		54	60	114		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 96-97: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1849		76	63	139		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 96-97: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1852		85	76	161		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3819, թ. 105-106: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1861	16					Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3835, թ. 147-148: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1866	21	96	79	175		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 57: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1872		179	126	305		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 62-63: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1873				236		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3864, թ. 39-40: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1876				254		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 57-58: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1877		159	102	261		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 54-55: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1878		164	118	282		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3870, թ. 22-23: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1881		184	128	312		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 27-28: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1882		191	137	328		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 30: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1883		195	141	336		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 56-57: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1885		145	125	270		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 29: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1886	35	190	163	353	Այլ տեղեկագրում՝ 24 տուն («Արձագանք», 1886, N 20, էջ 295):	“Елисаветопольская губерния. свод статистических данных, извлеченных из посемейных списков населения Кавказа”, Тифлис, 1888, с. 84-85. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1887		165	145	310		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 73: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1888		176	150	326		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3882, թ. 131: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1889		182	152	334		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 226-227: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1890		185	165	350		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 150: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1891	33	191	171	362		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 149: Նաև՝ Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 278: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1892		195	169	364		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 121: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1893		199	175	374		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3915, թ. 24: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1894		208	178	386		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 72-73: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1897		229	191	420		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 147-148: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1898		233	194	427		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 169: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1899		241	201	441		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 126-127: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1900		248	206	454		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 91-92: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1901		256	210	466		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 97-98: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1902		263	214	477		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 23-24: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1905		266	220	486		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 266-267: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1906		284	231	515		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 9: Նաև՝ գ. 3915, թ. 24: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1907				457		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 240, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1908	33	255	200	455		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 77-78: Նաև՝ ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 9: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1909		262	210	472		Հայաստանի ազգային արխիվ, Պ56, ց. 18, գ. 764, թ. 117: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1910		269	221	490		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 57-58: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1912		271	223	494		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3919, թ. 62-63: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1914				412		”Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 135. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1917	56			387		Ավետիսյան Մ. Մ., Տեղեկագիր Լեռնային Ղարաբաղի եւ Զանգեզուրի բնակավայրերի ու բնակչության թվակազմի մասին (1917 թ.), Բանբեր Հայաստանի Արխիվների, 1991, N 3, էջ 166: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319:
1924	82					Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 409, ց. 1, գ. 2635, թ. 49: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 319: