ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Մատան 4 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Կախեթ (Մարզ) / Ախմետա (Շրջան) / Մատան (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոնից 4 կմ հյուսիս՝ Մեծ Կովկասի հարավահայաց ստորոտին:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:

Բնակչություն
1914 թ․

1914 թ. գյուղն ուներ 1770 բնակիչ: Եթե ընդունենք, որ նրանցից ամենապակասը 1000-ը հայեր էին, ապա ստացվում է, որ վերջիններս իրենց թվաքանակով գերազանցում էին տեղաբնիկ վրացիներին: Վիճաակգրական աղյուսակից երևում է, որ, ի տարբերություն Կախեթի շատ բնակավայրերի, Մատանում հայերի թվաքանակը ժամանակի ընթացքում անընդհատ աճել է, իսկ 1910-ական թվականներին նույնիսկ գերազանցել 1000 շունչը:

“Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 156.

1818 թ․

Խնդրո առթիվ ուշագրավ է նաև 1818 թ. կազմված բնակիչների հետևյալ անվանացուցակը. «Տէր Պետի որդիք՝ նացվալ Յոհան և Մարգար, Յոհանի կինն՝ Մաթօ, որդիք՝ Դաւիթ, Բարաղամ, Անանիա, Եօւանէ, դստերք՝ Սուսան և Մարիամ, Մարգարի կինն՝ Մագթաղէն և եղբօր՝ Դաւիթի այրի կինն՝ Մարիամ, որդիք՝ Սարգիս, Մարկոս, Յարութիւն, Անդրեաս և Յովսէփ, ևս Վարդանի այրի կինն՝ Թամար, որդիք՝ Մովսէս և Զաքարիա, դստերք՝ Մարգարիտ և Եղսամ, Սարգսի կինն՝ Էլիսաբէդ, Մարկոսի կինն՝ Դասդա, որդի՝ Նինիա: Տէր Գէրգ, որդի՝ Մարտիրոս, կինն՝ Անախանում, որդի՝ Ալէքսի, դուստր՝ Գայանէ, Ալէքսի կինն՝ Աննա: Տէր Գէրգ, որդիք՝ Սահակ և Գրիգոր, Սահակի կինն՝ Մայիա, Գրիգորի կինն՝ Էլէնէ, որդիք՝ Պօղոս և Դաւիթ, Պօղօսի կինն՝ Հօռօմսիմ, որդի՝ Յոհաննէս, դուստր՝ Վարդի, Տէր Անանիայի այրի կինն՝ Մաթօ, որդիք՝ Սիմէօն և Առաքել, դստերք՝ Մարիամ և Շուշան: Ջուլհակ Մկրտում, կինն՝ Խանփէրվան, որդի՝ Սարգիս, դստերք՝ Մարթօ և Էլիսաբէդ: Ջուլհակ Դաւիթ, կինն՝ Թինաթին, որդի՝ Յարութիւն, դուստր՝ Մարիամ, Յարութիւնի կինն՝ Էլիսաբէդ, որդի՝ Նինիա: Սարգսի որդիք՝ Գօգի և Շէրմազան, Գօգինի կինն՝ Մարիամ, որդի՝ Աւագ և միւս որդւոյ Յարութիւնի որդիք՝ Յակոբ և Բէրօ, դուստր՝ Մարիամ: Սարգսի որդի՝ Դաւիթ, կինն՝ Բարբարէ, որդիք՝ Յարութիւն, Թադէ և Մովսէս: Կացենի որդի՝ Պապա, կինն՝ Եագունդի, որդի՝ Կացեա, դուստր՝ Բարբարէ, այլ ևս եղբայր Պապայի՝ Դաւիթ, Կացեայի կինն՝ Մայիա: Նինինի որդիք՝ Գիգօլ, Զուրաբ և Դաւիթ, մայր՝ Անախանում, քույրն սոցա Մարթայ, Մարիամ, Էլիսաբէդ, Թութայ: Սարգսի որդի՝ Մանուչար, որդի՝ Սօլօման, դուստր՝ Մարիամ և միւս Գրիգորի որդի՝ Զովլէ: Կիրակոսի որդի՝ Շէրմազան, կինն՝ Աննա, որդի՝ Իսակ և եղբօր՝ Աբրամի որդի՝ Յարութիւն: Կիրակոսի որդի՝ Գօգի, կինն՝ Մարթայ, որդիք՝ Նինի և Աբրահամ, դուստր՝ Էլիսաբէդ: Յակոբի որդիք՝ Գիքօ, Զուրաբ և Սարգիս, մայր՝ Դարէջան, Գիքօյի կինն՝ Բարբարէ, դուստր՝ Ժէժա, Զուրաբի կինն՝ Աննա: Բէրօյի որդիք՝ Մամուկ, Պէտրէ և Թամազ, մայր՝ Մարիամ, Մամուկի որդիք՝ Բէրօ և Գիօրգի: Սարգսի որդի՝ Սօսի, կինն՝ Թինաթին, որդի՝ Մարկոս: Սաքօյի որդիք՝ Զուրաբ, Օթար, Ռամազ և Գիօրգի, Զուրաբի կինն՝ Թինաթին: Մարուքի որդիք՝ Ղազար և Յարութիւն, Ղազարի կինն՝ Մայիա, որդի՝ Պապի և Մարկոս, Յարութիւնի կինն՝ Անախանում, որդիք՝ Անդրէ, դստերք՝ Մարթայ և Մարիամ, միւս եղբօր՝ Պօղոսի որդիք՝ Աւագ, Գիօրգի, Դաթիա և Նօնի, Աւագի կինն՝ Հօռօմսիմ: Նազիր Բէրօյի որդի Գլախ, կինն՝ Մաթիա, որդի՝ Միքաել, դուստր՝ Թինաթին: Գանջէլ Աւէտիք, կինն՝ Քէթէվան, որդի՝ Գրիգոր, մայր՝ Աննա: Քամալի որդի՝ Քամալ, կինն՝ Խանփէրի, որդիք՝ Նօնօ և Պէպան, դստերք՝ Մայիա, Աննա: Ղազարի որդիք՝ Բէրէ, Գիօրգի, Թանդիլ, Պապի և Սաակաձէ, մայր՝ Թինաթին, Բէրէի կինն՝ Մարթայ, որդիք՝ Յոհաննէս և Յարութիւն, դստերք՝ Մարիամ և Էլիսաբէդ, Գիօրգւոյ կինն՝ Եղսամ, որդի՝ Սարգիս, դուստր՝ Աննա, Թանդիլի կինն՝ Թինաթին, որդի՝ Ղազար: Վարդօյի որդիք՝ Թամազ և Յակոբ, Թամազի կինն՝ Խանում, որդի՝ Վարդան, դստերք՝ Մարթայ, Մարգարիտ և երրորդն՝ Գիգօլի այրի կինն՝ Մայեա, որդիք՝ Բէրօ և Սօլօման, դուստր՝ Սուսաննա, Յակոբի կինն՝ Նաթալ, որդիք՝ Ստեփան և Դաւիթ, դուստր՝ Սաբէդ, Ստեփանի կինն՝ Մայեա, որդիք՝ Փարսադան, Գիօրգի և Նինիա: Նօնինի որդիք՝ Գաբիրէլ, Միրզայ, Գիքօ, Թաթօ, Սօսի, Զուրաբ, Սիմօն, մայր՝ Աննա, Գաբրիէլի որդիք՝ Յոհաննէս և Նինի, Միրզի կինն՝ Մարիամ, դստերք՝ Աննա և Էլիսաբէդ, Թաթօյի կինն՝ Սաբէդ: Զուրաբեան Բէրօյի այրի կինն՝ Աննա, որդի՝ Գօգի, դուստր՝ Մարթայ: Վարդանի որդի՝ գզիր Գիօրգի, կինն՝ Մարիամ, որդիք՝ Վարդան և Յարութիւն, որոյ եղբօր Յակոբի այրի կինն՝ Թինաթին, որդի՝ Նասղիդ, դուստր՝ Թամար: Վարդանի այրի կինն՝ ՝Խանում և Նօնինի այրի կինն՝ Թամար»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2569, թ. 21:

18 դ․

Կախեթի այն վրացական գյուղերից է, ուր հայ գաղթականությունը, հաստատվելով առնվազն ԺԸ դարում, զգալի թիվ է կազմել և սակավաթիվ հայ բնակչություն ունեցող մերձակա գյուղերի համար եղել է իբրև կենտրոնական բնակավայր: Համեմատաբար վաղ շրջանի փաստաթղթերից մեկում Մատանում հայերի գոյությունը վկայված է 1802 թ.: 1849 թ. մի վկայության համաձայն՝ Մատանում բնակվող հայերն արդեն մոռացել էին մայրենի լեզուն և խոսում էին վրացերեն. «տունք Հայոց 27, եկեղեցին փայտեայ և անշուք. չգիտեն մերայինք զլեզու Հայոց. տունք Վրաց բազումք. առհասարակ ստրուկք են իշխանաց վրաց»:

“Акты собранные Кавказскою археографическою комиссиею”, т. 1, Тифлис, 1866, с. 472. Տէր-Ղազարեանց Արշարունի Յովհաննէս վարդ., Ստորագըրութիւն Կովկասեան գաւառաց.– «Բազմավէպ», 1851, N 18, էջ 282-283:

Տոհմեր

Հայտնի էին Բերոյանց, Գզերյանց, Գլախյանց, Կացյանց, Մարկոսյանց, Մարուքյանց, Մանուչարյանց, Մկրտումյանց, Մղեբրյանց, Նոնյանց, Սարգսյանց, Սաքոյանց, Վարդոյանց, Տերտերյանց ու Փեյքրյանց ազգատոհմերը:

Հայաստանի ազգային արխիվ ,ֆ. 53, ց. 1, գ. 1259, թ. 7:

Մատանի հայ բնակչության թվաքանակին վերաբերող մարդահամարի տվյալները ներկայացնում են հետևյալ պատկերը.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1818	25	115	86	201		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2569, թ. 22: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1841		201	183	384		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3802, թ. 41-42: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1842		202	181	383		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3805, թ. 92-93: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1843		203	183	386		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3805, թ. 46-47: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1844		203	184	387		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3809, թ. 45-46: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1845		202	186	388		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 106-107: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1852		207	151	358		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3819, թ. 64-65: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1853		210	155	365		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2743, թ. 125-126: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1854		212	159	371		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3825, թ. 7-8: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1857		205	160	365		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3830, թ. 129-130: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1858		206	163	369		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3823, թ. 129-130: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1860		217	172	389		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 5: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1861		223	176	399		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3839, թ. 5: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1862		233	180	413		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3836, թ. 6: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1863		234	180	414		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 45-46: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1864		235	180	415		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3846, թ. 13: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1865	50	239	179	418		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 22-23, 54: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1867		241	177	418		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3851, թ. 3: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1873		227	182	409		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 51: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1874		270	217	487		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3864, թ. 35: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1875		250	205	455		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3866, թ. 7: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1876		254	206	460		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 6: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1877		254	199	453		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 3: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1878		255	201	456		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3870, թ. 57: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1880		257	208	465		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1881		259	212	471		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1882		263	220	483		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1883		264	222	486		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 22: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1885		280	237	517		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 33: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1889		300	248	548		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 5: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1890		300	252	552		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 139: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1891		320	262	582		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 138: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1892		322	262	584		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 110: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1893		330	266	596		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 27: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 21:
1894		330	264	594		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 163-164: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 22:
1897		348	284	632		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 136-137: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 22:
1898		371	290	661		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 158: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 22:
1899		372	293	665		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 22:
1900		385	292	677		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 8: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 22:
1901		386	306	692		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 22:
1902		399	316	715		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 12-13: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 22:
1905		433	355	738		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 256-257: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 22:
1907				902		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 240, թ. 8: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 22:
1908	141	466	367	833		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 21: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 22:
1910		620	403	1023		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 4: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 22:
1912		644	422	1066		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3919, թ. 51-52: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 22:
1917				2400	Վիճակագրական այս տվյալը թվում է չափազանցված:	«Համբաւաբեր», 1917, № 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 22: