ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Փոքր Ղարամուրատ 7 Հուշարձան

Ադրբեջան (Երկիր) / Հյուսիսային Արցախ (Տարածք) / Գետաբեկ (Շրջան) / Փոքր Ղարամուրատ (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոնից 12 կմ արևմուտք՝ Ղարամուրատ գետի աջ հարավահայաց ձորալանջին՝ ծովի մակերևույթից 1300-1380 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 132:

Պատմություն
1610 թ․

Գյուղի մասին միջնադարյան գրավոր աղբյուրներում խոսք չկա: Սակայն 1610 թ. մի Հայսմավուրքի հիշատակարանում Մեծ Ղարամուրատի մասին վկայությունն ինքնին փաստում է, որ գոյություն ուներ համանուն փոքր գյուղ, ընդ որում Ղարամուրատներից մեկը Մեծ է կոչվել մյուսից՝ ավելի զանազանելու համար:

«ԺԷ դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ», հ. Ա, կազմեցին` Հակոբյան Վ., Հովհաննիսյան Ա., Երևան, 1974, էջ 367:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 132:

Նկարագրություն
1890 թ․

1890 թ. ականատես-հետազոտողն ահա այսպես է նկարագրել գյուղը. «Առվի աջ ափով շտապեցինք հասանք հեռվում նկատվող վանքին, որ գտնվում էր քարաժայռերից կազմված լեռան հարթ լանջի վրա: Առաջներին գեղը կոչվում է Ղարա Բուլաղ, բայց ըստ ոմանց պետք է կոչվի Ղարամուրադ, իբր թե սա՝ Փոքր Ղարամուրադն է, իսկ լեռան մյուս երեսին գտնվողը Մեծ Ղարամուրադն է, այս գեղի բնակիչները այրումներ էին, գեղի վերև կիսաքանդ պատերով եկեղեցին կա, սեղանի կողմի ծածկը ամբողջ է, երևույթով՝ նոր պետք է փլված լինի, որովհետև ներսը կիտված են քարերը թե ծածկի, թե պատերի ու սների, որոնց մեջ բսել են ժանգառն ու կոծոծը, եղինջը: Պատի ցածր տեղով ներս մտա, խորաններին հասնելով նկատեցի, որ ձախ խորանի մեջ դարսած էին դարդակ փեթակներ, իսկ մյուսի դուռը կալված էր հողի ու քարերի տակ, գրեր չկան, ջնջված են: ...Եկեղեցու շուրջը բազմաթիվ շիրիմներ կան, խաչքարեր ձգած: Երևի գրեր եղել են, բայց այրումները նրանց վրա տավարին, ոչխարին աղ տալով անհետ արել են: Բակատեղեր երևում են ամեն կողմ»:

Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարան, Ս. Քամալյանի ֆ., տետր N 1, VI-11, թ. 26-27: Ի դեպ, պակաս ուշագրավ չէ Փոքր Ղարամուրատից Մեծ Ղարամուրատ ընկած ճանապարհահատվածի նկարագրությունը. «Եկեղեցու հանդեպ արևելահարավից մի ձոր է իջնում, որի կողքերին ոչխարի, տավարի յայլաղներ կան ձգված անթիվ օբաներով, այդ եայլաղներից գլխավորն է Կառուտ սարը, որ տեղացի թուրքերը Գնլգլդաղ են ասում: Եկեղեցու մոտից ոտնահետով իջանք, մոտեցանք մի նեղ ջրանցքի, որի ջուրն առնվում էր եկեղեցու հարավից սարի տակի հորդ և վարար աղբիւրից, որի սև քարերի արանքից ճեղքելու հետ էլ գեղը Ղարաբուրաղ անունն է ստացել: Աղբիւրից քիչ ներքև ջաղաց է բանում, որի վերևով բռնեցինք հինօրեա քարքարուտ, սալահատակ ճամբին ու թավ անտառի ու քարկապի միջով գլխավերեցինք առաջներս ձգվող հովտի գետակի մոտ, որի ձախ ափին բնակվում են դարձեալ այրումներ 20 ծխի չափ: Ճամբի մոտ կառուցած հարուստ այրումի տունը շինած էր եկեղեցու սրբատաշ քարերից: Բակատեղերից վերև գերեզմանուտ կա ներքև կրկին գերեզմանուտ, փառավոր է շենքը շիրիմների, բայց ոչ մենը անվնաս չի, վայրենի ադամորդիների միջոցով ամեն կոտրտված թրքոտված, ոտնատակված, դժար էր արձանագրութիւն ջոկել: Այս գերեզմաններն և բակերը պատկանել են Ղարամուրադի ուժեղ հարուստ հասարակությանը, որ ահի ու սարսափի օրերին, գաղթել է դեպի Խրամ գետի կուշտը Շուլավեր: Երբեմնի հարիւրավոր շեն օջաղների տեղ այժմ մի քանի այրումների սոխախկներից աթարի ծուխ է մլում: Հողն ու ջուրը բարեհամ, առատ, բայց որ կողմ նայում ես, ավերված, փլված մարդի սիրտ ածելու չափ: Ներկա Շուլավերում կուչ եկած Ղարամուրադ թաղի բնակիչների նախկին վաթանը այսչափ ընտիր տեղ չէի երևակայում, տերությունով համակվել էր սիրտս, ձիու վրա խորասույզ մտածելով գնում էի դեպի վանքը, որ սիրուն հովտի մեջտեղն է...» (թ. 27):
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 132:

Գյուղ այցելած մեկ այլ ուսումնասիրող էլ նկատել է. «...Հայոց գիւղ, այժմ թրքաբնակ, բայց կայ կիսաւեր եկեղեցի և հանգստարան»:

Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 308:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 133:

Բնակչություն
18 դ․

Հայաթափ է եղել ԺԸ դարի 70-ական թվականներին. «...բնակիչներն Վրաց վերջին Հերակլ թագաւորի օրով, գաղթած և բնակութիւն հաստատած են Շուլաւերում»: Շուրջ մեկ դար ամայի գյուղատեղին խաշնարած թուրքական ցեղերն օգտագործել են իբրև ամառանոց, 1880-ականներին նստակեցության անցնելով՝ ամառանոցը վերածել են գյուղի:

Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 308:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 133:

Բնակչություն

Թվական	Թուրք ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1908	246		“Кавказский календарь на 1910 г.”, Тифлис, 1909, с. 276. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 133:
1914	447		“Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 142. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 133: