ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Լագոդեխ 8 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Կախեթ (Մարզ) / Լագոդեխ (Շրջան) / Լագոդեխ (Քաղաք)

Տեղադրություն

Վրաստանի Հանրապետության ամենաարևելյան քաղաքն է. գտնվում է Մեծ Կովկասի անտառածածկ լանջերի հարավային ստորոտին: Այստեղ են խաչվում Զաքաթալայից, Սղնախից և Ղվարելից ձգվող մայրուղիները:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 103:

Պատմություն

Հայտնի է իր ամրոցով, որը կարևոր նշանակություն է ունեցել լեռնականների պարբերաբար կրկնվող արշավանքներին դիմակայելու ժամանակ: Համեմատաբար նոր բնակավայր է:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 103:

Բնակչություն
1914 թ․

1914 թ. մի աղբյուր Լագոդեխի միայն ռուս բնակիչների թիվը ցույց է տալիս 368 շունչ:

“Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 150.

1988 թ․

Մեր օրերում Լագոդեխում շուրջ 300 տուն հայեր են բնակվում: 1988 թ. նրանց թիվն ավելացել է Ադրբեջանի Զաքաթալա և Կախ քաղաքներից բռնագաղթված հայերի հաշվին:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 104:

Հայերը Լագոդեխում առաջին անգամ հիշվում են 1860-ականներին: Հայերն այստեղ գաղթել են Թիֆլիսից, Սղնախից, Ղարաբաղից, Ագուլիսից, Մեղրիից և այլ վայրերից: Հայերից բացի բնակվում էին ռուսներ և վրացիներ: Դրանցից յուրաքանչյուրը թվաքանակով կազմում էր մոտավորապես 1/3 մասը:

«Նոր-Դար», 1889, № 29, էջ 3: Նաև՝ «Նոր-Դար», 1893, № 176, էջ 3:

Զբաղմունք

Լագոդեխաբնակ հայերի մեծ մասը զբաղված էր արհեստներով ու վաճառականությամբ:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 103:

1897 թ․

Առաջին հայ գաղթականները զբաղվում էին հատկապես ծխախոտագործությամբ, որի մշակությունը այդ ժամանակներում ողջ Այսրկովկասում նորություն էր. «Ծխախոտագործությունը Կախեթում սկիզբ է առել XIX դարի վաթսունականներին: Առաջին փորձավայր հանդիսացավ Լագոդեխը, որտեղ Թուրքիայից եկած ոմն մեկը առաջին անգամ ծխախոտ ցանեց: Հաջողությունը ուրիշներին էլ դրդեց զբաղվել շահեկան գործով: Սկզբում գործին կպչում են ծխախոտի առևտրի խոշոր ներկայացուցիչ Ա. Էնֆիաճյանցն ու ուրիշները, հետո և տեղի բնակիչները՝ վրացիներն ու ռուսները...»: Ի դեպ, հիշյալ Էնֆիաճյանցի ժառանգներն ակնհայտորեն շարունակել են զբաղվել արդյունաբերության և առևտրի նույն բնագավառով, քանի որ հայտնի է, որ 1897 թ. Սղնախի գավառի Մաշնախրի գյուղի մոտ ծխախոտի ցանքսերն ընդարձակելու նպատակով 2-րդ կարգի վաճառական Ա. Էնֆիաճյանցին 12 տարով թույլատրվել էր վարձակալել 4 դեսյատին հողատարածք:

"Кавказ", 1903, № 204, с. 2. "Кавказ", 1897, № 159.

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Լագոդաղ

Ստորև ներկայացնում ենք Լագոդեխի հայ բնակչության թվաքանակն ըստ հետևյալ տարիների.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1876		72	71	143		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 75: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 103:
1880		57	61	118		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 122-123: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 103:
1881		90	65	155		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 62-63: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 103:
1883		69	71	140		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3871, թ. 67-68, գ. 3877, թ. 39: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 103:
1885		58	56	114		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3879, թ. 221: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 103:
1890		74	75	149		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 141: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 103:
1891		120	125	245		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 140: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 103:
1892		125	126	251		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 112: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 103:
1893	55	108	117	225		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 63, 116-117: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 103:
1894	55	111	119	230		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 165-166: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 103:
1897		118	123	241		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 138-139: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 103:
1898		120	126	246		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 160: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 103:
1901		158	140	298		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1-2, գ. 205, թ. 131-132: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 103:
1902		160	145	305		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 14-15: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 103:
1905		169	184	353		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 10403, թ. 208-209: Տե՛ս նաև՝ ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 258-259: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 103:
1906		140	109	249		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3915, թ. 8: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 103:
1907				314		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 240, թ. 8: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 103:
1908	95	178	168	346	Մեկ այլ վավերագրում նշված է 90 տուն (Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 390, թ. 8):	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 22: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 103:
1912		235	217	452		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3919, թ. 53-54: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 103: