ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Մանավ 11 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Կախեթ (Մարզ) / Սագարեջո (Շրջան) / Մանավ (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոնից 9 կմ արևելք՝ Թբիլիսի-Սղնախ մայրուղու ձախ եզրին:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 151:

Պատմություն
1842 թ․

Բազմաթիվ վավերագրերից հայտնի է, որ մանավաբնակ հայերը մշտապես ենթակա են եղել կրոնական հետապնդման ու հալածանքի վրաց հոգևորականության կողմից: Այսպես, 1842 թ. մոտակա Նինոծմինդա գյուղի վրաց Անդրեաս քահանան միանգամից ավելի քան 10 մանավցի հայերի վերամկրտել էր վրաց դավանության: Այդ դեպքի առնչությամբ բողոքարկած հայերին հաջողվել էր Անդրեաս քահանային ենթարկել պատասխանատվության (ի դեպ, նույն քահանան ավելի վաղ հավատափոխ էր արել չայլուրցի մի հայ կնոջ):

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 1111, թ. 1:

1854 թ․

1854 թ. վավերագրերից մեկում նշված է, որ գյուղի տանուտերը հայազգի Անդրե Ղազարյանին պաշտոնանկ էր արել ու վրացադավան դարձրել:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3197, թ. 8:

Բնակչություն
1802 թ․

Գյուղում հայ գաղթականության հաստատման ստույգ ժամանակը հայտնի չէ: Համենայն դեպս, այստեղ հայերի ներկայությունը վրացիների հետ վկայված է 1802 թ.:

“Акты собранные Кавказскою археографическою комиссиею”, т. 1, Тифлис, 1866, с. 472.

1896 թ․

1896 թ. գյուղի շուրջ 250 տուն բնակիչներից հայեր էին միայն մոտ 40-ը:

«Նոր-Դար», 1896, № 83, էջ 3:

1914 թ․

1914 թ. Մանավն ուներ 908 բնակիչ: Հայերը կազմում էին այդ թվի շուրջ 1/3 մասը:

“Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 155.

Քահանա
18 դ․

Դավիթ Տեր-Դավթյանց. հիշվում է ԺԸ դարի կեսին: Նրա շնորհիվ գյուղում կառուցվել էր Սբ. Համբարձման ոխտատեղին:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 152:

1861 թ․

Մանավի հայերը թեև համեմատաբար մեծաթիվ էին, բայց դարձյալ հաճախակի մնացել են առանց հոգևոր հովվի: Այդպես է եղել 1861 թ., երբ վախճանվել է Տեր-Կարապետ քահանա Կախյանցը: Նման դեպքերում ժամանակավորապես քահանա էր հրավիրվում Սագարեջոյից կամ Կակաբեթից: Այսպես՝ 1898-1923 թթ. հիշվում է Կակաբեթի քահանա Հարություն քահանա Ստեփանոսյանցը:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 4254, թ. 4: Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3352, թ. 5, ֆ. 57, ց. 3, գ. 463, թ. 33: Նաև՝ «Նոր-Դար», 1896, № 83, էջ 3:

Կառուցապատում
1896 թ․

1896 թ. ականատեսը նշել է, որ «Գիւղի մէջ հին և նոր շինութիւններ շատ կան, որոնք ամֆիտէատրաձև ցրուած են ...այդ բարձրադիր սարի լանջի վրայ ծառատունկ պարտէզներով և գեղեցիկ այգիներով»:

«Նոր-Դար», 1896, № 83, էջ 3:

Նկարագրություն
1849 թ․

Մանավը Կախեթի նշանավոր բնակավայրերից է: Հատկապես հայտնի է իր միջնադարյան հզոր բերդով, որի ավերակներն անգամ հիացնում են այցելուին: 1849 թ. գյուղ այցելած Հովհաննես վարդապետ Արշարունին. «Մանաւ է գիւղ ինչ հնագոյն քան զբազում գիւղորայս. տեղին է զառ ի թափ և անվայելուչ, և ի ժամանակս անձրևաց յոյժ դժուարագնալի են ճանապարհքն: Օդն չէ գովելի, բայց այգիք յոլովք են ի սմա և գինին ընտիր, քան զբազում այլոց գիւղորէիցն Քիսեղի. տունք Հայոց 25. ունին զմի հնագոյն բերդ ի գագաթն լերին, որոյ և որմունք ի բազում տեղիս խոնարհեալ կան. տունք և սենեակք չեն ի նմա: Չունին Հայք զօրինաւոր եկեղեցի, այլ զմի փայտեայ անշուք եկեղեցի ի բերդի, նմանապէս զայլ միւս եկեղեցի ի շինամիջին»:

«Բազմավէպ», 1851, № 20, էջ 316:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ընդհանուր
Ուղղությունը ⇓ Հարավից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1992 թթ․

Գյուղի ընդհանուր տեսքը` հարավից:

Ստորև ներկայացնում ենք Մանավի հայ բնակչության թվաքանակն ըստ հետևյալ տարիների.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1849	25					«Բազմավէպ», 1851, № 20, էջ 316: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 151:
1854		128	113	241		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3825, թ. 38-39: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 151:
1874				160		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3864, թ. 20-21: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 151:
1875				167		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3866, թ. 14-15: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 151:
1876				193		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 63-34: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 151:
1877		98	93	191		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3861, թ. 81-82: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 151:
1878		99	78	177		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3870, թ. 40-41: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 151:
1885		102	82	184		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 39: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 151:
1893	32	141	103	244		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 63: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 151:
1901		186	141	327		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1-2, գ. 205, թ. 131-132: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 151:
1902		192	144	336		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 15-16: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 151:
1908	32	149	142	291		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 22: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 151: