ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Սղնախ 40 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Կախեթ (Մարզ) / Սղնախ (Շրջան) / Սղնախ (Շրջկենտրոն)

Տեղադրություն

Գտնվում է Գոմբորի լեռնաշղթայի հարավարևելյան վերջավորության վրա՝ Թբիլիսիից 90 կմ արևելք: Համանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 165:

Պատմություն
18 դ․

Հարկ է նշել, որ երբ 1720 թ. հայերը քաղաքի արվարձանային մասում գերեզմանոց հիմնելու նպատակով հողամաս էին գնել, այդտեղ արդեն գոյություն ուներ վրացական Սբ. Ստեփանոս եկեղեցին: Սա ինքնին հուշում է, որ եթե ոչ հետագայի բուն քաղաքում, ապա դրանից ոչ շատ հեռու նախքան հայերի հաստատվելը գոյություն ուներ վրացաբնակ բնակավայր. Սղնախում հայերի հիմնվելու ստույգ ժամանակը հայտնի չէ: Չի բացառվում, որ դա կատարված լիներ դեռևս ԺԷ դարում: Չնայած արդեն ԺԸ դարի առաջին կեսին բուն Սղնախի գոյությունը հաստատող բազմաթիվ տվյալների առկայության հանգամանքին՝ այնուամենայնիվ, քաղաքի հիմնադրման տարեթիվ է համարվում 1762-ը, այսինքն՝ այն նույն տարին, երբ վրաց Հերակլ Բ-ի հրամանով պարսպապատվեց բնակավայրի հայաշեն ու վաճառաշահ հատվածը: Ավելի քան 2,5 կմ երկարությամբ ձգվող շրջապարիսպն ուներ 5 դարպաս և հզորացված էր 23 աշտարակներով: Այս նույն թվականը համարվում է նաև Սղնախի՝ քաղաքի կարգավիճակ ստանալու տարեթիվը:

Закарая П., Дребние города и крепости Грузии, Тбилиси, 1982, с. 90-91. Տե՛ս նաև՝ “Заря Востока”, 1990, մայիս, № 22, էջ 1: Бегиашвили Л., Сигнахи (путеводитель), Тифлис, 1974, с. 8.

1840 թ․

1840 թ. ստացել է գավառական քաղաքի կարգավիճակ:

“Кавказский календарь на 1849 г.” Тифлис, 1948, с. 76.

1886 թ․

1886 թ. Սղնախի արվարձան համարվող Նուկրիան գյուղը, ինչպես նաև Ճոտոր և Մաղարո գյուղերը մտցվել էին քաղաքային վարչության մեջ, բայց նորաթուխ քաղաքացիներին բարձր էին թվացել նոր հարկերը, և նրանք կրկին դիմել էին նահանգապետին՝ Սղնախից իրենց անջատելու խնդրանքով:

«Մշակ», 1900, № 101, էջ 3:

1990 թ․

1990 թ. մամուլում քննադատություն հնչեց քաղաքի ամենահին մասում (առևտրական և արհեստավորական համալիրներով հարուստ հիշյալ փողոցներում) կառուցված հյուրանոցի և դեղատան շենքերի առթիվ: Հեղինակը, նշելով «վրացական» ինքնատիպ քաղաքի արդեն քանդված կամ պահպանության ենթակա մի շարք տների մասին, չի բարեհաճել հիշել, սակայն, դրանց հայազգի տերերից և ոչ մեկի անունը՝ «զգուշանալով» պատմական իրողությունների մատնիչ էությունից: Հավանաբար «վերականգնողական» այս աշխատանքների ընթացքում էլ «վնասազերծվել» են բնակելի տների շինարարական արձանագրությունները, իսկ այդպիսիք քիչ չեն եղել: Մի առիթով, բարեբախտաբար, ժամանակին ընդօրինակվել է տներից մեկի (առաջին հարկը՝ խանութ) շինարարական արձանագրությունը:

Мамисашвили Давид, Обидели город!.–“Заря Востока”, 30.08.1990, с. 4.

Սղնախը Արևելյան Վրաստանի գլխավոր երկու քաղաքներից մեկն է (մյուսը Թելավն է): Ուսումնասիրողները ներկայիս քաղաքի տարածքում ԺԸ դարից ավելի հին հուշարձաններ կամ մշակութային շերտեր չեն հայտնաբերել: Ուստի որևէ հիմք չունենք հերքելու այն պնդումը, թե բուն քաղաքի «...հիմնադիրներն են եղել պարսկական հալածանքներից փախած հայերը...»:

Закарая Пармен, Древние города и крепости Грузии, Тбилиси, 1982, с. 90. Москвич Григорий, Иллюстрированный практический путеводитель по Кавказу, изд. шестое, Одесса, 1901, с. 226 (բնագրում՝ ‘’...основанъ был армянами, бежавшими отъ преследований персовъ”).

19 դ․

Կախեթում ռուսաց տիրապետության հաստատման (1801 թ.) սկզբնական տարիները մասնավորապես Սղնախ քաղաքում հանգիստ չեն եղել: Դժգոհությունները երբեմն վեր են ածվել անգամ ապստամբության: Այսպես, 1812 թ. քաղաքամերձ վրացիները դաժան հաշվեհարդար տեսան Սղնախի զորանոցներից մեկում տեղակայված ռուսական փոքրաթիվ գնդի մարտիկների հետ, որոնց խաբեությամբ զինաթափելուց հետո կոտորեցին: Ռուսական կառավարությունն իր հերթին չարաչար պատժեց վրացի քաղաքաբնակներին: Արդյունքում հետապնդումներից խուսափելով՝ առանց այն էլ փոքրաթիվ վրաց ազգաբնակչությունը կարճ ժամանակահատվածում հարկադրաբար լքեց Սղնախը: Այս դեպքերը մանրամասն շարադրել է Հովհաննես վարդապետ Արշարունին. «...ի գալստեանն զօրաց Ռուսաց յաշխարհն Վրաց և ի տիրապետելն յայսկոյս Կովկասու՝ արքայորդին Վրաց Ալեքսանդր Բագրատունի՝ չխոնարհեալ զիջանել ընդ ձեռամբ տէրութեան Ռուսաց, ըմբոստացեալ ի տէրութենէն՝ դեգերեր ի կողմն Ղեկաց և Պարսից և վրդովեաց զխաղաղութիւնն Ռուսաց, և երբեմն ասպատակ սփռէր աստ և անդ ուր և կարէր, թէպէտ միշտ պարտեալ տաղտապէր, և երբեմն Վիրք ազգային խմբիւք աստ և անդ ուր և գտանէին զսակաւաթիւ զօրս Ռուսաց ի վերայ յարձակէին. որպէս և յաւուր միում՝ ժողովեալ սևափետուր ազգին Վրաց ի վերայ միոյ աշտարակի բերդիս այսօրիկ, որ յարևելս կոյս՝ (և որ է եկեղեցի փոքրիկ յանուն սրբոյն Ստեփանոսի) զոր պահէին սակաւաթիւ զօրք Ռուսաց, գոլով քաղաքիս ըստ ամենայնի ազատ ի պաշարմանէ, և Հայոց տեղւոյն յիւրաքանչիւր գործս պարապեալ, քանզի Վիրք միայն պասքեալ էին արեան Ռուսաց, ի վրէժ գրաւելոյ նոցա զերկիր իւրեանց: Պաշարեալքն զաւուրս ինչ քաջութեամբ մարտեան յաշտարակէ անտի, կամ լաւ ևս ասել յեկեղեցւոյն, և զի պակասեաց ջուրն՝ վասն որոյ և սկսան խօսիլ ի խաղաղութիւն ընդ թշնամեացն, դիտելով թէ ի Տըփխեաց չունին զյոյս փրկութեան, և քաջ ծանուցեալ զանհաւատարմութիւն Վրաց, և թէ առաջի կայ նոցա տանել վշտաց, սակայն լաւ հարմարեցան մատնիլ ի ձեռս ուխտադրուժ ազգին, քան ի ծարաւոյն չարաչար մեռանիլ յարգելարանի անդ, միայն այսու թէութեամբ սկսան զդաշն, զի ի կողմանէ Վրաց յղեսցեն առ Ռուսս քահանայ մի երդնուլ վասն ապահովութեան կենաց իւրեանց: Հաւանեալ Վրաց ընդ դաշնն՝ յղեն առ նոսա զքահանայ մի յազգէ իւրեանց, վասն երդնլոյ ի դիմաց իւրեանց և հաւատարմացուցանելոյ զնոսա ի դաշնադրութիւնն: Քահանայն Վրաց մինչ գնաց առ նոսա, ընկալան զնա մեծարանօք, և դարձուցին յետս՝ խնդրելով զի և քահանայ մի ի Հայոց յղեսցեն յերդնուլ, և երդմնազանց Վրացիք կոչեալ առ ինքեանս զմի քահանայ Հայոց հաւատարմացուցանեն և ասեն նմա թէ ի դիմաց մերոց երդուիր յանուն Աստուծոյ կենդանւոյ՝ զի յելանելն նոցա յաշտարակէ անտի չիք ինչ կասկած երկիւղի նոցա. և քահանայն Հայոց զգեստաւորեալ եկեղեցական զարդուք ուղևորի յաշտարակն, և ի տեսանելն Ռուսաց իսկոյն բանան զդուռն և բացագլուխ ընդ առաջ ելանեն քահանային՝ համբուրեն զաւետարանն որ ի գիրկս քահանային և զաջ նորա, և նա հաւատարմացուցանէ զնոսա յանուն Վրաց չունիլ ինչ կասկած նեղութեան, վասն որոյ շահեալ զքահանայն դրամովք յետս առաքեն խաղաղութեամբ. և ինքեանք ելեալ ի տանիս եկեղեցւոյն, սկսանին զարքունի գանձն ի վերուստ ի վայր սփռել առ պաշարողս, կամեցեալ այսու գութ արկանել ի սիրտս չարանենգ Վրաց, և նոքա տեսեալ գրոհ տան մեծ ամբոխիւ և հաւաքեն զգանձսն: Եւ յետ այնորիկ բացեալ զդրունս աշտարակին՝ զինաթափ և գլխիբաց ելանեն արտաքս հանդերձ զօրապետաւն առ նենգաւոր Վրացիս. իսկ նոքա զի՞նչ, որպէս զկատաղի յովազունս ծարաւիս արեան դիմեն ի վերայ անմեղաց և առ ետեղ զենուն որպէս զոչխարս անմեղս, և զնշանակս արեանցն մինչև ցայսօր ցուցանեն յորմունս եկեղեցւոյն: Յետ աւուրց ինչ այս համբաւ հասեալ ի Տղփխիս քաղաք, հասանէ անտի զօրապետ մի հանդերձ զօրօքն և Վրացիք որպէս զծուխ առաջի հրոյ այնպէս ցնդեցան. սակայն այն եղև որբոց արժանաւոր, զի եղկելիքն այնոքիկ կուր եղեն դաւաճանաց պատրեալք ի նենգուպատիր բանից նոցա. բայց և Վրացիք գլխովին ոչ մինչ ի սպառ զերծան ի պատուհասէն, զի գլուխք դաւաճանացն առաքեցան ի մետաղս»:

Տէր-Ղազարեանց Արշարունի Յովհաննէս վարդ., Ստորագրութիւն Կովկասեան գաւառաց.– «Բազմավէպ», 1851, N 18, էջ 314-315: Հմմտ. О. П. Маркова, Восстание в Кахети 1812 г. “Утверждение русского владычества на Кавказе”, под редакцией генерал-майора Потто, том XII, Тифлис, 1901, с. 75-83.

20 դ․

Խորհրդային առաջին 2-3 տասնամյակներին Սղնախում ոչնչացվեցին ճարտարապետության և պատմության մի շարք կարևոր հուշարձաններ: Վրացախոս հայությանը բարոյական ծանր հարված հասցրեց հատկապես մայր եկեղեցու և զանգակատան քանդումը: 1976 թ. հրո ճարակ դարձան մի շարք բնակելի շենքեր:

მჭელიძე დონარა, სიღნაღი, “ძეგლის მეგობარი”, N 65.

Գրչօջախներ
1819 — 1841 թթ․

Մ. Մաշտոցի անվան Մատենադարանում պահվում են Սղնախ քաղաքում ստեղծված ոչ հին ձեռագրեր: Դրանցից է «Նամակք Գրիգորի և Սիմէոնի Լոռու Մէլիքեանց առ միմեանս»՝ գրված 1819-41 թթ. ընթացքում:

«Ցուցակ Ձեռագրաց», Երևան, 1970, հ. Բ, էջ 905:

1853 թ․

Վրացատառ հայերենով մի ավետարան էլ գրվել է 1853 թ.՝ Քայխոսրով Խիզանովի ձեռքով:

«Ցուցակ Ձեռագրաց», Երևան, 1970, հ. Բ, էջ 570:

Բնակչություն
19 դ․

Սղնախում հայերը ճնշող մեծամասնություն էին կազմում հատկապես ԺԹ դարի սկզբներին. տասնամյակների ընթացքում հիմնականում ավելանալով հանդերձ՝ աճման տեմպերով ետ էր մնացել քաղաք ներթափանցող վրաց բնակչությունից, որոնց հիմնական մասը մերձակա գյուղերից էին:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 171:

18 դ․

Ամբողջ ԺԸ դարում և գրեթե մինչև ԺԹ դարի կեսերը Սղնախը (բուն քաղաքը) զուտ հայաբնակ էր: 1770 թ. ապրիլի 5-ին անցկացված մարդահամարի արդյունքների համաձայն՝ այստեղ բնակվում էին միայն հայեր. «Քիզիղումն է քաղաք Սղնախը: Այստեղ բնակվում են հայեր՝ 100 ծուխ»:

Մելիքսեթ-Բեկ Լ. Մ., Վրաց աղբյուրները Հայաստանի և հայերի մասին, հ. Գ, Երևան, 1955, էջ 156:

1852 թ․

1852 թ. ականատեսը նշել է. «Ազգաբնակչությունը համարյա ամբողջապես բաղկացած է հայերից, որոնք, ինչպես իրենք են վկայում, հիմնականում նախկին Հայաստանից և Ղարաբաղի խանությունից գաղթածներ են (ներկայիս Նախիջևանի, Երևանի և Շուշու գավառները)»:

Белкин И., Очерки Сигнаха.– “Кавказ”, 1852, N 58, с. 212:

Վիճակագրական աղյուսակից երևում է բնակչության կտրուկ նվազման կամ ավելացման դեպքերը: Դրանց ստույգ պատճառները թեև մեզ հայտնի չեն, բայց կարծում ենք արդյունք են ներգաղթ-արտագաղթի, պարբերաբար կրկնվող վարակիչ հիվանդությունների, որոնց մեծ մասամբ զոհ էին դառնում հատկապես մանուկները: Անհասկանալի են նաև թեմական առաջնորդարանի ու պետական մարմինների անցկացրած մարդահամարների արդյունքների ակնառու տարբերությունները (համեմատի՛ր միևնույն տարիների տվյալները): Մենք հակված ենք ավելի վստահելի համարել պետական մարդահամարի տվյալները:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 172:

Սղնախցի հայերի թվում կային նաև Ղազախի գավառից գաղթածներ: Տեղացիները ճանաչում էին նրանց նաև ըստ տոհմերի: Վերջիններս կրում էին Հարությունյան, Սիսոյան, Փարեմուզյան, Դավթյան, Մկրտումյան և Զոհրաբյան ազգանունները: Ուշագրավ էր հատկապես նրանց մեջ պահպանված մի սովորություն, ըստ որի՝ յուրաքանչյուր տարի ձիավոր էին ուղարկում՝ Ղազախից մի տոպրակ հող բերելու։ Հողը բաժանում էին և տներում դրա մեջ մոմ վառում:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 172:

Հնաբնակներից հայտնի տոհմ էր Շահվերդյանների գերդաստանը. «Աստ բնակի ազգատոհմ մեծ Շահվերտենց՝ որ ազգասէր նախանձու վառեալ ազատեաց յստրկութենէ զմերազնեաց զքառասուն տունս յիշխանաց Վրաց»:

«Բազմավէպ», 1851, № 20, էջ 316:

1818 թ․

Մեզ է հասել նաև 1818 թ. մի վավերագիր, որտեղ տրված է հայ բնակիչների հետևյալ անվանացուցակը. «Աւագ քահանայ Տէր Աւէտիքի կինն՝ Աննա, որդի՝ Ստեփան, դստերք՝ Մարիամ, Ովսաննա և Շուշան: Տէր Յարութիւն Նիկողոսեանի կինն՝ Թագուհի, որդիք՝ Պօղոս և Ստեփան, դստերք՝ Մարիամ և Աննա: Տէր Յոհաննէս Թէմուրազեանի կինն՝ Աննա, դուստր՝ Քալի: Մովսէսի որդի՝ Նօնի՝ Տիրացու կոչեցեալ, ծնեալ 1779, կինն՝ Մարիամ, որդի՝ Մովսէս և Մէլքօն, դստերք՝ Մարթայ և Աննա: Բաբի որդի՝ Մնացական Էլիսաբէդպօլցի՝ Տիրացու կոչեցեալ, կինն՝ Եղիսաբէթ, որդիք՝ Աւէտիք, Գրիգոր և Դաւիթ, դստերք՝ Հօռօմսիմ և Քալի: Ծատուրի որդի՝ Սիմօն, կինն՝ Սարրա, որդիք՝ Գէվօ և Անտօն և Սև Ստեփան և Իօհանէ, դստերք՝ Նանօ և Ովսաննա: Միրաքի որդի՝ Կարապէտ, կինն՝ Խանփէրվան, որդիք՝ Անտօն, Թաթօ, Յարութիւն, Կօնի և Գէվօ, դստերք՝ Ովսաննա և Սաբէդ, Անտօնի կինն՝ Աննա, դուստր՝ Քալի: Արիստակէսի որդի՝ Մովսէս, կինն՝ Մագթաղին, որդի՝ Նօնի, դստերք՝ Շուշան, Սաբէդ և Մարիամ: Տէր Մաթէոսի որդի՝ Պօղոս, կինն՝ Նինօ, որդիք՝ Գասպար, Մէլքօն և Բաղդասար, դուստր՝ Շուշան և եղբօր՝ Գիքօյի այրի կինն՝ Էլիսօ, որդիք՝ Օսէփ, Գէվօ, Ստեփան և Աղայ, դուստր՝ Քալի: Սոյն Գիքօյի խորթ որդիք՝ ուստր Կօնի և դուստր՝ Անսքալի: Փերանի որդի՝ Սիմօն, կինն՝ Նաթէլ, որդի՝ Յակոբ և Յարութիւն, դստերք՝ Խանում և Ուսնիփէր, Յակոբի կինն՝ Մայիա, որդի՝ Ղազար, դուստր՝ Ուսնիփէր, Յարութիւնի կինն՝ Ովսաննա, որդի՝ Փերան: Ծատուրի որդի՝ Կիրակոս, կինն՝ Եագունդի, որդիք՝ Նօնի և Գէվօ: Ծատուրի որդի՝ Սաքօ, կինն՝ Անախանում, որդիք՝ Գլախա և Դաւիթ, դուստր՝ Սաբէդօ: Ծատուրի որդիք՝ Յարութիւն և Կօնի, մայրն՝ Թամար, Յարութիւնի կինն՝ Մայիա: Ծատուրի որդի՝ Մկրտում, կինն՝ Հօռօմսիմ, որդիք՝ Սարգիս և Ղազար, դստերք՝ Ովսաննա և Մարիամ: Հէքիմ Աբէլի որդիք՝ Ստեփան և Ռօստօմ, Ստեփանի կինն՝ Էլիսաբէդ, Ռօստօմի կինն՝ Մայիա, որդիք՝ Դանէլ, Յակոբ և Աբէլ: Պղնձագործ Գրիգոր, կինն՝ Մայիա, որդիք՝ Պէպան, Միկօ և Սօլօման, դուստր՝ Թագուհի, Պէպանի կինն՝ Քէթէվան, որդի՝ Աւէտիք, դուստր՝ Նանօ: Մահտէսի Սարգսեան Գէորգի, կինն՝ Մագթաղին, որդիք՝ Սարգիս, Ստեփան և Նիկողայոս: Թիֆլիզցի բաղալ Պետրոս, կինն՝ Մարիամ, դուստր՝ Շուշան: Մարիրոսի որդի՝ Յովակիմ, կինն՝ Քէթէվան, որդիք՝ Գէվօ և Գրիգոր: Աքուլեսեցի Մինաս, կինն՝ Մագթաղին, դուստր՝ Մարիամ: Յարութիւնի որդի՝ Յոհաննէս, կինն՝ Մաթօ, որդի՝ Պօղոս, դստերք՝ Ովսաննա և Քալի: Յարութիւնի որդի՝ Վարդան, կինն՝ Մարիամ, մայր՝ Մարմար: Ջավախի որդին Զուրաբ, այրի կինն՝ Խանփէրվան, որ է մայր՝ Զուրաբի և կինն՝ Զուրաբի՝ Թինաթին: Պանկոի որդի՝ Նօնի, կինն՝ Խանփէրի: Էլիսաբէդպօլցի Սիմօն, կինն՝ Սառա, որդիք՝ Գէվօ, Յոհաննէս և Բաղի, դստերք՝ Ովսաննա և Մայիա: Թէլէթէցի Ստեփանի այրի կինն՝ Նաթէլ: Ամիրխանի որդի՝ Մովսէս, կինն՝ Մայիա, որդիք՝ Մկրտում և Յովակիմ, դուստր՝ Աննա: Մխիթարեան Մարտիրոսի որդիք՝ Մխիթար, Յովսէփ, Յովակիմ և Ղազար, սոցայ մայրն՝ Մագթաղին: Սարօյի որդի՝ Յարութիւն, կինն՝ Մարիամ, որդիք՝ Յոհաննէս, Աբէլ, Զաքարիա և Գալուստ: Ստէփանի այրի կինն՝ Սաբէդօ, որդի՝ Երեմիա, դուստր՝ Քալի: Կոնդախսազ Ստեփան, կինն՝ Մայիա: Գալուստի որդի՝ Մակի, կինն՝ Լէլօ, որդի՝ Գալուստ: Փարէմուզի որդի՝ Մովսէս, կինն՝ Դասօ, որդիք՝ Գիքօ, Աբրահամ և Սիմօն, դուստր՝ Թէկլի: Փարէմուզի որդիք՝ Դանէլ և Դաթ, Դանէլի կինն՝ Էլէնէ, որդի՝ Զաքար, դստերք՝ Ուսնիփէր և Ովսաննա: Փարէմուզի որդի՝ Թաթօ, կինն՝ Բարբարէ, որդիք՝ Գասպար, Փարէմուզ և Ամիրան, դուստր՝ Սալօմէ: Փարէմուզեան Մէլքօյի որդիք՝ Գօգի և Իօւանէ, մայր՝ Քալօ: Հէրապէտի որդի՝ Կիկօ, կինն՝ Մայիա: Դալլաք Գօգինի որդի՝ Սօսի, դուստր՝ Լալօ: Ղազարի այրի կինն՝ Նանօ, որդի՝ Նօնի, դստերք՝ Թինաթին, Մարիամ: Սարգսի որդի՝ Աւագ, կինն՝ Հօռօմսիմ, որդի՝ Յարութիւն: Գալուստի որդի՝ Գէվօ, կինն՝ Ռուսուդան: Յօնանի որդի՝ Բաղդասար, կինն՝ Մայիա, մայր՝ Մարիամ: Չիթաւ Յոհան, կինն՝ Խանփէրվան, որդի՝ Իօւանէ: Պղնձագործ Շաքարօ, կինն՝ Լալիթարա: Գասպարի որդի՝ Վարդան, կինն՝ Ռէհան, որդի՝ Գէվօ և զոքանչն՝ Մարտիրոսի այրի կինն՝ Նազլու: Գասպարեան Ղազարի այրի կինն՝ Ռէհան, դստերք՝ Մաթ, Սառա և Մարիամ և Ղազարի մօրեղբօր որդի՝ Աւէտիք: Պետրոսի որդի՝ Ստեփան, կինն՝ Աննա, որդիք՝ Նինիա, Սիմօն և Գէվօ, դուստր՝ Նազիկ: Ռօստօմեան Յարութիւնի որդի՝ Զաքար, կինն՝ Մարօ, մայր՝ Լալիթարա, որ է ճուրտ Էջմիածնայ: Նասղիդեան Զազայի որդի՝ Զաքար, կինն՝ Աննա, որդիք՝ Թաթօ, Պապա, Թամազ, Ասլան և Դաւիթ, Թաթօյի կինն՝ Պալօ, որդի՝ Սարգիս: Նիկօղօսի որդիք՝ Գասպար և Սարգիս, մայր՝ Նազլու, Գասպարի կինն՝ Էլիսաբէդ, որդի՝ Իօւանէ: Գօգինի որդի՝ Լալաիզ, կինն՝ Մաթօ, որդի՝ Իօւանէ: Պանկիսեան Աւթանդիլի որդիք՝ Գրիգոր և Եսայի, մայր՝ Քալօ: Գալուստի որդիք՝ Բէժան, Խէչօն և Թօմէն, Բէժանի կինն՝ Նաթէլ, որդիք՝ Յօհաննէս, Մէլքօն և Շաքարօ, դուստր՝ Ուսնիփէր, Խէչօյի կինն՝ Էլէնէ, դստերք՝ Էլիսաբէդ և Քալի, Թօվմայի կինն՝ Մաթօ: Օքօեանց Պէպան, կինն՝ Շուշան, դուստր՝ Ովսաննա: Պապայի որդի՝ Յովսէփ, կինն՝ Նանօ, որդիք՝ Թամազ և Աբէլ: Դաբաղ Ղազար, կինն՝ Մալալ, որդի՝ Պէպան, դստերք՝ Նաթէլ և Մայիա: Յարութիւն քէվխի որդիք՝ Իօւանէ և Գուրգէն, դուստր՝ ՝Դասիա, մայրն՝ Էլիսաբէդ և Յարութիւնի փեսայն՝ Զուրաբի որդի՝ Սօլօման, կինն՝ Քալի, դուստր՝ Թէկլէ և Մարտիրոսի այրի կինն՝ Մարիամ: Քէվխեան Կիկօյի այրի կինն՝ Լէլօ, որդիք՝ Գլախա և Ստեփան: Յօհանի որդի՝ Յակո, կինն՝ Թինաթին, որդիք՝ Դաւիթ, Յոհաննէս, Ասլան և Զաքարիա, դուստր՝ Մարիամ, Դաւթի կինն՝ Մայիա, որդի՝ Կարապետ: Զուրաբի որդի՝ Գիօրգի, կինն՝ Թագուհի, դուստր՝ Քալի: Աւէտիքի որդի՝ Սօլօման, Նինիա և Գրիգոր, Սօլօմանի կինն՝ Մայիա, որդի՝ Պէպան, Նինինի կինն՝ Սաբէդօ, դուստր՝ Քալի: Բէժանի որդի՝ Թաթօ, կինն՝ Թինաթին, որդի՝ Բայրամ, դուստր՝ Մարմար: Բուրղուզի որդի՝ Գօգի, կինն՝ Ովսաննա, որդիք՝ Բէժան, Սօլօման, Աբէլ և Ռօստօմ: Օտենի որդիք՝ Գիքօ, Պէպան, Գաբրիէլ, Գուրգէն և Լալազ, մայրն սոցայ՝ Նաթէլ, Գիքօյի կինն՝ Խօրէշան, որդիք՝ Զաքար և Միխաէլ, Պէպանի կինն՝ Մարթա, դստերք՝ Քալի և Անաքալի, Գաբրիէլի կինն՝ Մայիա, որդի՝ Գէորգ: Սեսօյի որդի՝ Անտօն, կինն՝ Նանօ, որդի՝ Ստեփան, դստերք՝ Քալի և Ովսան: Աւէտիքի որդիք՝ Պէպան և Աբրահամ, Պէպանի կինն՝ Մաթօ, որդի՝ Գէորգ, դստերք՝ Քալի և Շուշան: Ճէտլի Մամադաւիթ, կինն՝ Մարգարիտ, որդիք՝ Սօսի, Գալօ և Մատի, Սօսինի կինն՝ Մաթօ: Դօլմազի որդի՝ Գէվօ, կինն՝ Մարթայ, որդի՝ Իօւանէ: Սեսօյի որդի՝ Գօգի, կինն՝ Մայիա, որդիք՝ Յարութիւն, Յովսէփ և Սարգիս: Սաքինջեանց Մարգարն, Աւէտն, Մարգարի կինն՝ Փառզարդ, որդի՝ Առաքել, Աւէտի կինն՝ Աննա, որդիք՝ Սիմօն, Յարութիւն և Մարտիրոս: Թօքմազի Պօղոս, կինն՝ Եղիսաբէդ, որդիք՝ Գէորգ և Աղաջան, դուստր՝ Քալի: Գնաճուտեանց Դանիէլ և Մկրտում, Դանիէլի կինն՝ Մայիա, որդիք՝ Յոհաննէս և Քալի: Խադենի որդիք՝ Կիկօ, Նօնի և Պէպի, մայր՝ Աննա, Կիկօյի կինն՝ Մարիամ, որդի՝ Շէրմազան, դստերք՝ Շուշան, Մագթաղին և Քալի: Գասպարի որդի՝ Թունի, կինն՝ Նանօ, որդի՝ Ղուկաս, դստերք՝ Մայիա և Մարթայ: Շահլամեան Պետրոսի որդիք՝ Ղազար և Յոհաննէս, Ղազարի կինն՝ Տալօ, դուստր՝ Մարիամ, Յոհաննէսի կինն՝ Թինաթին, որդի՝ Դաւիթ, դուստր՝ Եղիսաբէդ, մայր՝ Խաթուն: Շահլամեանց Պօղոս, կինն՝ Խախօ, որդիք՝ Ստեփան և Գէվօ, դուստր՝ Ջաւահիր: Խաչումի որդի՝ Գրիգոր, կինն՝ Մարիամ, որդիք՝ Յոհաննէս և Գափօ, Յօհաննէսի կինն՝ Մագթաղին, որդիք՝ Խաչօ և Դաւիթ: Գասպարի որդի՝ Յոհաննէս, կինն՝ Վառի, որդիք՝ Գասպար և Պօղոս, դստերք՝ Սառա և Ովսան: Ստեփանի որդիք՝ Յարութիւն և Սահակ, Յարութիւնի կինն՝ Սաբէդ, որդիք՝ Ստեփան, Յակոբ և Գէորգ, դուստր՝ Մարիամ, Սահակի կինն՝ Մարմար: Յովսէփի որդի՝ Թաթօ, կինն՝ Մայիա, որդի՝ Յովսէփ: Թաթուլի որդիք՝ Նօնի և Աւէտիք, Նօնինի կինն՝ Անաքալի, Աւէտիքի կինն՝ Բարբարէ: Էջմիածնայ ճուրտ Ասատուրի որդիք՝ Նօնի և Սարգիս, Նօնինի կինն՝ Լալօ, որդիք՝ Գէվօ և Աղալօ, դուստր՝ Ովսաննա, Սարգսի կինն՝ Անախանում, որդիք՝ Կարապետ և Աւէտիք, դուստր՝ Թաթէլօ: Նօնինի որդի՝ Գլախա, կինն՝ Լուսիայ, որդի՝ Յովսէփ, դուստր՝ Ովսաննա: Եարօյի որդի՝ Դաւիթ, կինն՝ Աննա: Սարգսի որդի՝ Յոհան, կինն՝ Հէրիք, որդի՝ Մարտիրոս: Ղուլիջանի որդի՝ Բաղդասար, սորա որդիք՝ Նօնի, Գասպար և Գիվի, Նօնի կինն՝ Էլիսաբէդ, որդի՝ Գրիգօր, դստերք՝ Շուշան և Սառա և միւս եղբօր՝ Սիմօնի որդիք՝ Մէլքօ, Աբէլ, Ալէքսանդրէ և Ղուլիջան, Մէլքօյի կինն՝ Մարմար: Գիվինա քէվխի որդիք՝ Պէպան և Մէհրապ, Պէպանի կինն՝ Սաբէդօ, Նօնինի այրի կինն՝ Մարիամ, դուստր՝ Աննա: Քէվխանց Սիմօն, կինն՝ Մարիամ, որդի՝ Յովսէփ, Ամփօ և Դաթօ, դուստր՝ Լալի: Քէվեանց Ղազարի այրի կինն՝ Աննա, որդի՝ Մէլքօ և սորա թոռն՝ Աղաջանի որդի՝ Գէվօ: Քասուղբաշեան Ջանի որդիք՝ Բաղէն և Իօւանէն, Բաղի կինն՝ Մաթ, որդիք՝ Յովակիմ, դուստր՝ Անաքալի, Իօւանի կինն՝ Մարմար: Ուստաբաշի Թամազ, կինն՝ Քէթէվան և սորա թոռն՝ Կարապետի դուստր՝ Մաթի: Թամազի որդի՝ Պէպան, կինն՝ Դարէջան, որդիք՝ Էլիզբար և Խօսրով, դուստր՝ Ովսաննա: Թամազի որդի՝ Ղազար, կինն՝ Էլիսաբէդ, դուստր՝ Քալի, սորա քեռորդի՝ Յարութիւն Կարապետեան: Տէր Մովսէսի այրի կինն՝ Մագթաղին, որդի՝ Նէրսէս: Ջանի որդի՝ Ռօշան, կինն՝ Մարիամ, որդիք՝ Սէհրան, Ռօստօմ, Թարխան, Յակոբ և Գէօրգ: Գրիգորի որդի Յարութիւն, կինն՝ Հօռօմ, որդիք՝ Գրիգոր և Բէգի, դստերք՝ Մարիամ, Աննա, Սաբէդ և Հէրիք: Գրիգորի որդի՝ Գաբրիէլ, կինն՝ Սաբէդօ, որդիք՝ Ղազար և Կարապետ, դստերք՝ Սառա և Քալի: Տէր Գրիգորի այրի կինն՝ Մաթօ, որդի՝ Աղալօ: Աբրահամի որդիք՝ Դաւիթ և Զաքարիա, մայր՝ Աննա, Դաւթի կինն՝ Մարմար, որդի՝ Իօւանէ, դստերք՝ Լէլօ, Սաբէդօ, Սալօմէ և Մարիամ, Զաքարի կինն՝ Մաթօ, որդի՝ Ափրիամ, դուստր՝ Խանփէրվան: Տէր Մարտիրոսեան Գիքօ, կինն՝ Էլէնէ, որդի՝ Ղազար և զոքանչն՝ Կիրակոսի այրի կինն՝ Մարիամ: Յոհաննէսի որդիք՝ Ստեփան, Զաքար և Աւէտիք, Ստեփանի կինն՝ Նաթէլ: Տէր Մարտիրոսի որդի՝ Մէլքօն, կինն՝ Մալալ, որդիք՝ Մովսէս և Դաթօ: Տէր Սիմօնի որդի՝ Միքաէլ, կինն՝ Լէլօ, դստերք՝ Անախանում, Մաթօ և Աննա: Տէր Սիմօնի որդի՝ Ասրի, կինն՝ Ռէհան, որդի՝ Գասպար, դստերք՝ Քալի և Հօռօմսիմ: Ժամկոչ Եղեայ, սորա որդի՝ Մակի, կինն՝ Ովսաննա: Տէր Միքաէլի որդիք՝ Անտօն և Զաքար, մայր՝ Եղսում: Հէքիմ Ստեփանեան Զաքարի որդիք՝ Կարապետ, Գրիգոր, Յարութիւն և մայրն՝ Զաքարի՝ Սառա և կինն՝ Տալօ: Հէքիմ Մաթէոսի որդի՝ Գէորգ: Սղնախու պօլիցմէյեստր և կօլլէժսկի ասէսոր Իայկոբ Մինէյիչ Արէշով, կինն՝ Մալալ, որդի՝ Գիգօլի, դստերք՝ Բարբարէ և Նինօ: Բաղդասարի որդի՝ Պէտրոս, կինն՝ Գարան, որդիք՝ Մէլքօ, Յոհաննէս և Ներսէս: Պետրոսի որդի՝ Եսայի, կինն՝ Մաթօ, որդիք՝ Սօլօման և Գէորգ, դուստր՝ Սաբէդօ: Սուքիասի որդիք՝ Խէչօ, Մանուէլ, Ստեփան, Խէչօյի կինն՝ Քալի: Բէժանի որդի՝ Դաւիթ, կինն՝ Մարիամ, դստերք՝ Էլիսաբէդ և Մագթաղին: Գօձինի որդիք՝ Խօսրով և Սարգիս, մայր՝ Դարէջան: Լօբի Յակոբի որդի՝ Վարդան, կինն՝ Քէթէվան, որդի՝ Դաւիթ, դուստր՝ Սաբէդօ: Ալահվէրդւոյ որդի՝ Ալէք, կինն՝ Մաթօ, որդիք՝ Գասպար, Մէլքօ, Բաղդասար, Յարութիւն և Պօղոս, Գասպարի կինն՝ Աննա, դուստր՝ Ովսաննա, ևս դուստր՝ Ալէքի՝ Քալի: Նացար Դաւիթ, կինն՝ այրի՝ Ռուսուդան, որդիք՝ Գասպար և Դաւիթ, դստերք՝ Մարիամ և Մարմար: Սարգսի որդի՝ Նօնի, կինն՝ Մարիամ, մայր՝ Թամար, քոյր՝ Նանօ, Աւթանդիլի որդիք՝ Դաթ և Ասլան: Առաքելի այրի կինն՝ Անախանում և հարսն սորա՝ Սօսինի այրի կինն՝ Մաթօ, որդին սորա՝ Սարգիս: Մկրտումի որդի՝ Յոհաննէս, կինն՝ Թագուհի, որդի՝ Սարգիս: Աբրահամի որդի՝ Յարութիւն, կինն՝ Արզուքան, որդիք՝ Խաչատուր և Յովսէփ, դուստր՝ Մալալ, Խէչօյի կինն՝ Մարիամ, դուստր՝ Քալի: Յարութիւնի որդի՝ Սիմօն, կինն՝ Մաթօ, որդիք՝ Աւէտիք և Դարչի, դստերք՝ Ովսաննա և Քալի: Մինասի որդի՝ Գէորգ, կինն՝ Թինաթին, դուստր՝ Ովսաննա, մայր՝ Մարիամ: Վարդանի որդիք՝ Գօգի և Գիքօ, Գօգինի կինն՝ Աննա, դուստր՝ Մալալ, Գիքօյի կինն՝ Քալի, մայրն՝ Մարիամ: Մկրտչի որդիք՝ Սարգիս և Գիքօ, մայր՝ Զարի, Սարգսի կինն՝ Նաթէլ, որդի՝ Ստեփան: Սօղօմօնի այրի կինն՝ Մաթօ: Յօնանի որդի՝ Դաւիթ, կինն՝ Էլիսաբէդ, որդիք՝ Արսէն, Ամսօ և Յոհաննէս, դուստր՝ Քալի: Նիկողոսի որդի՝ Գէվօ, կինն՝ Խանփէրվան, որդիք՝ Նիկողայոս, Ռօստօմ, Ստեփան, Յոհաննէս և Յովսէփ: Փարսադանի որդիք՝ Միկօ, Պէպան և Բաղդասար, մայր՝ Էլիսաբէդ, դուստր՝ Մարիամ և Յարութիւնի որդի՝ Գէորգ: Շաքարօյի որդիք՝ Բէժան, Գէվօ և Սօսի, Բէժանի կինն՝ Թամար, որդի՝ Բաղդասար, դստերք՝ Մարիամ և Աննա, Գէորգի կինն՝ Քալի, որդիք՝ Դաւիթ և Ստեփան, Սօսինի կինն՝ Խանփէրի, որդիք՝ Սարգիս և Շաքարօ, դուստր՝ Էլիսաբէդ: Ներսէսի որդի՝ Յոհաննէս, կինն՝ Աննա, դուստր՝ Քալի: Աւթանդիլի որդի՝ Սաամ, կինն՝ Մաթօ, որդի՝ Աւէտիք, դուստր՝ Ովսաննա: Բէրօյի որդի՝ Դաւիթ, կինն՝ վրացի, որդի՝ Նօնի: Յակոբի որդիք՝ Շերմազան, Նօնի, Զուրաբ և Գաբրիէլ, մայր՝ Թանդուր, Շէրմազանի կինն՝ Քալի, որդիք՝ Սօսի, Սօլօման և Բէգլար: Բէրօյի որդի՝ Ռէվազ, կինն՝ Մարիամ, դուստր՝ Մագթաղին, մայր՝ Աննա և մօրաքոյր՝ Մարքարիտ: Ղազարի որդի՝ Յակոբ, կինն՝ Ազիզ, որդիք՝ Գասպար և Մէլքօ, դուստր՝ Ովսաննա: Սարգսի որդի՝ Յակոբ, կինն՝ Մարիամ, դստերք՝ Անաքալի և Նաթէլ: Սարգսի որդի Կարապետ, կինն՝ Աննա, որդիք՝ Խէչօ, Յօհաննէս և Յովակիմ, դուստր՝ Մարիամ: Յարութիւնի որդի՝ Սարգիս և Սօսի, Սարգսի կինն՝ Թալալ, որդի Յարութիւն, Սօսինի կինն՝ Էլիսաբէդ, որդի՝ Յոհաննէս: Բէրօյի որդի՝ Սիմօն, կինն՝ Էլէնէ, որդիք՝ Դաւիթ, Յոհաննէս և Յակոբ, դուստր՝ Քէթէվան: Յակոբի որդի՝ Ստեփան, կինն՝ Բարբարէ, դուստր՝ Մարիամ: Յակոբի որդի՝ Թաթօ, կինն՝ Դասիա, որդի՝ Կարապետ, դստերք՝ Ովսաննա և Մագթաղին: Խաչատուրի որդի՝ Յարութիւն, կինն՝ Խաթուն, որդիք՝ Յոհաննէս, Խաչատուր, Կարապետ և Սարգիս, դուստր՝ Քալի, Յոհաննէսի կինն՝ Մարիամ: Պետրոսի որդի Յարութիւն, կինն՝ Մարիամ: Բաբի որդի՝ Մնացական, կինն՝ Էլիսաբէդ, որդիք՝ Աւէտիք, Գիքօ, Գէորգ և Դաւիթ, դստերք՝ Քալի և Հօռօմսիմ: Դաւթի որդի՝ Շուշի, կինն՝ Մարիամ, որդի՝ Դաւիթ: Դանիէլի որդի՝ Յոհաննէս, կինն՝ Նազլու: Օթարի որդի՝ Յոհան, կինն՝ Սառա, որդիք՝ Միքայէլ և Շաքարօ, դուստր՝ Խանում, Միքայէլի կինն՝ Անախանում, որդիք՝ Թաթօ և Խաչօ, դուստր՝ Ովսաննա և Խէչօյի այրի կինն՝ Մարիամ: Բարսեղի որդի՝ Ոսկան, կինն՝ Մարիամ: Մէրանղուլի որդի՝ Յոհաննէս, որդի՝ Գրիգոր: Մանուկի որդի՝ Յոհաննէս, կինն՝ Սառա, դուստր՝ Ովսաննա: Պօղոսի որդի՝ Սիմօն, կինն՝ Մագթաղին: Յարութիւնի որդի՝ Սահակ, որդի՝ Յարութիւն, սորա կինն՝ Մարիամ և Յարութիւնի դուստր՝ Սաբէդօ: Պէտրի այրի կինն՝ Էլէնէ: Չիթաւ Յարութիւնի որդի Ոսկան, կինն՝ Մարիամ, որդի՝ Գէորգ, դստերք՝ Ովսաննա, Քալի և Մագթաղին: Չիթաւ Յարութիւնի որդի՝ Կիրակոս, կինն՝ Մարիամ, որդիք՝ Զաքարիա և Սողոմոն, մայր՝ Աննա: Մկրտումի որդի՝ Մէլքօն, Պապա և Կօնի, մայր՝ Մաթօ, սոցա քոյր՝ Մարիամ: Յոհաննէսի որդի՝ Մովսէս, կինն՝ Աննա, որդիք՝ Զաքարիա և Կարապետ, դուստր՝ Քալի: Վարդանի որդիք՝ Ոսկան և Ասլան, մայր՝ Սառա, Ոսկանի կինն՝ Սիրունան, որդիք՝ Բաղդասար և Ռօստօմ, դստերք՝ Մագթաղին և Շուշան: Վարդանեան Սիմօն, կինն՝ Թինաթին և եղբօր՝ Ալահվէրդւոյ որդի՝ Մէլքօ: Սահակի որդի՝ Յովսէփ, կինն՝ Սառա, որդիք՝ Յարութիւն և Գէորգ, դստերք՝ Ովսաննա, այլևս որդին՝ Յովսէփայ՝ Իօւանէ: Թէմուրազի որդի՝ Թամազ, կինն՝ Թինաթին, որդիք՝ Թէմուրազ, Զաքար, Մակօ և Յօհաննէս, դուստր՝ Շուշան: Յօհանի որդիք՝ Դաւիթ և Մակօ, մայր՝ Աննա, Դաւթի կինն՝ Քալի, դստերք՝ Մարիամ և Էլիսաբէդ: Յակոբի որդի՝ Խաչատուր, կինն՝ Մարմար, դուստր՝ Քալի, մայր՝ Մարիամ: Յոհանի որդի՝ Ստեփան, կինն՝ Հէրիքնազ, որդի՝ Յոհաննէս, դուստր՝ Սաբէդօ: Քիտէսի որդի՝ Սօսի, կինն` Լալիթարա, որդի՝ Յարութիւն, դստերք՝ Մարմար և Ովսաննա: Յարութիւնի որդի՝ Գէվօ, կինն՝ Աննա, որդի` Յարութիւն: Նօնի որդի՝ Ղազար, մայր՝ Մարիամ: Զաքարի որդի՝ Ստեփան, կինն՝ Աննա, որդի՝ Սօսի, դուստր՝ Բարբարէ: Ջավախ Դաւիթ, կինն՝ Սուսան, որդի՝ Զաքար, դուստր՝ Մարիամ և որդւոյ՝ Ոսկանի այրի կինն՝ Անախանում, դուստր՝ Ովսաննա: Ալէքսանդրի որդի՝ Գօգի, կինն՝ Խօրէշան, որդիք՝ Գուրգէն և Յովսէփ, դուստր՝ Մալի: Յարութիւնի որդի՝ Աւէտիք, կինն՝ Գայիանէ, որդի՝ Յարութիւն, դուստր՝ Մարիամ, զոքանչն՝ Եսաեայ այրի կինն՝ Հօռօմ, դուստր՝ Հէրիք: Վարդանի որդի՝ Յոհաննէս, կինն՝ Մալաք, որդիք՝ Գասպար և Սարգիս, դուստր՝ Շուշան և զոքանչն՝ Գրիգորի այրի կինն՝ Եղիսաբէդ, թոռն սորա՝ Յոհաննէսի որդի՝ Յոհաննէս: Դաւթի որդի՝ Թամազ, կինն՝ Աննա և Աբրահամի որդի՝ Նօնի, կինն՝ Շուշի: Դաբաղ Նօնի, կինն՝ Մաթօ, որդի՝ Անդրի: Ասփարի որդի՝ Գալուստ, կինն՝ Մաթօ, որդիք՝ Մէլքօ, Գասպար և Բաղդասար: Ոսկանի այրի կինն՝ Մաթօ, որդի՝ Մկրտում, դուստր՝ Ովսաննա: Չիթաւի որդի՝ Գօգի, կինն՝ Մագթաղին, դուստր՝ Սաբէդ: Ծարթէցի Դաւիթ, որդի՝ Գօգի և միւս որդւոյ՝ Քախօյի այրի կինն՝ Մարմար, դստերք՝ Թաթէլ և Աննա և Յարութիւնի այրի կինն՝ Թամար, որդի Զաքար: Յարութիւնի այրի կինն՝ Մարիամ, որդիք՝ Ապրէս և Դաւիթ, Ապրէսի կինն՝ Մագթաղին, Դաւթի կինն՝ Մարիամ: Գալուստի որդիք՝ Յարութիւն և Յոհան, Յարութիւնի կինն՝ Մարգարիտ, Յոհանի կինն՝ Սաբէդ, որդի՝ Գէորգ, դուստր՝ Մարիամ: Սափարի որդի՝ Գրիգոր, կինն՝ Մայիա, որդիք՝ Ջւանշէր և Պէպան, դուստր՝ Ովսաննա և եղբօր՝ Պօղինի այրի կինն՝ Անախանում, որդի՝ Թէվդօրէ, դուստր՝ Աննա: Աբազի որդի՝ Յոհաննէս, որդիք՝ Թաթօ, Խէչօ, Գիգօլ և Դաւիթ, դստերք՝ Թամար և Մարիամ և սորա ազգական Կարապետի որդի՝ Մովսէս, կինն՝ Մաթօ: Գրիգորեան Դաւթի որդի՝ Նօնի, կինն՝ Էլիսաբէդ, որդիք՝ Գէորգ և Գրիգոր, դուստր՝ Մայիա: Անտօնի այրի կինն՝ Ազիզ, որդի՝ Սարգիս, դուստր Մարիամ: Մուճօ Մկրտում և Ասլան, սորա կինն՝ Ովսաննա, դուստր՝ Մայիա: Բէրօյի որդի՝ Յարութիւն, կինն՝ Դարէջան, որդի՝ Գէորգ, դստերք՝ Էլիսաբէդ, Ովսաննա և Քէթէվան, մայր՝ Մարիամ: Ճէտլի որդոյ Դաւթի կինն՝ Սառա, դուստր՝ Մարմար: Մխիթարի որդի՝ Գաբրիէլ, կինն՝ Մարմար, որդի՝ Գրիգոր, դստերք՝ Մայիա և Անախանում: Ստեփանի որդիք՝ Գուրգէն և Ղուկաս, քոյր՝ Նանօ, Գուրգէնի կինն՝ Նաթէլ: Դաւիթօյի այրի կինն՝ Աննա, որդի՝ Նօնի: Ալէքսանդրի որդի՝ Յարութիւն, որդիքն սորա՝ Ասլան և Յոհաննէս, Ասլանի կինն՝ Մայիա: Տէր Գէորգ Երալեանի կինն՝ Անախանում, որդիք՝ Դաւիթ, Բաղդասար, Սօլօման, Յոհաննէս և Մէլքօ: Տէր Մարտիրոս Տէր-Ստեփանեանի որդիք՝ Գէորգ և Ստեփան: Տէր Պօղոս Տէր-Ստեփանեանի կինն՝ Էլիսաբէդ, դուստր՝ Մարիամ և եղբայրք Մկրտում և Դաւիթ, քոյր՝ Շուշան, մայր՝ Քէթէվան: Տիրացու Գէորգ Տէր-Յարութիւնեանի կինն՝ Նինօ, որդիք՝ Աւէտիք և Յարութիւն և եղբօր՝ Դաւթի դուստր՝ Ովսաննա: Կլէկչի Խաչօյի որդիք՝ Սարգիս և Մատի, դուստր՝ Մագթաղին, Սարգսի կինն՝ Մագթաղին: Երեմեան Գասպար, կինն՝ Մալալ, որդիք՝ Յարութիւն և Յոհաննէս: Յարութիւնի որդի՝ Գէվօ: Սիմօնի որդի՝ Սօսի, Զաքար և Սօլօման, մայր՝ Լալօ և Սօսինի կինն՝ Ովսաննա: Փերոյի այրի կինն՝ Նաթէլ: Մկրտում քէվխի որդիք՝ Յոհաննէս և Գաբրիէլ, մայր՝ Եղիսաբէդ, Յոհաննէսի կինն՝ Խանում, դուստր՝ Մարիամ, Գաբրիէլի կինն՝ Խանփէրվան, դուստր՝ Աննա: Խաչումի որդի՝ Ստեփան, կինն՝ Թինաթին, որդիք՝ Աղալօ, Աւէտիք և Ասլան, դստերք՝ Մարմար, Մարիամ և Մագթաղին: Մարգարի որդի՝ Սաքօ, կինն՝ Խանփէրվան, դստերք՝ Քալի, Մաթի և Աննա: Գզրեան Ղազարի որդիք՝ Կօղի, Յոհաննէս, Մովսէս, Զաքար և Դաւիթ, մայր՝ Մայիա, Կօղինի կինն՝ Էլիսաբէդ, որդի՝ Ղազար, դուստր՝ Մաթօ, Յոհաննէսի կինն՝ Մարթայ: Ղազարի որդի՝ Նազար, կինն՝ Սառա: Թէվդօրի որդի՝ Գուրգէն, կինն՝ Նաթէլ, որդիք՝ Պէպան և Յոհաննէս: Մարգարի որդի՝ Աթօ, կինն՝ Մայիա, որդիք՝ Կօնի, Յակոբ, Կիրակոս և Մէլքօ, դուստր՝ Նաթէլ: Գզիրի որդի՝ Յարութիւն, որդի՝ Մէլքօ, կինն՝ Աննա, որդիք՝ Յակոբ և Բաղդասար, դստերք՝ Մարմար և Ովսաննա: Մծիթլաւ Մատինի այրի կինն՝ էլէնէ, որդիք՝ Աւէտիք, Ստեփան, Խէչատուր և Իօւանէ: Մծիթլաւ Աւէտիքի որդի՝ Դանէլ, կինն՝ Լալօ, որդիք՝ Կիկօ և Յարութիւն, Կիկօյի կինն՝ Մարիամ, որդի՝ Սարգիս, դստերք՝ Ծիծանա և Մարմար: Խէնիբէգեան Ստեփանի այրի կինն՝ Մաթօ, որդիք՝ Պետրոս և Դաւիթ, դուստր՝ Անաստաս: Աւթանդիլեան Նօնինի այրի կինն՝ Մարթայ, դստերք՝ Մարիամ, Ովսաննա: Աւագի որդ Մարտիրոս, կինն՝ Մայիա, որդի՝ Աւէտիք, դստերք՝ Թալալ և Քալի: Ղարաեան Սօլօման, կինն՝ Ուսնիփէր, որդի՝ Ստեփան, մայր՝ Ղարմահմուդ: Փալանդուզ Սարգսի որդիք՝ Վարդան, Կարապետ: Սարգսի որդի՝ ճօն Ռուշան, կինն՝ Մարիամ, դստերք՝ Քալի և Էլիսաբէդ և զոքանչն՝ Մամաջանի կինն՝ Անախանում: Յոհաննէսի որդի՝ Գասպար, կինն՝ Մաթօ, դստերք՝ Մայիա, Աննա և Ովսաննա, զոքանչն՝ Փարսադանի այրի կինն՝ Մարմար: Յարութիւնի որդի՝ մծիթլաւ Գիքօ, կինն՝ Լալօ, դստերք՝ Մարիամ և Մաթօ և զոքանչն՝ Պապայի կինն՝ Մաթօ և ղանդուկսազ Յարութիւնի դուստր՝ Մայիա: Յարութիւնի այրի կինն՝ Թալալ, որդիք՝ Սիմօն, Ռօստօմ և Գիօրգի և Ծուռինեան Նիկողոսի այրի կինն՝ Մարմար: Յարութիւնի որդի՝ խարազ Ղուլի, կինն՝ Քալի, որդի՝ Յարութիւն և զոքանչն՝ Զումփանեան Նօնինի այրի կինն՝ Էլէնէ, սորա դուստր՝ Խօրիշան: Էջմիածնայ ճուրտ Յոհաննէսի որդիք՝ Խէչօ, Դաւիթ և Գիքօ, Խէչօյի կինն՝ Անախանում, որդիք՝ Յոհաննէս, Աւէտիք, Շաքարօ և Մէլքօ: Յարութիւնի որդի՝ Պետրոս, կինն՝ Աննա, որդի՝ Մնացական: Երեմիայի որդի՝ Յոհաննէս, կինն՝ Թալալ, դուստր՝ Մայիա: Ռօստօմի որդի՝ Սարգիս, կինն՝ Աննա, որդի՝ Մամաջան: Յոհանի որդիք՝ Սահակ և Գիքօ: Կախօյի որդի՝ Խէչօ, կինն՝ Մագթաղին, որդի՝ Ղազար և Գօգիլօյի որդի՝ Մէլքօ: Հալաջ Գօգինի որդի՝ Յովսէփ, կինն՝ Մարիամ, որդի՝ Յոհաննէս, մայր՝ Թամար: Քետէսւոյ որդի՝ Դաւիթ, կինն՝ Մագթաղին, որդի՝ Ծղալօբայ, դստերք՝ Խանփէրի, Աննա և Ովսաննա: Քետէսւոյ որդի Պէպան, կինն՝ Մարիամ, որդի՝ Դակի և դուստր՝ Հօռօմսիմ: Քետէսւոյ որդի՝ Պապօ, կինն՝ Թամար, որդիք՝ Սօլօման և Քետէսի, դստերք՝ Ուսնիփէր և Սառա: Գօգինի որդի՝ Ստեփան, կինն՝ Մարմար, մայր՝ Էլէնէ: Բէժանի որդի՝ Յոհաննէս, կինն՝ Դասիա, որդիք՝ Սօլօման, Դաբրիէլ և Աւէտիք, դուստր՝ Քալի: Մովսէսի որդի՝ դալլաք Գէվօ, կինն՝ Աննա, որդիք՝ Յոհաննէս, Ստեփան և Մովսէս, դուստր՝ Մայիա: Ասլանի որդի՝ Դարչի, կինն՝ Եղիսաբէդ, որդի՝ Նօնի, սորա կինն՝ Աննա: Յոհանի որդի՝ Խէչօ, կինն՝ Մարթայ, որդիք՝ Սօսի, Ստեփան, Մկրտում և Յոհան: Յոհանի որդի՝ Թաթօ, կինն՝ Մարիամ, որդի՝ Սարգիս: Միրաքի որդի՝ Յոհաննէս, կինն՝ Շուշան, որդիք՝ Յարութիւն, Բէժան, Գօգի, Աբէլ, Մէլքօ և Մովսէս, Յարութիւնի կինն՝ Մայիա: Էնակօլօփի որդի՝ Զատէն, կինն՝ Եայգունդի, որդիք՝ Բէժան, Բաբլօ, Զաքար, Գիքօ, Յարութիւն, և Ստեփան, դստերք՝ Սաբէդօ և Քէթէվան, Բէժանի կինն՝ Մայիա, որդի՝ Իւանէ: Էնակօլօփեան Զուրաբի որդիք՝ Գիգօլի, Մովսէս, Սարգիս և Յոհաննէս, դստերք՝ Քալի և Ովսան, մայր՝ Մաթօ, Գիգօլու կինն՝ Լէլօ: Թունինի որդի՝ Ստեփան, կինն՝ Մարիամ, մայր՝ Լէլօ: Ղաջարդուզ Ստեփանի որդի՝ Աբօ, կինն՝ Մայիա, դուստր՝ Քալի: Ստեփանի որդի՝ Սիսօյի այրի կինն՝ Անախանում, որդի՝ Յարութիւն: Մէրաբ Քէվխի որդի՝ Ստեփան, մայր՝ Մարիամ: Յովսէփի որդի Յակոբ, կինն՝ Մայիա, որդիք՝ Մամաջան, Մէլքօ, Գասպար, Բաղդասար, Ստեփան և Մամաջանի կինն՝ Մագթաղին, որդի՝ Յովսէփ: Ափրիամի որդի՝ Գալուստ, կինն՝ Շուշան, որդիք՝ Գուրգէն, Թամազ, Յովսէփ և Գիքօ, դստերք՝ Սաբէդօ և Քալի: Ղազարի որդի՝ Ճէտէլ Գօգի կինն՝ Մայիա, որդի՝ Սօլօման, դուստր՝ Քալի: Հէրապետի որդի՝ Սարիբէգ, կինն՝ Փէրի, որդիք՝ Յոհաննէս, Յարութիւն և Սաքօ: Յոհանի որդի՝ Գէվօ, կինն՝ Ովսան: Չարէքեան Մովսէսի որդիք՝ Շէրմազան, Աւթանդիլ և Դաւիթ, Աւթանդիլի կինն՝ Քալի, Դաւթի կին Սաբէդօ, դուստր՝ Քալի և Նօնինի այրի կինն՝ Մարիամ: Գրիգորի որդի՝ Մարտիրոս, կինն՝ Դասօ, որդի՝ Գիքօ, դստերք՝ Աննա, Բարբարէ: Յակոբի որդի՝ մծիթլաւ Գլախ, կինն՝ Աննա, որդիք՝ Պէպան, Գէորգ և Իօւանէ, դստերք՝ Մարիամ և Ովսան: Յակոբի այրի կինն՝ Խանում: Յարութիւնի որդի՝ Շաքարօ, մայր՝ Մայիա: Սարգսի որդի՝ Զաքար, կինն՝ Մարթայ, մայր՝ Էլիսօ: Բէրօյի որդի՝ Յարուիթւն, որդիք՝ Ստեփան և Դաւիթ, Ստեփանի կինն՝ Մաթօ: Մարգարի որդի՝ Կիկօ, կինն՝ Թինաթին, որդիք՝ Պէպան, Զաքար և Սարգիս, դստերք՝ Ովսան և Դօդօ և եղբօր՝ Յովսէփի որդիք՝ Եսայի և Ջանշէլ: Գօդէրձու որդիք՝ Խէչօ և Թաթօ, մայր՝ Մարիամ և Խէչօյի կինն՝ Թինաթին, որդի՝ Գուրգէն, դստերք՝ Ովսան, Սաբէդ և Նաթէլ: Յակոբի որդիք՝ Յոհաննէս և Գալուստ, Յոհաննէսի կինն՝ Նանօ: Գալուստի որդի՝ Նիկողոս, կինն՝ Լալօ, որդի՝ Յարութիւն, դստերք՝ Քալի և Սալօմէ: Յոհաննէսի որդի՝ Շէրմազան, կինն՝ Խօրիշան, որդիք՝ Ասլան և Սարգիս, դուստր՝ Մարիամ և Յարութիւնի կինն՝ Մարիամ: Պետրոսի որդի՝ Գէորգ, կինն՝ Մարինէ, որդի՝ Գասպար, դստերք՝ Մարիամ, Էլիսաբէդ և Էլէնէ: Մարկոսի որդի՝ Ռէվազ, կինն՝ Սուլթան, դուստր՝ Զուրբարէ: Յարութիւնի որդի Խէչօ, կինն՝ Մաթօ, որդիք՝ Յարութիւն, Իօւանէ և Գասպար: Մղէբար Գաբրիէլ, կինն՝ Աննա, որդիք՝ Գիքօ, Յոհաննէս, Սիմօն, Յօվակիմ և Պէպան, դստերք՝ Մարիամ և Հօռօմսիմ: Աբրահամի այրի կինն՝ Անան, որդիք՝ Յարութիւն և Գասպար: Ղարաբաղցի խարազ Ստեփան, կինն՝ Մարմար: Յարութիւնի որդի՝ Դաթօ, կինն՝ Մագթաղին: Պետրոսի որդիք՝ Գէվօ, Յարութիւն և Պօղոս, քոյր՝ Ովսան, մայր՝ Թինաթին: Գօդէրձու որդի՝ Գօգի, կինն՝ Լալօ, որդի՝ Նօնի, դուստր՝ Մայիա, Նօնինի կինն՝ Թալալ և ծառայքն՝ Յովսէփ և աղախին՝ Թամար: Աւէտիք որդիք՝ Շէրմազան և Գիքօ, մայր՝ Աննա, Շէրմազանի կինն՝ Քալի: Մինասի որդի՝ Մովսէս, կինն՝ Մագթաղին: Փարսադանի որդի՝ Կօնի, մայր՝ Նանօ: Թաթուլի այրի կինն՝ Թինաթին: Դաւթի որդի Մինաս, կինն՝ Լալօ, որդիք՝ Թաթօ, Նօնի, Ասլան և Թաթօ, դստերք՝ Մարիամ և Անաքալի: Ղարիպի որդի՝ Սարգիս, կինն՝ Էլէնէ, որդիք՝ Գէվօ և Սիմօն, դստերք՝ Թագուհի և Դասօ: Գօչինի որդի՝ Նօնի, կինն՝ Հօռօմսիմ, որդիք՝ Համբարձում, Զաքարիա և Մէլքօ, դստերք՝ Բարբարէ և Շուշան: Պետրոսի որդիք՝ Առաքել, Գափօ և Մովսէս, մայր՝ Թալալ և եղբօր այրի կինն՝ Աննա, որդիք՝ Գէվօ, Ալավէրդ և Դաւիթ: Աթօյի որդիք՝ Նօնի և Գրիգոր, մայր՝ Աննա, Նօնինի կինն՝ Բարբարէ, որդիք՝ Սարգիս և Գէորգ, ևս դուստր Աթօյի՝ Մագթաղին: Ռօստօմի որդի՝ Բէժան, կինն՝ Լալօ, որդիք՝ Նօնի և Ռօստօմ, դուստր՝ Էլիսաբէդ: Խէչօյի որդի՝ Սարգիս, մայր՝ Խանում: Շէշտինեան Թաթուլի որդիք՝ Սարգիս և Գօգի, Սարգսի կինն՝ Էլիսաբէդ, որդիք՝ Թաթօ և Սօլօման, դստերք՝ Մայիա, Շուշան և Քալի: Բայրամի որդի Դաւիթ, սորա որդիք՝ Գէորգ, Ստեփան, Բէգլար, դուստր՝ Մարմար, Գէորգի կինն՝ Սաբէդօ: Յարութիւնի որդի՝ Սարգիս, կինն՝ Նանօ, որդիք՝ Գէորգ և Խէչօ, դուստր՝ Մարիամ: Դաւթի որդիք՝ Ստեփան և Դաւիթ, մայրն՝ Մարմար: Յարութիւնի որդի՝ Զաքար, կինն՝ Նաթէլ, որդիք՝ Յարութիւն և Մնացական: Մուրադեան Մանուչար, կինն՝ Նանօ, որդի՝ Ռօստօմ, դստերք՝ Ովսան և Ջաւար, ևս Թամար: Խէչատուրի որդի՝ Պէպի, կինն՝ Մագթաղին: Գումիլաւորեան Յոհաննէսի որդիք՝ Մովսէս, Բէժան և Գօգի, Մովսէսի կինն՝ Մաթօ, որդի՝ Յարութիւն, դուստր՝ Մայիա: Գումիլաւորեան Յոհաննէսի որդի՝ Գիքօ, սորա որդին՝ Մէլքօ և եղբօր Բաբլօյի այրի կինն՝ Աննա, դուստր՝ Թէկլէ: Գումիլաւորեան Գէորգի այրի կինն՝ Մարմար, որդիք՝ Ազարիա և Միքայէլ, դուստր՝ Մարիամ: Գրիգորի որդի՝ Վարդան, կինն՝ Մայիա, որդիք՝ Հէրապետ և Ստեփան, Ջավախ Սաքօյի այրի կինն՝ Մարիամ: Հէրապետի որդիք՝ Գալօ, Ղազար և Յօվսէփ, Գալօյի կինն՝ Մայիա, որդի՝ Մնացական, Ղազարի կինն՝ Էլէնէ, որդի՝ Գէորգ, դստերք՝ Մարիամ և Էլէնէ, Յովսէփի որդի՝ Սարգիս, դուստր՝ Բարբարէ: Աւէտիքի որդի՝ Թաթօ, սորա որդի՝ Դաւիթ, դստերք՝ Նանօ և Մարիամ: Բայրամի որդի՝ Գափօ, կինն՝ Էլէնէ, որդիք՝ Գասպար և Բաղի: Թունինի կինն՝ այրի Լալօ, որդիք՝ Ստեփան և Մէքօ: Յարութիւնի այրի կինն՝ Լալօ, որդիք՝ Կօնի, Փրիդօն և Իօւանէ, դստերք՝ Խանփէրի և Սուլթան, Կօնինի կինն՝ Էլիսաբէդ, որդի Յարութիւն և միւս որդւոյ՝ Աղալօյի այրի կինն՝ Անաքալի: Ջիլահի որդիք՝ Ասլան, Պէպի և Բէժան, Ասլանի կինն՝ ՝Թամար, դստերք՝ Աննա և Ովսաննա և միւս եղբօր՝ Դաւթի որդիք՝ Գօգի և Ամիրան: Երեմիայի որդիք՝ Թադօ և Մարտիրոս, մայր՝ Ովսաննա և Թադօյի կինն՝ Էլէնէ: Ղարիպի որդի՝ Խէչօ, կինն՝ Էլիսաբէդ, որդիք՝ Մէլքօ, Գասպար և Բաղդասար, դստերք՝ Նաթէլ և Անախանում: Ղարիպեան Պէտրի որդիք՝ Աբէլ և Յովակիմ, դուստր՝ Ովսաննա, մայր՝ Էլէնէ: Ազատեան Գրիգորի որդի՝ Պէպան, կինն՝ Լալօ, դստերք՝ Քալի և Ովսաննա: Ումրինեան Սարգսի որդի՝ Պէպան, կինն՝ Մագթաղին, որդիք՝ Գուրգէն, Մէլքօ, Զաքար և Իօվանէ և դստերք՝ Ովսաննա, Մարիամ և Մարմար: Ումրինեան Սարգսի որդի՝ Ումրի, կինն՝ Մաթօ և եղբօր՝ Բէժանի որբ որդիք՝ Գէվօ, Սարգիս և Յարութիւն: Ռէվազի որդիք՝ Աղալօ, Նօնի և Զաքարիա, մայր՝ Մարիամ, Աղալօյի կինն՝ Էլէնէ, որդի՝ Իօվանէ, Նօնինի կինն՝ Շուշան: Կզրչի Յոհաննէսի որդի՝ Դաւիթ: Թումանեան Դաւիթ, կինն՝ Թինաթին, որդիք՝ Շէրմազան, Նօնի, Գիվի և Աբէլ, դուստր՝ Ովսան Շէրմազանի կինն՝ Էլիսաբէդ, դուստր՝ Բարբարէ, Նօնինի կինն՝ Մարիամ, որդի՝ Մէլքօ: Սիրաճի Սարուխան, կինն՝ Մարիամ, որդի՝ Գէորգ, դստերք՝ Ովսան և Մարթայ: Լեհնչի Զազա, սորա որդիք՝ Գէորգ և Ղազար: Միրզանէլի Յոհաննէս, որդի՝ Սօսի, կինն՝ Մայիա, որդիք՝ Գափօ և Գրիգոր: Խէչօյի որդի՝ Ներսէս, կինն՝ Քալի, որդի՝ Թովմայ, ննջեցեալ եղբօր՝ Նօնինի որդի՝ Պէպան, դուստր՝ Ովսաննա: Միրզանց Պօղոսի որդիք՝ Գօգի, Յովսէփ, Միրզայ, Պէտրոս և Մէլքօ, դստերք՝ Քալի և Աննա, մայր՝ Հօռօմսիմ, կինն՝ Մագթաղին: Ղալթաղսազ Յոհաննէս, կինն՝ Մարիամ, որդիք՝ Գասպար և Սարգիս, դուստր՝ Նաթէլ: Յակոբի որդի՝ Վէրդի, մայր՝ Զանազան: Դալլաք Աւագ, կինն՝ Մարիամ, որդի՝ Յոհաննէս, դստերք՝ Խաթուն և Ովսան: Ծատուրի որդի՝ Յարութիւն, կինն՝ Սաբէդ: Սայենեանց Օթարի որդիք՝ Առաքել, Մովսէս, Սաքօ և Օսկին, մայրն՝ Թումիան, Առաքելի որդիք՝ Թադօ և Յօսէփ, Մովսէսի որդիք՝ Գէորգ, Ստեփան, Աւէտիք և Յարութիւն, դուստր՝ Սաբէդ, Սաքօյի կինն՝ Աննա, դստերք՝ Թալալ, Դասօ և Քալի, Ոսկանի կինն՝ Մալալ, որդի՝ Դարչի, դուստր՝ Մարիամ: Միրաքեան Զալի կինն՝ Մաթօ, որդիք՝ Գօգի, Կիկօլի, Իօվանէ, Գուրգէն, Զուրաբ, Նօնի, Մէլքօ, Գասպար, Ստեփան, դուստր՝ Մայիա: Խատինի որդի՝ Դաթ, կինն՝ Սուսան, որդիք՝ Գէվօ, Պէպի և Գուրգէն և դուստր՝ Մայիա: Ղաջարդուզ Ստեփանի որդի՝ Մարտիրոս, կինն՝ Թամար, որդիք՝ Պէպան, Յարութիւն, Յոհաննէս և Գասպար, դստերք՝ Մարիամ, Մագթաղին և Մարմար: Նինինի որդիք՝ Խատի և Թօմայ, Խատինի կինն՝ Անախանում: Դաւթի որդի՝ Թաթօ, կինն՝ Մայիա և հօրեղբօր՝ Պադի որդիք՝ Պէպան և Գիքօ, ևս հօրեղբօր՝ Մամուկօյի այրի կինն՝ Նանօ, որդիք՝ Մէլքօ և Գասպար, այլևս յիշեալ Թաթօյի եղբայրք Կօնի և Սարգիս: Բօյախչի Սարգիս, կինն՝ Էլիսաբէդ, որդի՝ Յոհաննէս: Թաղկադիր Եսայի, կինն՝ Փէրի, որդիք՝ Յարութիւն և Զաքար: Չէթսազ Ղազարի որդի՝ Յարութիւն: Ղէբար Մատինի որդիք՝ Նօնի և Պէպան: Ղէբար Փարսադան, կինն՝ Էլիսաբէդ, որդի՝ Աւէտիք, դստերք՝ Թալալ, Մաթի և Մայիա: Թաթուլի որդիք՝ Գօգի և Կօնի, Գօգինի կինն՝ Մարմար: Օթարի որդիք՝ Փարսադան և Նօնի, Փարսադանի կինն՝ Ուսնիփէր, որդի՝ Գարսէվան և Պէպէ, դուստր՝ Թալալ: Նօնինի կինն՝ Մագթաղին, դուստր՝ Ովսաննա: Ղալաբէգեան այրի կինն՝ Ախօ: Ղարաբէգի որդի՝ Դաւիթ, կինն՝ Մագթաղին, որդիք՝ Ղալօ, Գասպար, Մէլքօ և Բաղդասար և դուստր՝ սորա՝ Գօտէրձւոյ այրի կինն՝ Մագթաղին և Ղալօյի կինն՝ Բարբարէ, դուստր՝ Աննա: Ասատուրի որդիք՝ Յոհաննէս և Մարտիրոս, Յոհաննէսի կինն՝ Էլիսաբէդ, որդի՝ Սարգիս, դուստր՝ Ովսաննա, Մարտիրոսի կինն՝ Էլիսաբէդ, որդի՝ Պէպան, դստերք՝ Էլէնէ, Մարիամ և Քալի: Բայինդուրի որդի՝ Յարութիւն, կինն՝ Մայիա, մայրն՝ Էլէնէ: Ալահվէրդւոյ որդիք՝ Գրիգոր և Սարգիս, մայր՝ Մարիամ, Գրիգորի կինն՝ Դալիթա, որդի՝ Մարտիրոս, դստերք՝ Հօռօմսիմ, Աննա, Ովսան, Ուսնիփէր և Սարգսի կինն՝ Մաթի: Բաբի որդի՝ Մարտիրոս, դուստր՝ Աննա կոյր, Մարտիրոսի կինն՝ Լալօ, որդիք՝ Մէլքօ, Կարապետ: Դաւթի որդի՝ Ոսկան, կինն՝ Էլիսաբէդ, որդիք՝ Գալուստ և Յարութիւն, Դաւիթ և Մէլքօ: Դաւթի որդի՝ Գրիգոր, որդիք՝ Գէվօ, Գուրգէն, Գէվօյի կինն՝ Մաթօ, դուստր՝ Աննա, Գուրգէնի կինն՝ Փաթ, որդի՝ Յոհաննէս: Այվազի որդիք՝ Թաթուլ և Մովսէս, Թաթուլի կինն՝ Մարիամ, որդի՝ Գէորգ, Մովսէսի կինն՝ Մայիա, որդիք՝ Մէլքօ, Ստեփան և Սարգիս և դուստր՝ Նաթէլ: Մուսինի որդիք՝ Գօգի և Բէժան, մայր՝ Սարրա, Դաւթայ կինն՝ Մայիա, որդիք՝ Յարութիւն և Սիմօն, Գօգինի կինն՝ Մարթայ և ննջեցեալ որդւոյ Ասատուրի որդիք՝ Շօշի և Գէորգ: Բէժանի որդի՝ Յակոբ, կինն՝ Աննա, որդի՝ Իօվանէ, դուստր՝ Քալի: Բէժանի որդի՝ Նօնի, կինն՝ Էլէնէ, որդիք՝ Մէլքօ, Գասպար և դուստր՝ Նաթէլ: Տէր Կիրակոսի որդի՝ Վարդան, սորա որդի՝ Պէպան, կինն՝ Քէթէվան, որդիք՝ Գասպար, Մէլքօ և Բաղդասար և դստերք՝ Ովսան և Սաբէդ: Գրգորի որդի՝ Նօնի, կինն՝ Թինաթին, դուստր՝ Քալի: Գրիգորի որդիք՝ Պէպան և Սօսի, մայր՝ Թամար: Մուրատի որդի՝ Ստեփան, կինն՝ Խանում, որդի՝ Յովսէփ: Զանազանեան Նօնինի այրի կինն՝ Անախանում, որդի՝ Դաւիթ: Գրիգորի որդի՝ Մովսէս, կինն՝ Մագթաղին: Բայաթեան Յարութիւնի այրի կինն՝ Լալօ: Ղազարի որդի՝ Դանէլ, կինն՝ Էլէնէ, սորա փեսայն՝ Արէշի որդի՝ Սօլօման, կինն՝ Մայիա, որդի՝ Իօվանէ: Էյիվազի որդիք՝ Պէտրէ, Ռամազ և Մարգար, Պէտրի կինն՝ Էլիսաբէդ, որդի՝ Գիվի, դուստր՝ Նինօ, Ռամազի կինն՝ Էլէնէ, որդիք՝ Յոհաննէս և Յարութիւն, դստերք՝ Մայիա, Ովսան և Թագուհի, Մարգարի կինն՝ Մարիամ, որդի՝ Նիկողոս: Ապրիկեանց Ասլանի որդիք՝ Փափլի և Մէլքօ, մայր՝ Անախանում: Յարութիւնի որդի՝ Յոհաննէս, կինն՝ Ովսաննա, որդի՝ Յարութիւն, դստերք՝ Թագուհի և Ուսնիփէր: Դաւթի որդիք՝ Գէորգ և Յարութիւն, Գէորգի կինն՝ Էլէնէ, որդի՝ Գրիգոր: Դաւթի որդի՝ Զազի, կինն՝ Մագթաղին: Միրզի որդի՝ Պէպի, կինն՝ Էլիսաբէդ, դուստր՝ Նաթէլ: Քումէլօեան Դաւթի որդիք՝ Գէորգ, Զաքար և Պէպի, Գէորգի կինն՝ Թաթէլ, որդի՝ Յարութիւն, Զաքարի կինն՝ Աննա և Պէպինի կինն՝ Նանօ: Զումփանեան Սարգսի որդի՝ Յովսէփ, կինն՝ Մարիամ, որդի՝ Գէորգ և Ստեփան, դուստր՝ Լալի: Զումփանեան Սարգսի որդի՝ Պօղոս, կինն՝ Նանօ, որդիք՝ Յովակիմ և Սարգիս և դուստր՝ Թէկլէ: Զումփանեան Խէչօն, կինն՝ Նինօ, որդի՝ Կարապետ, դստերք՝ Թագուհի, Աննա և Թալալ: Զումփանեան Սարգսի որդիք՝ Գիքօ, Ղազար և Դաթ, Գիքօյի կինն՝ Ուսնիփէր, որդիք՝ Գէորգ և Սօլօման, դստերք՝ Թաթէլ և Աննա, Ղազարի կինն՝ Մալաք, որդի՝ Գլախա: Գուլբաղկեան Ղազարի այրի կինն՝ Աննա: Մկրտումի որդի՝ Մնացական, կինն՝ Մարիամ, որդիք՝ Յակոբ և Մկրտում, դուստր՝ Եղսապետ: Յարութիւնի որդի՝ Յոհաննէս, կինն՝ Մագթաղին, որդիք՝ Յարութիւն, Ստեփան, Իովանէ և Գասպար: Դարբին Սահակ, որդի՝ Գէորգ: Շահվէրդեան Յոհաննէսի որդիք՝ Թաթօ, Աբէլ, Ջանշէլ, Ամբրան և Գասպար և դուստր՝ Մայիա, Թաթօյի կինն՝ Շուշան, որդի՝ Դաւիթ, Աբէլի կինն՝ Քալի, դուստր՝ Լալօ, Ջանշէլի կինն՝ Մարիամ և Գէորգի որդիք՝ Յարութիւն և Պօղոս: Գէօրգւոյ որդի՝ Բէրօ, կինն՝ Թաթ, որդիք՝ Նօնի, Գիօրգի, Պէպանէ և դստերք՝ Դարէջան, Սաբէդօ և Մայիա: Սարգսի որդի՝ դալլաք Պետրոս, կինն՝ Մարիամ, դստերք՝ Մագթաղին, Սաբէդօ, Ովսաննա և Խանում: Հէրապետեան Մէհրապի որդիք՝ Յոհաննէս, Մաթոս, Պէպան և Մկրտում, մայր՝ Խանում, Յոհաննէսի կինն՝ Ովսաննա: Դիրբցի Պետրոսի որդի՝ Նօնի, մայր՝ Քալօ»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2569, թ. 32-41: Ի դեպ, Սբ. Գևորգ եկեղեցու ավագ քահանա Տեր Ավետիքի ծուխն էին համարվում 4-105 և 359-361 համարների ներքո առնված սղնախցիները, 107-148-ը՝ Տեր Հարություն Նիկողոսյանի, 149-186-ը՝ Տեր Հովհաննես Թեմուրազյանի, իսկ Սբ. Աստվածածին տուն-եկեղեցու քահանա Տեր Գևորգ Երալյանի ծուխն էին կազմում 187-220 համարների ներքո առնված սղնախցիները, 221-266-ը՝ Տեր Մարտիրոս Տեր-Ստեփանյանի, 267-322-ը՝ Տեր Պողոս Տեր-Ստեփանյանի, 323-358-ը՝ Տեր Հարություն Եղյանի (1818 թ. արդեն վախճանված էր):

Անվան ծագում

Սղնախ բառացի նշանակում է ամրություն, ապահով վայր կամ ապաստարան. «Սղնախ, որ ապաստարան կը թարգմանուի, կառնու իւր անունը հայկական Գարապաղ (սեաւ պարտեզ) գաւառին համանուն գեղէ մը, որ այսօրուան օրս զռուսական Կովկասն ի Պարսկաստանէ կը բաժնէ: Պարսից հալածանքէն փախստական Հայոց խմբէ մը հիմնուեցաւ...»:

Գարլա Սերենա, Երեք ամիս ի Կախէթ.– «Բազմավէպ», 1883, էջ 41: Տե՛ս նաև՝ Белкин И., Очерки Сигнаха.– “Кавказ”, 1852, № 58, с. 212.

Նորոգություն
1981 թ․

1981 թ. սկիզբ առան քաղաքի շրջապարսպի վերականգնման աշխատանքները: Կենտրոնական երկու փողոցների «վերականգնման» աշխատանքներն ավարտվեցին 1984 թ.: Դրանք ներկայիս Սարաջիշվիլու և Կույբիշևի անվան փողոցներն են (փողոցների հին անվանումները միտումնավոր կերպով «մոռացվել» են), որ երբեմնի վաճառաշահ հայաքաղաքի սիրտն էին:

«Ախալգազրդա Իվերելի» (վրացերեն), 1986, 22 հուլիսի: “Заря Востока”, 19.08.1984, с. 4.

Կառուցապատում
1849 թ․

1849 թ. Հովհաննես վարդապետ Արշարունին նշել է. «Սղնախ՝ է նոր քաղաք շինեալ ի յետին աւուրս Հերակլի Բ արքայի Կախէթի և Քարթլայ, ի գաւառի ներքին Քիսեղի կամ սահմանակից Կախէթի, յանդիման մեծի լերին Կովկասու ի հարաւային կողմանէ նորա և Ալազան գետոյն, տասն մղոնաւ հեռի ի սմանէ՝ և ի մայրաքաղաքէն Տփխիսայ, անջրպետեալ երկաւուրբ յարևելեան ի հիւսիսային կողմն նորա. կառուցեալ վասն Հայոց՝ որպէս և ի բազմութենէն Հայոց նշմարի: Տեղի քաղաքին անհարթ զառ ի վայր ելևէջ. օդն ամենամաքուր. ջուր աղբերացն վճիտ և ախորժ. բնակիչքն բնականաբար յոյժ առողջք են և քաղաքավարք ...: Ի հիւսիսային կողմն քաղաքին է բերդ մի ամրակառոյց և լայնատարած յոյժ, մինչև բաւական լինել ի հարկաւոր դէպս՝ ոչ միայն բավական զօրս յինքն ամփոփել, այլ և զբոլոր գաւառն ամենայն բնակչօքն ժողովել յինքն, բազմաթիւ կրկնայարկ աշտարակս ունելով կառուցեալ ի նմին: Կայ յամրոցին և երկայնաձիգ լայնածոց վիհ մեծ, ընդնմին և աղբիւր, և յոլով տունք և այգիք և եկեղեցի և ամբողջ թաղ մի վասն Հայոց»:

«Բազմավէպ», 1851, № 20 էջ 314:

1881 թ․

1881 թ. ուղեգիրը նշել է, որ Սղնախը «...բազմաթիւ բլրոց վրայ է, հաղորդակցութիւնք դժուարին են. անհաւասար գեկինն՝ ելևեջներով լի է, և փողոցաց մէջ մի շըրջագայութիւնն իսկ բաւական է գնացողը խոնջեցնելու: Ժողովրդեան մեծ մասն Հայոց վաճառականք կը կազմեն, որոնք մէկմէկով կապրին, և ծամածուռ փողոցաց խառնակութեան մէջ, որք շուկայն կը ձևացնեն, ուրիշ բան չի գտնուիր բայց եթէ ամենակարևոր բաներն: Բլրոց վրայ կը նշմարուին բազմաթիւ գեղեցիկ տուներ, հարուստ վաճառականաց պատկանեալք... Տուներուն մեծ մասն մեկմեկու վրայ շինուած են, մէկուն առաստաղն միւսին յատակի տեղ կը բռնէ»:

Գարլա Սերենա, Երեք ամիս ի Կախէթ.– «Բազմավէպ», 1883, էջ 42:

1884 թ․

1884 թ. ականատեսը քաղաքը նկարագրել է այսպես. «Սղնախը պատկանում է ասիական քաղաքների տիպին, նեղ ու կեղտոտ փողոցներով, առանց մայթերի ու զբոսայգիների...»:

Сослани Давид, Путевые заметки.– “Новое Обозрение”, 1884, № 113, с. 3.

Ջրամատակարարում
1903 թ․

1903 թ. քաղաքային վարչությունը, անշուշտ, քաղաքագլխի նախաձեռնությամբ ձեռնարկել էր դեպի 3 հիմնական աղբյուրներ տանող ճանապարհների բարեկարգման գործը: Հատկապես անբարեկարգ էր Մամուլովների աղբյուրը տանող ճանապարհը: Ի դեպ, Մամուլովների աղբյուրից օգտվում էին նաև քաղաքամերձ Նուկրիան գյուղի բնակիչները, այնինչ այն 1905 թ. դեռևս անբարեկարգ էր:

“Кавказ”, 1903, № 183. “Тифлисский листок”, 1905, № 144.

1909 թ․

1909 թ. ջրմուղի բացման կապակցությամբ ականատեսը նշել է. «Օգոստոսի 15-ին տեղի ունեցաւ Սղնախի ջրմուղի հանդիսաւոր օրհնութիւնը: Քաղաքի բուլվարը զարդարված էր դրօշակներով: Պատարագից յետոյ, ռուս հոգևորականութիւնը թափօրով դուրս եկաւ հրապարակ և օրհնեց ջուրը: Սրանից յետոյ հայ հոգևորականութիւնը կայացրեց մաղթանք` օրհնելով ջուրը: Քաղաքային աւագ Վ. Ենիկօլօփեան արտասանեց մի ճառ` յիշելով ջրմուղի գաղափարը արծարծող Սարգիս Տէր-Գրիգորեանը ...»:

«Մշակ», 1912, № 192, էջ 2:

Քաղաքագլուխներ
1905 — 1913 թթ․

1905 թ. քաղաքագլուխ է ընտրվել Վարդան Ենիկոլոպյանը: Նա միաժամանակ եղել է հայոց դպրոցի հոգաբարձուն: 1909 թ. դարձյալ քաղաքագլուխ է ընտրվել Վարդան Ենիկոլոպյանը: Նրա օրոք «հիմնվեց քաղաքում ջրմուղ, որը հսկայական ձեռնարկութիւն է, հիմնաւորապէս վերանորոգվեց քաղաքային տունը, որտեղ տեղաւորված է Սղնախի քաղաքային դպրոցը: Աշխատեց Մարինսկի դպրոցին տալ օրիորդաց պրօգիմնազիայի իրաւունքները և աջողեց: Հիմնեց քաղաքային դեղատուն: Բուլվարը շրջափակվեց»: 1913 թ. «օգոստոսի 12-ին վախճանվեց Սղնախի քաղաքային աւագ Վարդան Ենիկոլոփեան: Հանգուցեալի մահով Սղնախի հայ հասարակութիւնը կորցրեց խոշոր դեմք...»: Տիֆից վախճանված Վ. Ենիկոլոպյանի մարմինն ամփոփվել է Սբ. Կարապետ մայր եկեղեցու գավթում (բակում)՝ Սբ. Աստվածածին մատուռի մոտ:

«Մշակ», 1913, № 183, էջ 3, 1906, № 42, էջ 3, 1913, № 183, էջ 3: Վ. Ենիկոլոպյանի հաստատումը նահանգապետի կողմից տեղի էր ունեցել 1910 թ. («Հովիտ», 1910, № 7, էջ 112):

Հարկ է նկատել, որ առհասարակ, քաղաքագըլխի պաշտոնում հոգատար, բանիմաց և ձեռներեց անձի հաստատումով են պայմանավորված տվյալ քաղաքի զարգացման շատ բնագավառներ՝ բարեկարգման, կառուցապատման, սպասարկման, կրթության, հաղորդակցության և այլն: Սղնախի ավագանիների գործունեության մի նշանակալի հատվածի վերաբերյալ մեր ձեռքին չկան քիչ թե շատ հիշարժան նյութեր: Ըստ էության՝ նշված ժամանակահատվածում քաղաքի զարգացումը խթանող հասարակական նշանակության արժանահիշատակ գործեր էլ հազվադեպ են իրականացվել:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 170:

Մեզ հայտնի առաջին քաղաքագլուխը (մամասախլիս) Թեյմուրազ Թեյմուրազովն է: Այդ պաշտոնը նա ստացել էր Կախեթի վերջին թագավոր Գեորգի ԺԲ-ից:

Հայակական սովետական հանրագիտարան, հ. 10, Երևան, 1984, էջ 450:

1896 թ․

1896 թ. ապրիլին Ստեփան Տեր-Ավագյանի նախագահությամբ կայացել են քաղաքային ինքնավարության ընտրությունները: Մասնակցելու իրավունք ունեցող 191 մարդուց ներկա են եղել 98-ը: Ընտրվել են ՝ Ա. Շահվերդյանը, Ս. Տեր-Ավագյանը, Ա. և Մ. Ամիրխանյանները, Ս. և Ա. Օթարյանները, Հ. Շահվերդյանը, Մ. և Հ. Բաշինջաղյանները, Հ. Կաջարտուզյանը, Ա. Սարգսյանը, Վ. Ենիկոլոպյանը, Մ. Մարինյանը, ինչպես նաև Ն. Նադիրիշվիլին և Լ. Մոսուլիշվիլին (վերջին երկուսը՝ վրացի): Ընդամենը 13 հայ և 2 վրացի: Նույն թվականի սեպտեմբերի 1-ին կայացել են քաղաքային ավագի և օգնականի ընտրությունը. ձայների մեծամասնությամբ ավագ ընտրվեց Ամիրան Շահվերդյանը, օգնական՝ Վարդան Ենիկոլոպյանը: Սակայն Թիֆլիսի նահանգապետը Ա. Շահվերդյանին այդ պաշտոնում չի հաստատել. նրա փոխարեն ավագության պաշտոնում նշանակվել է Ստեփան Տեր-Ավագյանը: Ինչ վերաբերում է օգնականին, ապա մինչև 1902 թ. այդ պաշտոնը զբաղեցրել է Վարդան Ենիկոլոպյանը:

«Մուրճ», 1896, № 3-4, էջ 523: Նաև՝ «Արձագանք», 1896, № 45, էջ 3: «Մշակ», 1896, № 110, էջ 3, № 130, էջ 2: 1913, № 183, էջ 3:

1901 թ․

Քաղաքային ավագի պաշտոնում Ս. Տեր-Ավագյանը մնացել է մինչև 1901 թ.:

«Մշակ», 1900, № 195, էջ 2: Տե՛ս նաև` “Кавказский календарь на 1902 г.”, Тифлис, 1901, с. 146.

1901 թ․

Նոր ընտրությունները տեղի են ունեցել 1901 թ.. թեկնածուներ են եղել Ստեփան Տեր-Ավագյանը, Նիկողայոս Ամիրխանյանը, Հովհաննես Սափարյանը, Արշակ Եարյանը, Նիկողայոս Տեր-Մատթեոսյանը և Ծղալոբ Լիանոզյանը: Ընտրվել է Վարդան Ենիկոլոպյանը, բայց չի հաստատվել: 1902 թ. քաղաքագլխի պաշտոնում հաստատվել է Նիկողայոս Ամիրխանյանը. պաշտոնավարության հենց սկզբում նա քաղաքային վարչության ուշադրությունն է հրավիրել քաղաքային միակ զբոսավայրի՝ «Ալեքսանդրովյան այգու» անբարեկարգ վիճակի վրա: Երեցփոխից ստացվել է Սբ. Կարապետ եկեղեցու ջրհորի ջրով այգին ոռոգելու թույլտվություն, իսկ որպես հատուցում՝ նույն այգու մի ծայրում՝ Ազատյանի տան մոտ, հիմնվել է «Տիր» (նախատեսված էր «Տիր»-ի ամսական 12 ռուբ. եկամուտը վճարել որպես ջրի վարձ):

«Մշակ», 1901, № 201, էջ 2, 1913, № 183, էջ 3: «Մշակ», 1902, № 68, էջ 2, № 100, էջ 2: “Новое обозрение”, 1902, № 6134, с. 2.

1913 թ․

Քաղաքագլխի պաշտոնակատար է նշանակվել Նիկողայոս Տեր-Մատթեոսյանը: 1913 թ. աշնանը տեղի է ունեցել նոր ընտրություն:

«Մշակ», 1913, № 193, էջ 3:

1914 թ․

1914 թ. քաղաքային իրավասուների ընտրությունները հայերի ու վրացիների միջև ընթացել են բավականին սուր պայքարում (նրանցից յուրաքանչյուրը ձգտում էր իշխանությունն իր ձեռքը վերցնել): Ի վերջո, ընտրություններն ավարտվել են Նիկողայոս Ամիրխանյանի հաղթանակով (9 սպիտակ, 4 սև): Նրան օգնական է նշանակվել Նիկողայոս Տեր-Մատթեոսյանը, որը մինչև ընտրությունները քաղաքագլխի պաշտոնակատարն էր:

«Մշակ», 1914, № 87, էջ 3, 1914, № 218, էջ 4, № 96, էջ 2:

Անկասկած, սկսած այն ժամանակվանից, երբ Սղնախն ստացել է քաղաքի կարգավիճակ (1762 թ.), ունեցել է իր քաղաքային ավագը (քաղաքագլուխ), որը հայաբնակ մի քաղաքում, բնականաբար, հայազգի անձ պետք է լիներ: Ցավոք, ձեռքի տակ եղած նյութերը հնարավորություն են ընձեռում կազմելու միայն ԺԹ–Ի դարերի սահմանագլխին (շուրջ քառորդ դար) Սղնախում պաշտոնավարած քաղաքագլուխների ցանկը:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 170:

Կալվածքներ

Էջմիածնի իրավասության ներքո էր գտնվում Սղնախ քաղաքի կրպակներից մեկը, որի նորոգման գործը 1858 թ. ստանձնել էր սղնախցի Հովհաննես Ենիկոլոպյանը, սակայն աշխատանքները ձգձգվել են:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56Պ, ց. 18, գ. 10, թ. 5:

1872 թ․

1872 թ. այն դեռևս նորոգված չէր:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56Պ, ց. 18, գ. 10, թ. 25:

Մայրենի լեզու

Կախեթի շատ այլ բնակավայրերի հայ համայնքների hամեմատ, որոնց մեծ մասն արդեն ԺԹ դարի սկզբներին վրացախոս էր դարձել, սղնախցի հայերը կարողացել էին մնալ հայախոս, որը շրջապատի համատարած վրացախոս միջավայրում, անշուշտ, հեշտ բան չէր:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 179:

19 դ․

Հայտնի է, որ Սղնախը ԺԹ դարում, ի տարբերություն, օրինակ, Թելավի, ուներ անհամեմատ ավելի անաղարտ ազգային նկարագիր. «...հիմնականում այդտեղ բնակվում էին նոր վերաբնակիչներ և նրանց մշակութային վրացականացումը ընթացել է համեմատաբար դանդաղ»: Այս կարծիքը հաստատող բավականաչափ տվյալներ կան, որոնցից մի քանիսը, կարծում ենք, հարկ է ժամանակագրորեն ներկայացնել: Այսպես, 1849-ին տիրող կացության ականատեսը նշել է. «...հայախօսք ամենեքին և քաղցրագիտակք և արք արթունք ի տուրևառս վաճառաշահութեան. ջերմեռանդք են և կրօնասէրք և գաղթեալք յԱրցախայ և ի Գանձակայ. և զամենայն ինչ հնարին առ ի անկորուստ պահել զհայրենին բարբառ. վասն որոյ և մեծաց գովութեանց արժանաւորք...»: 1852 թ. ռուս հետազոտող Ի. Բելկինը, սակայն, մռայլ է ներկայացրել իրականությունը. «Սղնախի բնակիչները, չնայած իրենց ոչ այնքան վաղուց գաղթած լինելուն, յուրացրել են ոչ միայն վրացիների լեզուն՝ որպես սովորական խոսակցական լեզու, այլև ավանդույթները, սովորույթները, տարազը. մի խոսքով նրանք այնպես են վրացացել, որ դժվար է վրացու և հայի միջև գտնել որևէ էական տարբերություն: Դա կարելի է վերագրել նրանց ճկուն խառնվածքին, և եթե մի բանում տրամագծորեն հակառակ են վրացիներից, ապա դա ձեռքբերումների մոլուցքն է և խնայողությունը»:

Мурадян П. М., Армянская эпиграфика Грузии. Картли и Кахети, Ереван, 1985, с. 169. Տէր-Ղազարեանց Արշարունի Յովհաննէս վարդ., Ստորագըրութիւն Կովկասեան գաւառաց.– «Բազմավէպ», 1851, N 18, էջ 314: Белкин И., Очерки Сигнаха.– “Кавказ”, 1852, N 58, с. 212.

1880 թ․

1880 թ. «Кавказ» թերթի թղթակից «Սղնախցին» էլ հաղորդել է, որ քաղաքի բնակչության 9/10 մասը կազմող հայերը «...համարյա բոլորը խոսում են վրացերեն, չնայած նրանք մայրենի լեզվով խոսելու հնարավորություն ունեն: Քաղաքում հայ երեխաների համար երկդասյա դպրոց կա, որտեղ առանձին-առանձին ուսանում են երկսեռ երեխաներ, բայց դպրոցը գտնվում է անմխիթար վիճակում: Աղջիկների թիվը հազիվ հասնում է 15-ի, ընդ որում բոլորն էլ 7-10 տարեկան»: Նույն թվականին մեկ այլ թղթակից արձանագրել է, որ քաղաքային ակումբը հայերեն միայն մեկ պարբերական էր ստանում՝ «Մշակ» օրաթերթը, և այն էլ «...ոչ ոք չէ կարդում որովհետև հայերէն լեզու իմացողը չը կայ...»:

209 ”Кавказ”, 1880, № 266, с. 2 (բնագրում՝ “...почти все говорятъ по-грузински, не смотря на, что у нихъ есть возможность говорить на своемъ родномъ языке. Въ городе есть школа для армянскихъ детей, состоящая изъ 2-хъ классовъ, въ нихъ обучаются дети обоего пола, каждый отдельно, но школа находится въ безотрадномъ положении. Число простирается всего только до 15-ти, притомъ все отъ 7 до 10 л.”). «Մշակ», 1880, № 58, էջ 1:

1886 թ․

Իրականում հայոց լեզվին տիրապետող քանի՞ մարդ կա. այդ մասին իմանում ենք վիճակագրական հետևյալ աղբյուրից. պարզվում է, որ 1886 թ. քաղաքաբնակ 5854 հայերից գրաճանաչ էին 1194-ը: Դրանցից 750-ը տիրապետում էր վրացերենին (գրաճանաչների 64,2 %-ը), 387-ը՝ ռուսերենին (33,1 %-ը) և միայն 57-ը՝ հայերենին (4,9 %):

“Кавказский календарь на 1908 г., Тифлис, 1907, отдел III, с. 62 (ի դեպ, 27 մարդ կամ հայ գրաճանաչների 2,3 %-ը տիրապետում էր մեկից ավելի լեզուների):

1884 թ․

Ներկայացնելով պաշտոնական այս տվյալները՝ այնուամենայնիվ, նշենք, որ զուգահեռաբար առկա են նաև կացության այլ բնութագրումներ, ինչպես, օրինակ, 1884 թ. հետևյալ հաղորդումն է. «Սղնախը համեմատելով Վրաստանի վրացախօս գաւառական քաղաքների հետ՝ հայկական բարբառի (լեզուի) կողմից առաջին տեղ է բռնում: Այստեղ չը կայ այնպիսի ընտանիք, որ հայերէն խօսալիս չը լինին-ծերերից սկսած ամենափոքրերը, մեծ մասը հայերէն են խօսում: Սորա գլխաւոր պատճառը այն է, որ տեղացիներից շատերը ի վաղուց գաղթած են Հայաստանի հայաբնակ զանազան տեղերից: Կան և այնպիսիք, որ վրացերէն մի բառ անգամ չը գիտեն: Աւելի նկատելի է փոքր հասակաւորների մէջ. նամանաւանդ շատ ուրախալի երևոյթ է քաղաքիս համար, որ այս երկու տարուայ ընթացքում մայրենի լեզուով խօսալը այնքան ընտելացել է և ընդհանրացել, որ սովորական բան է դարձել...»:

«Նոր-Դար», 1884, № 19, էջ 3:

1888 թ․

1888 թ. լրագրային մեկ այլ նյութ հայտնում է. «...Հայերը շատ են վրացիներից և նրանք գաղթած են Հայաստանի զանազան տեղերից. իսկ վերջինները՝ քաղաքիս շրջակայ գիւղերից: Ընդհանրապէս վերցրած պետք է ասէլ, որ հայերն էլ վրացախօսներ են, բայց կան շատ ընտանիքներ, որ հայերէն էլ են խօսում...»:

«Նոր-Դար», 1888, № 26, էջ 3:

Խնդրո առթիվ դարավերջին Էմանուել քահանա Նազարյանը նշել է. «...մինչդեռ Թէլաւում հայախօսութիւնը մի հազուադէպ բան է, Սղնախում նա մի շատ տարածուած երևոյթ է, միանգամայն անսպասելի՝ հայ ուղևորի համար»:

«Նոր-Դար», 1899, № 30, էջ 2:

1906 թ․

Ուշագրավ է, որ 1906 թ. նույնպես մի վավերագրում նշված է, թե քաղաքաբնակ հայերի մեծ մասը հայախոս էր. «Սղնախ քաղաքի, Լագոտաղի և Ցարսկի Կոլօդցի աւանի բնակիչք մեծամասնութիւնք են հայախօսք իսկ մնացեալքն դարերից ի վեր բնակիչք ի գիւղօրէս Վրաստանի վիրախօսք են ամենքեան»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3915, թ. 8 (վկայությունը՝ 1906 թ.):

Հուշարձաններ
1849 թ․

Սղնախ քաղաքում հայերն ունեին իրենց եկեղեցիները, որոնք եղել են բավականին ճոխ ու հարուստ հաստատություններ: Դրանց մասին 1849 թ. ականատեսը գրել է. «...ունին զերկու եկեղեցիս զմին յանուն սրբոյն Կարապետի, իսկ զմիւսն յանուն սրբոյն Գէորգայ՝ ի ներքոյ պարսպի բերդին ...Եկեղեցիք քաղաքիս ճոխք են և վայելուչք, զարդարեալք եկեղեցական անօթովք և դրամովք քան զայլ եկեղեցիս Վրաց աշխարհին. բաց յեկեղեցեաց Տփղեաց»:

«Բազմավէպ», 1851, էջ 315-316:

1903 թ․

Հետաքրքրական տվյալներ է պարունակում 1903 թ. հրապարակված վիճակագրությունը, համաձայն որի՝ Սղնախի գավառում գործում էր 41 դպրոց: Գավառի 85,411 վրացի բնակիչներն ունեին 1914, իսկ 13,098 հայերը՝ 498 աշակերտ: Այս թվերից հետևում է, որ 1903 թ. կրթվում էր վրացիների 2,2%-ը, հայերի՝ 3,8%-ը:

“ცნობის ფურცელი”, 1904, № 256: Տե՛ս նաև՝ “ივერია”,1880, № 193, էջ 3:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ընդհանուր
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1992 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1992 թթ․

Հատված` քաղաքն երիզող շրջապարսպից:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1992 թթ․

Քաղաքի կենտրոնական թաղերը:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1992 թթ․

Հատված` քաղաքի կենտրոնական թաղամասից:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1992 թթ․

Հատված` քաղաքի կենտրոնական թաղամասից:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1992 թթ․

Սղնախ քաղաքի կենտրոնական թաղամասերը:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1992 թթ․

Հատված Սբ. Գևորգ եկեղեցուն հարող թաղամասից:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1992 թթ․

Սղնախ քաղաքի զինանշան:

ԺԸ–Ի դարերում հայերի տեսակարար կշիռը քաղաքաբնակների ամբողջ թվի մեջ ներկայացրել է հետևյալ պատկերը.

Թվական	Հայ տուն	Հայ ընդամենը	Վրացի տուն	Վրացի ընդամենը	Այլ ազգեր	Տուն	Ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1770	100								Մելիքսեթ-Բեկ Լ. Մ., Վրաց աղբյուրները Հայաստանի և հայերի մասին, հ. Գ, Երևան, 1955, էջ 156: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 171:
1806							1346		А. К-дзе, Этнические состояние Грузии в XIX веке, ”Тифлисский листок”, 1900, N 61. Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 171:
1835							3500		А. К-дзе, Этнические состояние Грузии в XIX веке, ”Тифлисский листок”, 1900, N 61. Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 171:
1849	700	3890	12	165		712		“Кавказский календарь на 1849 г.”, Тифлис, 1848, с. 74 (շնչերի թիվը ցույց է տալիս միայն արքունի հարկատուներին):	«Բազմավէպ», 1851, № 20, էջ 315-316: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 171:
1851		4267		200			4467		“Кавказский календарь на 1852 г.”, Тифлис, 1851, с. 382- 383. Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 171:
1865		5857					9687		“Тифлисский листок”, 1900, ¹ 61. Տե՛ս նաև՝ “Кавказ”, 1866, № 73, с. 46; № 78, с. 49. Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 171:
1868							9924		“Кавказский календарь на 1870 г.”, Тифлис, 1869, с. 406. Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 171:
1874		5676		3588	1078		10342	Այլազգիների մեջ մեծաթիվ էին հույները՝ 905, հրեաները՝ 24, լեհերը՝ 4 մարդ:	“Кавказский календарь на 1886 г.”, Тифлис, 1885, с. 118. Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 171:
1886		5854		4644	106		10604		“Кавказский календарь на 1897 г.”, Тифлис, 1896, с. 152-153. Տե՛ս նաև՝ “Кавказский календарь на 1898 г.”, с. 24-25. “Тифлисский листок”, 1900, № 61. «Արձագանք», 1891, № 2, էջ 18, նաև՝ 1896, № 45, էջ 3: «Մուրճ», 1896, № 3-4, էջ 523: Սամվել Կարապետյան, Հայե
1896							11895		“Кавказский календарь на 1898 г.”, Тифлис, 1897, с. 24-25. Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 171:
1914							17690		“Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 181. Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 171:
1916		8968		8470	224		17662		“Кавказский календарь на 1917 г.”, Тифлис, 1916, с. 190-193. Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 171:

Սղնախում միայն հայ բնակչության թվաքանակը ցույց տվող վիճակագրական աղբյուրներն անհամեմատ հարուստ են: Ըստ ժամանակագրության դրանց համադրումը հնարավորություն է տալիս հստակ պատկերացում կազմել ԺԸ–Ի դարերում քաղաքի հայ համայնքի թվաքանակի վերաբերյալ.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1770	100					Մելիքսեթ-Բեկ Լ. Մ., Վրաց աղբյուրները Հայաստանի և հայերի մասին, հ. Գ, Երևան, 1955, էջ 156: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 171:
1818	368	945	838	1758		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2569, թ. 32-41: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 171:
1822	375	1169	994	2163		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 332, ց. 1, գ. 866, թ. 1: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 171:
1839	566	1788	1472	3260		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 8: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 171:
1841		2034	1790	3824		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3802, թ. 194-195: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 171:
1842	680	1823	1830	3653		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3805, թ. 94-95: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 171:
1843	636	1849	1527	3376		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3809, թ. 134-135: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 171:
1849	700	2062	1774	3836		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 115-116: Նաև՝ «Բազմավէպ», 1851, № 20, էջ 315: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 171:
1852		2221	1918	4139		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3819, թ. 94: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 171:
1853		2177	1882	4059		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2743, թ. 79-80: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1854		2231	1709	3940		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3825, թ. 38-39: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1857		2251	2040	4291		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3830, թ. 118-119: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1858		2290	2078	4368		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3823, թ. 122: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1860		2376	2192	4568		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3834, թ. 7-8: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1861		2483	2281	4764		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3839, թ. 49: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1862		2591	2378	4969		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3836, թ. 76: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1863		2689	2495	5184		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 70-71: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1865		2780	2586	5366		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 42-43: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1867		2973	2793	5766		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3851, թ. 32-33: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1868		3074	2874	5948		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3853, թ. 11-12: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1870				6301		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 98-99: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1872		3408	3213	6621		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3859, թ. 215: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1873		3484	3287	6771		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 49: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1874		3579	3360	6939		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3864, թ. 37-38: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1875		3600	3388	6988		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3866, թ. 89-90: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1876		3633	3431	7064		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 83-84: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1877		3611	3431	7042		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 71-72: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1878		3639	3452	7091		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3870, թ. 76-77: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1883		3810	3615	7425		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 67-68: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1885		1730	1585	3315		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 39: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1886				5854		“Кавказский календарь на 1897 г.”, Тифлис, 1896, с. 152-153. Տե՛ս նաև՝ “Кавказский календарь на 1898 г.”, Тифлис, 1897, с. 24-25. “Тифлисский листок”, 1900, № 61. «Արձագանք», 1891, № 2, էջ 18, նաև՝ 1896, դ 45, էջ 3: «Մուրճ», 1896, № 3-4, էջ 523: Սամվել Կա
1888		1866	1632	3498		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3882, թ. 226: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1889		1884	1661	3545		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 95: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1893	662	1851	1661	3512		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 63: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1894	662	1870	1669	3539		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 66: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1897		1995	2149	4144		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 137-138: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1899	586	1740	1580	3320		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 243: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1901		2152	2192	4344		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1-2, գ. 205, թ. 130-131: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1902		2172	2214	4396		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 13-14: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1905		1898	1761	3659		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 257-8: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1906		2362	1967	4329		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3915, թ. 8: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1907				3291		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 240, թ. 8: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1908	545	1309	1250	2559		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 22: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172:
1912		1428	1314	2742		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3919, թ. 52-53: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 172: