ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Գետաշեն 96 Հուշարձան

Ադրբեջան (Երկիր) / Հյուսիսային Արցախ (Տարածք) / Խանլար (Շրջան) / Գետաշեն (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոնից 13 կմ հարավ-արևելք Կուրակ գետի խոր ձորի մեջ: Գյուղի թաղամասերի հիմնական մասը տարածված է գետի ձախակողմյան ձորալանջերին, ծովի մակերևույթից 950-1050 մ բարձրության վրա: Ունի շուրջ 2,5 կմ երկարություն և միայն 5-6 հարյուր մետր լայնություն:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 321:

Հուշարձաններ

Գետաշենը հարուստ է պատմաճարտարապետական բազմաբնույթ հուշարձաններով:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 337:

Պատմություն

Պատմական հարուստ ու փառավոր անցյալով հայտնի այս գյուղի հետ կարող են համեմատվել երկրամասի միայն սակավաթիվ գյուղեր (Բանանց, Փիբ, Խաչակապ, Լղարակ, Ոսկանապատ):

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 321:

Պահպանված նյութական մշակույթի հուշարձանները վկայում են, որ բնակավայրը գոյություն է ունեցել արդեն վաղ միջնադարում, իսկ հայտնաբերված հնագիտական որոշ գտածոներ (խեցեղեն, բրոնզե իրեր և այլն) վերաբերում են նախաքրիստոնեական շրջանին:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 321:

Գետաշենում և նրա մերձակայքում պահպանված բազմաթիվ եկեղեցիներն ու կամուրջները, ջրաղացներն ու հնձանները, խաչքարով ու տապանաքարով հարուստ գերեզմանոցները, գյուղատեղիները, բնակելի ու հասարակական բնույթի մեծաքանակ շենքերը կազմում են այն մեծարժեք, հարուստ ու ինքնատիպ մշակութային ժառանգությունը, որն արարվել է հարյուրամյակների ընթացքում և կանգուն կամ կիսավեր վիճակով հասել մեր օրերը:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 321:

17 դ․

Գետաշենի մասին գրավոր աղբյուրներից մեզ հասած հիշատակությունները սուղ են, ընդ որում եղածն էլ միայն ԺԷ դարից է: Մասնավորապես, 1626 թ. գյուղանվան հիշատակությանը հանդիպում ենք վրաց ավարառու բանակի չարագործությունների նկարագրության առիթով. «Եւ յանիրաւ ազգն Վրաց արձակեցօ ի վերա Հայոց ազգիս Գետաշէնու...»:

«ԺԷ դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ» հ. Բ, կազմեցին` Հակոբյան Վ., Հովհաննիսյան Ա., Երևան, 1978, էջ 206:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 321:

1632 — 1655 թթ․

Այնուհետև Գետաշենը հիշատակվում է Փիլիպպոս կաթողիկոսի (1632-1655) գրած մի կոնդակում:

Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 48:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 321:

17 դ․

1691 թ. հիշվում է Գետաշենի տանուտեր Քամալ բեկը՝ «Ես Քամալ պէկ տանուտէր Գետաշինու ղապուլ արի», որը, ի դեպ, 1673 թ. մի վիմագրում ներկայացված է իբրև մելիք: Նրա գլխավորությամբ և համագյուղացիների մասնակցությամբ 1677 թ. Գետաշենի կենտրոնում կառուցվել է Սբ. Նահատակ կամ Ավագ Սբ. Նշան եկեղեցին:

«Արարատ», 1900, էջ 320:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 321:

1766 թ․

1766 թ. հիշվում է գյուղի մելիք Հովսեփը. «Մէլիք Իւսիւֆն...: Որ այժմ ի Գետաշէն իւրով երկրանօքն նստէր...»:

«Դիվան Հայոց Պատմութեան», հ. Գ, Թիֆլիս, 1894, էջ 573:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 321:

1767 թ․

Մեկ տարի անց (1767 թ.) վրաց Հերակլ թագավորի դրդմամբ Գանձակի Շահվերդի խանը հարձակվում է Գետաշենի վրա, սակայն ստանում ուժեղ հակահարված. «...ի հասարակել գիշերոյն և մերձ յառաւօտն լինելն, արկանէր յանկարծօրեն ի վերայ Մէլիք Իւսիւֆին ի Գետաշէն ի կոտորել, յաւարել և գերել զբանակ նորին: Իսկ նա թէպէտ իւրայնովքն անկարծիք ելով՝ կային ամենեքեան յանհոգութեն եւ ի քուն, սակայն Տեառն օգնութիւն ժամանէր նոցա և զօրացեալ քաջ որդի Մէլիք Յովսէփին Բէկլարն, առնոյր զսուր եւ ինքեամբ միայն յարտաքս վազէր և խորտակէր զճակատ յարձակման զօրուն, մինչև յիւրոց անտի հասանէին նմա օգնութիւն և հայրն ևս ի թիկունս ու ի բաց վարէին ի միջ գեղջն: Ապա առեալ զբովանդակ զօրն իւրեանց, առաջի արկանէին զզօրս պիղծ Շահվէրտուն և սաստիկ կոտորմամբ զմեծ մասն սպառէին»: Այնուհետև մելիքը հետապնդում է փախչող Շահվերդի խանին, մինչև իսկ կազմակերպում է նաև Գանձակի բազմօրյա պաշարումը. «...մտանէր Մէլիք Յովսէփն կոտորմամբ մինչև ի դուռն Գեանճայու և դառնայր ամենայն զօրօքն իւրովք ողջանդամ: Եւ բազում աւուրս փակեալ զամենայն ճանապարհս Քաղաքին, ոչ տայր նոցա ելևմուտս առնել ու զոչինչ պիտոյս յարտաքուստ մտանել թողոյր ի Քաղաքն»:

«Դիվան Հայոց Պատմութեան», հ. Գ, կազմ. Գիւտ քահանա Աղանեանց, Թիֆլիս, 1894, էջ 773:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 321-322:

Ի վերջո, Շահվերդի խանի խնդրանքով Հերակլ թագավորը «միջնորդում է», որպեսզի մելիքը դադարեցնի քաղաքի պաշարումը:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 321:

19 դ․

Գետաշենցիները հայտնի են իրենց քաջությամբ և հայրենասիրությամբ: Նրանցից մեկի մասին ԺԹ դարի վերջերին ավանդաբար պատմել են. «...քաջերից մէկը եղել է Սափարանց Հանէս անունով մէկը, որ մինչև իւր մահը մի ուրիշ արհեստի չի գնացել, այլ պարապել է թշնամիներ կոտորելով...»:

«Նոր-Դար», 1893, N 108, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 322:

1918 թ․

Գետաշենը 1918 թ. ինչպես հայտնի է, 1918 թ. Գետաշենը հանձնվել էր «...թուրքական իշխանություններին: Այդ գյուղի բնակիչները դժգոհ էին թուրքական իշխանությունից, քանի որ այդ գյուղում թուրքական ուժերի հաստատվելը վերջնականապես նրանց սնանկացրեց. օրական նրանցից խլում էին երկու ցուլ, հաց, ինչքան ցանկանային, չէին խնայում անգամ անասնակերը, որը ներկա ժամանակում գյուղացու համար չափազանց թանկ էր գնահատվում և համարվում էր առաջին անհրաժեշտություն»:

«Հայերի կոտորածները Բաքվի և Ելիզավետպոլի նահանգներում. 1918-1920 թթ.», էջ 130 (բնագրում՝ “...турецким властям. Жители этого села были недовольны турецкой властью, потому что во время пребывания турецких сил в этом селе окончательно они их разорили: брали от них в день по два быка, хлеба, сколько хотели, не щадили даже корм, который в настоящее время ценится очень дорого для крестьянина и является первой необходимостью”).
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 325:

Բնակչություն
1991 թ․

Հազարամյակներ գոյատևած Գետաշենում պատմության մեջ առաջին անգամ մարեց հայ կյանքը, երբ «Վերջին հայ բնակիչը գյուղը լքեց 1991 թ. մայիսի 7-ին»:

«Ուրբաթ», 1991, N 18:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:

Ազգատոհմեր. մեծահասակ գետաշենցիներն ավանդաբար պատմում են, որ Մելիք-Մնացականյանների տոհմը, որը բնակվում էր գյուղի կենտրոնական մասում, սերում էր Գյուլիստանից: Չիլինգարյանները եկել էին Բեգում-Սարովից, Իսրայելյանները՝ Ջրաբերդից, Գյուրջյանները, որոնք բնակվում էին գյուղի հին թաղում՝ գերեզմանոցի հարևանությամբ, ծագում էին Անիից. նախ փոխադրվել էին Գողթնի Ցղնա, Վերին և Ներքին Ազա գյուղերը, ապա Ջրաբերդի Մոխրաթաղ և, ի վերջո, հաստատվել Գետաշենում և այլն:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 334:

1905 թ․

Ազգատոհմեր. 1905-1906 թթ. Գետաշենում հայտնի էր զինագործների Պռավանց (Պառավյաններ) ընտանիքը:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 334:

1839 թ․

Արխիվային վավերագրերից մեկում պահպանվել է 1839 թ. Գետաշենի 145 տուն բնակիչների անվանական ցուցակը: Ահա այն.

«Պօղոս Տէր Օհանեան, ուստերք՝ Շիրին, կինն՝ Ռէհան, Պետրոս. կինն՝ Նազլ:
Նէրսէս Տէր Իսրայէլեան, կինն՝ Ռէհան, ուստերք՝ Եփրեմ և Պօղոս:
Մօսէս Տէր Սահակեան, կինն՝ Ռէհան, ուստր՝ Սահակ, կինն՝ Ջաւահիր:
Սայի Զաքարեան, կինն՝ Աննա, ուստր՝ Ղահրաման:
Վէրդի Զաքարեան, կինն՝ Աննա:
Գրիգոր Յակոբեան, կինն՝ Աննա:
Ղահրաման Մէլքումեան, կինն՝ Ազիզ, ուստր՝ Արզուման:
Սանդրի Մէլքումեան, կինն՝ Մարիամ, ուստերք՝ Ներսէս, Արզուման և Յակոբ:
Եսայի Մէլքումեան, կինն՝ Հէրիքնազ, ուստերք՝ Դանիէլ, կինն՝ Անթառամ, Գաբրիէլ. կինն՝ Ջավահիր:
Պօղոս Յարութիւնեան, կինն՝ Սօնայ, դուստր՝ Մարգարիտ:
Պապի Պէկով, կինն՝ Շալի, ուստր՝ Յովհաննէս, եղբայրն՝ Հայրում, կինն՝ Աննայ:
Մայիլ Գրիգորեան, կինն՝ Եղիսաբէթ, ուստր՝ Յարութիւն:
Միրզայ Պայթալեան, կինն՝ Մարիամ, ուստերք՝ Յարութիւն և Ներսէս:
Աւագ Ղազարեան, կինն՝ Մարգարիտ, ուստերք՝ Գրիգոր, Ղազար, դուստր՝ Մինայ:
Սարգիս Աղաջանեան, կինն՝ Աննայ, դուստր՝ Մարիամ, եղբայրն՝ Ստափան, կինն՝ Ռէհան:
Աւագ Օհանիսեան, կինն՝ Հոռոմսիմ, ուստր Դանիէլ, կինն՝ Ջաւի:
Ասրիէլ Յակոբեան, կինն՝ Եթար, ուստր՝ Սողոմոն, դուստր՝ Մարիամ:
Պետրոս Սևեան, կինն՝ Աննայ, ուստերք՝ Սարգիս և Համբարձում:
Բէկի Յարութիւնեան, կինն՝ Սիրուննան, ուստր՝ Յակոբ, եղբայրն՝ Օհաննէս, կինն՝ Բէկզատայ, դուստր՝ Մարիամ, միւս եղբայրն՝ Եսայի, կինն՝ Աննայ:
Պօղոս Սարգսեան, կինն՝ Խաթայի, դուստր՝ Ռէհան:
Գրիգոր Պապասեան, կինն՝ Եղիսաբէթ, դուստր՝ Հէրիք:
Յովհաննէս Յովսէփեան, կինն՝ Սևգիւլ, ուստր՝ Աւետիս:
Վէրդի Միսայէլեան, կինն՝ Սևգիւլ, ուստր՝ Առուշան, դուստր՝ Եասաման:
Բաբաջան Աթայեան, կինն՝ Սիրուննան, ուստերք՝ Յակոբ, Միսայէլ. հարսն՝ Խաթուն:
Սարուխան Պօղոսեան, կինն՝ Անախանում:
Պետրոս Մխիթարեան, կին սորա՝ Անթառամ, ուստր՝ Առուստամ, կին սորա՝ Մարիամ, ուստերք՝ Ներսէս, Կարապետ և Յովհաննէս:
Իսրայէլ Միսայէլեան, կին սորա՝ Եթար, ուստերք՝ Բէգլար և Գրիգոր, եղբայրն՝ Պետրոս, կինն՝ Բեագզադայ, ուստր՝ Յարութիւն:
Պետրոս Յակոբեան, կինն՝ Վարթի, ուստերք՝ Նէրսէս, Աղաբէկ, Օհանէս, Միսայէլ, Յակոբ:
Պետրոս Սիմօնեան, կինն՝ Մարիամ, դուստր՝ Ջաւահիր, ուստր՝ Սիմէօն:
Սիմէօն Յակոբեան, կին սորա՝ Վարդի:
Սողոման Բաղդասարեան, կինն՝ Ջավահիր, ուստր՝ Սարգիս, դուստր՝ Եղրսաբէթ:
Անթառամն՝ այրի, ուստերք՝ Բէգլար և Աբրահամ, դուստր՝ Գօզալ:
Մարտիրոս Բալասեան, կինն՝ Աննա, դստերք՝ Անախանում և Հէրիք:
Արզուման Գրիգորեան, կինն՝ Խաթայի, ուստերք՝ Կարապետ և Սարգիս:
Առուստամ Ապրէսեան, կինն՝ Թառի, եղբայրն՝ Օհաննէս, կինն՝ Անայի, ուստերք՝ Սարգիս, Գրիգոր և Դանիէլ:
Դանիէլ Յակոբեան, կինն՝ Ջաւի, ուստր՝ Գրիգոր, կինն՝ Պաջի, ուստերք՝ Ներսէս, Խաչատուր, Բէգլար, եղբայրն՝ Առուստամ, կինն՝ Թագուհի:
Գօգի Ղազարեան, կինն՝ Ջաւի, ուստերք՝ Խոսրով և Գրիգոր:
Յովհաննէս Գալուստով, կինն՝ Ջաւի, ուստերք՝ Դանիէլ և Սարգիս:
Սարգիս Յակոբեան, կինն՝ Մարիամ, ուստերք՝ Աւագ և Առուստամ:
Յովհաննէս Սարգսեան, կինն՝ Մարիամ, ուստր՝ Յակոբ, կինն՝ Հերիք:
Գաբրիէլ Յովհաննիսեան, կինն՝ Խաթայի, ուստերք՝ Յօհան, Եղիազար և Առուշան:
Դանիէլ Վարդանեան, կինն՝ Ազնան, ուստերք՝ Սարգիս և Մինաս, հարսն՝ Նազլո:
Գրիգոր Սարգսեան, կինն՝ Հոռոմսիմ, դստերք՝ Ռէհան և Աննա:
Գրիգոր Գալստեան, կինն՝ Աննայ, ուստր՝ Ղազար:
Սալահ Սադղեան, կինն՝ Մարգարիտ, դուստր՝ Մարիան, եղբայրն՝ Պետրու, կինն՝ Խանում:
Ուսուփ Սարգսեան, կինն՝ Ռէհան, ուստր՝ Սարգիս:
Ջաւի՝ այրի, ուստերք՝ Յօհաննէս և Գրիգոր:
Պետրոս Մատիքեան, կինն՝ Յուստիանէ, ուստր՝ Ալլահվէրդի:
Շախի՝ այրի, ուստերք՝ Յօհաննէս և Պօղոս:
Նազի՝ այրի, ուստերք՝ Աբրահամ, Ստեփան և Յակոբ:
Աբրահամ Յակոբեան, կինն՝ Հոռի, դուստր՝ Ռէհան:
Պետրոս Յակոբեան, կինն՝ Բագզատայ, դուստր՝ Խանում:
Յոհաննէս Գասպարեան, կինն՝ Մարիամ, ուստր՝ Կարապետ, դուստր՝ Ռէհան:
Խաթուն՝ այրի, ուստերք՝ Մուրատ, Յովհաննէս, դուստր՝ Սոնայ:
Յովսէփ Ապրէսեան, կինն՝ Ջաւահիր:
Սարգիս Դանիէլեան, կինն՝ Նազլու, եղբայրն՝ Ղազար, կինն՝ Հէրիք, ուստր՝ Միսայէլ:
Բաղդասար Ղուկասեան, կինն՝ Ազիզ, ուստր՝ Յովհաննէս, եղբայրն՝ Եդգար:
Վէրդի Սևանեան, կինն՝ Ջաւահիր, ուստր՝ Արզման, կինն՝ Նազլու:
Հուռի՝ այրի, ուստերք՝ Սիմէօն, Բէգլար, դուստր՝ Գուրջհան:
Յարութիւն Դենիէլեան, կին սորա՝ Անայի:
Յօհան Դանիէլեան, կինն՝ Զատայ, ուստերք՝ Աւան, Սարգիս, հարսն՝ Նակար, դստերք՝ Մալաք, Նազլու:
Այրում Պապեան, կինն՝ Մալաք, ուստերք՝ Ջաւատ և Խէչատուր, եղբարք՝ Աւագ, Սիմէօն, Պետրոս, Մարտիրոս, հարսունք՝ Սօնայ և Աննայ:
Այրում Ադամեան, կին սորա՝ Մարգարիտ, եղբայրն՝ Գրիգոր:
Յովակիմ Ադամեան, կինն՝ Պէկի, դուստր՝ Շամամ:
Պետրոս Պօղոսեան, կինն՝ Հոռի, դուստր՝ Նախշուն, եղբայրն՝ Գրիգոր, կինն՝ Սիրուննան, ուստր՝ Սիմէօն:
Գրիգոր Տէր Յակոբեան, կինն՝ Գիւլի, ուստր՝ Պետրոս, կինն՝ Զատայ:
Պետրոս Աւագեան, կինն՝ Սիրուն, դուստր՝ Ռէհան:
Իսրայէլ Գալստեան, կին սորա՝ Աննայ, եղբայր սորա՝ Յարութիւն, ուստերք՝ Գէորգ, Ղազար:
Աբրահամ Տէր Յովհաննիսեան, կինն՝ Ռէհան, ուստերք՝ Իսրայէլ, Յովհաննէս:
Աւագ Օհաննիսեան, կին սորա՝ Մարիամ, ուստերք՝ Յովհաննէս և Սարգիս:
Յովհաննէս Վանեան, կինն՝ Մարիամ, ուստր՝ Վարդան, դուստր՝ Անթառամ:
Սարգիս Դանիէլեան, կինն՝ Մարիամ, ուստերք՝ Ջաւատ և Դանիէլ:
Պետրոս Մարկոսեան, կինն՝ Մարիամ, ուստերք՝ Առուստամ և Աղաջան:
Աթայ Յակոբեան, կինն՝ Աննայ, ուստր՝ Աղաջան, դուստր՝ Խանում:
Պետրոս Իսրաէլեան, կին սորա՝ Նազլուխան, եղբարք՝ Յարութիւն և Ավետիս:
Սողոմոն Քօլայեան, կինն՝ Թագուհի, ուստերք՝ Միսայէլ և Գրիգոր, եղբայրն՝ Յովհաննէս, կինն՝ Խաթայի:
Բատալ Ատուստամեան, կինն՝ Նազլուխան, եղբարք՝ Պայի և Յովհաննէս:
Խաչատուր Դանիէլեան, կին սորա՝ Եղիսաբէդ, դուստր՝ Աննայ:
Յակոբ Սէյրանեան, կինն՝ Հոռի:
Պետրոս Իսրայէլեան, կինն՝ Նազլու, ուստր՝ Սէյրան:
Մխիթար Բաղդասարեան, կինն՝ Վառի:
Մովսէս Սէյրանեան՝ այրի, եղբայրն՝ Աւէտիս, կինն՝ Եղիսաբէթ:
Յակոբ Միրզայեան՝ այրի, ուստերք՝ Պետրոս և Օհան:
Գաբրիէլ Աւթանդիլեան, կին սորա՝ Հուռի, ուստերք՝ Առուշան, կինն՝ Հէրիք, Մակի:
Առուստամ Պապայեան, կինն՝ Խաթայի, ուստր՝ Ղահրաման:
Առուստամ Ալլահվէրդեան, կինն՝ Մագթաղ, ուստր՝ Սարգիս:
Թօմաս Յակոբեան, կին սորա՝ Խաթայի:
Յարութիւն Պետրոսեան, կին սորա՝ Խաթուն:
Միքայէլ Սարգսեան, կին սորա՝ Ջաւահիր:
Զօհրապ Դանիէլեան, կին սորա՝ Վառի, ուստերք՝ Գրիգոր և Աւէտիք:
Սարգիս Դանիէլեան, կինն՝ Հէրիք:
Ղայբալի Խաչատուրեան, կինն՝ Մարիամ, եղբարք՝ Սարգիս եւ Պետրոս:
Սարգիս Պետրոսեան, կին սորա՝ Շահզատ, ուստերք՝ Յարութիւն, Վարդան և Անթանէս:
Բադալ Առուշանեան, կին սորա՝ Հէրիքնազ:
Մարտիրոս Խաչատուրեան, կինն՝ Ջավահիր:
Աւագ Յակոբեան, կինն՝ Մէհրի, ուստերք՝ Յովհաննէս և Յակոբ:
Յովհաննէս Պօղոսեան, կինն՝ Գիւլի, ուստր՝ Ալլահվէրդի, դուստր՝ Բէկզադայ:
Յովհաննէս Պօղոսեան, կինն՝ Մագթաղ, ուստր՝ Յովհաննէս, մայրն՝ Գիւլի:
Առուստամ Պօղոսեան, կինն՝ Սիրուննան, եղբայրն՝ Այրում, կինն՝ Սհար, ուստր՝ Առուշան, մայրն՝ Անթառամ:
Մնացական Պէտրոսեան, կինն՝ Աննայ, եղբայրն՝ Խաչատուր, կինն՝ Շահզադայ, ուստր՝ Գրիգոր, մայրն՝ Աննայ:
Քօչարի Պօղոսեան, կինն՝ Սուլթան, դուստր՝ Հէրիք, մայրն՝ Հռիփսիմ:
Աբրահամ Պօղոսեան, կինն՝ Աննայ, դուստր՝ Հէրիք, մայրն՝ Հոռի:
Աստվածատուր Կարապետեան, կինն՝ Հէրիք, ուստր՝ Յարութիւն:
Աւագ Մկրտումեան, կինն՝ Սիրուննան, մայրն՝ Մարգարիտ:
Գրիգոր Սահակեան, կինն՝ Հոռոմսիմ:
Մուսայէլ Յարութիւնեան, կինն՝ Մարիամ, դստերք՝ Ջավահիր և Շահխանում:
Պետրոս Յովհաննիսեան, կինն՝ Հէրիք, ուստերք՝ 1. Սարգիս, կինն՝ Նախշուն, 2. Կարապետ:
Դանիէլ Նազարեան, կինն՝ Հէրիքնազ, ուստերք՝ 1. Մարտիրոս, կինն՝ Նազգիւլ, ուստր՝ Գէորգ, դուստր՝ Մարուն, 2. Կարապետ, կինն՝ Նազլուխան, 3. Խաչատուր:
Խաչատուր Յակոբեան, կինն՝ Հէրիք, ուստերք՝ Սահակ և Պետրոս:
Պողոս Տէր Յակոբեան, կինն՝ Հէրիք, դստերք՝ Խանում, Եթար, Շազլու:
Յարութիւն Ապրէսեան, կինն՝ Մարիամ, ուստերք՝ Գաբրիէլ, Պապայ և Եղի:
Իսրայէլ Յովհաննիսեան, կինն՝ Եթար, ուստր՝ Միսայէլ, մայրն՝ Նազլու:
Յովհաննէս Միրզայեան, կինն՝ Խաթուն, եղբայրն՝ Աբրահամ, կինն՝ Եթար, ուստերք՝ Սարգիս, Միսայէլ, Առուստամ, դուստր՝ Խաթայի:
Յովհաննէս Տէր Պետրոսեան, կինն՝ Աննայ, ուստր՝ Յարութիւն, կինն՝ Սիրուննան:
Մօսի Սարգսեան, կինն՝ Ջավահիր, ուստերք՝ Գաբրիէլ և Քօչարի:
Յոհաննէս Պօղոսեան, կինն՝ Թուխի, ուստերք՝ Ջավատ և Սահակ:
Մովսէս Գրիգորեան, կինն՝ Գիւլջհան, ուստերք՝ Միրզայ և Առուստամ:
Յովակիմ Յակոբեան, կինն՝ Մարիամ, եղբայրն՝ Գէորգ, կինն՝ Խաթուն, ուստր՝ Խաչատուր, դուստր՝ Հէրիք:
Գաբրիէլ Մխիթարեան, կինն՝ Հէրիք, ուստերք՝ 1. Սարգիս, կինն՝ Մարիամ, 2. Յակոբ և Համբարձում:
Մարտիրոս Պետրոսեան, կին սորա՝ Աննայ, ուստերք՝ Յարութիւն և Յոհաննէս:
Ալլայվէրդի Յարութիւնեան, կինն՝ Գիւրջհան, դստերք՝ Հէրիք և Նազլու:
Մարտիրոս Յարութիւնեան, կինն՝ Սիրուն, ուստերք՝ Աւագ և Եփրեմ:
Պետրոս Պապայեան, կինն՝ Ջաւահիր, ուստր՝ Սահակ, կինն՝ Փարի:
Յովհաննէս Ադամեան, կին սորա՝ Զանի, ուստր՝ Պետրոս, կինն՝ Հոռոմսիմ:
Յակոբ Պետրոսեան, կինն՝ Սհար, ուստր՝ Սարգիս, կինն՝ Հէրիքնազ, դուստր՝ Սիրուննան:
Պետրոս Առուշանեան՝ այրի, եղբայրն՝ Պետրոս, կին՝ Սառայ:
Գաբրիէլ Յակոբեան՝ այրի, ուստր՝ Միրզայ, կինն՝ Մագթաղ:
Մկրտում Սողոմոնեան, կինն՝ Ջաւահիր, ուստերք՝ 1. Ղուլի, կինն՝ Գիւլի, ուստերք՝ Մուսայէլ, Իսրայէլ, դստերք՝ Խաթայի և Հոռոմ, 2. Գիւրջի:
Մուսայէլ Յարութիւնեան, կինն՝ Բէգզադայ, ուստերք՝ Բէգլար, Պետրոս, Աւագ:
Շախի կին՝ այրի, ուստերք՝ Եղիազար, Սարգիս, դուստր՝ Սհարնազ:
Գայիանէ Գրիգորեան՝ այրի, ուստր՝ Առուստամ, դստերք՝ Թազագիւլ, Հէրիք:
Գրիգոր Եսայեան, կինն՝ Մարիամ, դուստր՝ Սիրուն, եղբայրն՝ Օհան, կինն՝ Հէրիք, ուստր՝ Անդրէաս:
Հռիփսիմէ Գէորգեան՝ այրի, ուստերք՝ Յարութիւն և Պապայ, կին՝ Սիրուննան:
Ռէհան, կին՝ այրի, դստերք՝ Վարդի և Շահխանում:
Գաբրիէլ Յարութիւնեան, կինն՝ Մարիամ, ուստր՝ Սահակ, դուստր՝ Շահխանում:
Սայի Աբրահամեան, կինն՝ Աղախան, ուստր՝ Յովհաննէս:
Յակոբ Բալասեան, կինն՝ Հիւրի, ուստերք՝ Զաքարիայ և Իսրայէլ:
Մկրտում Յովհանեան, կինն՝ Թէլլու, ուստր՝ Միրզայ, դուստր՝ Ջաւահիր:
Մնացական Ղուկասեան, կինն՝ Խանում, դուստր՝ Թագուհի:
Պետրոս Ապրեսեան, կինն՝ Սօնայ:
Գաբրիէլ Յովհաննիսեան, կինն՝ Աննա, եղբայրն՝ Իսրայէլ, կինն՝ Վարդի:
Օհանջան Ստեփանեան, կինն՝ Հէրիք, դուստր՝ Թագուհի:
Սարգիս Յակոբեան, կինն՝ Ռէհան, դստերք՝ Հէրիք և Սհարնազ:
Խաչատուր Պետրոսեան, կինն՝ Թէլլու:
Յովակիմ Յակոբեան, կինն՝ Նազլու, ուստերք՝ Օհան և Խաչատուր»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 30-31:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 327-333:

Ի դեպ, Գետաշենի գերեզմանատան տապանագրերից հայտնի են դառնում, թե ջրաբերդցի վերաբնակիչները հիշյալ գավառի հատկապես ո՞ր բնակավայրերից էին փոխադրվել: Դրանք էին՝ Մեծշեն, Ականա, Մաղավուզ, Խոտորաշեն և այլն:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 326-327:

1886 թ․

Բնիկ ու ջրաբերդցի հայերի քանակական հարաբերության մասին, օրինակ, 1886 թ. նշվել է, թե 300 տնից եկվորներ էին 80-ը:

«Արձագանք», 1886, N 19, էջ 280:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 327:

Որևէ սկզբնաղբյուրով չի հաստատվում Գետաշենի հիմնադրման մասին «Նոր-Դար»-ի թղթակցի հետևյալ պնդումը. «Այս գիւղը հիմնուել է 1748 թուականին: Սկզբում գյուղն ունեցել է 25 տուն, ապա 1802 թուին Ջրաբերդի մելիքութիւնից գաղթել են այստեղ 30 ընտանիք: Վերջիններս խառնուելով բնիկ ժողովրդի հետ՝ շենացրել են Գետաշէն գիւղը...»:

«Նոր-Դար», 1893, N 108, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 326:

19 դ․

ԺԹ դարասկզբին հարևան Ջրաբերդ գավառից Գետաշենում հաստատված հայերի ինչպես թվաքանակի, այնպես էլ վերաբնակվելու տարեթվի վերաբերյալ առկա տեղեկությունները միանշանակ չեն: Մասնավորապես, վերաբնակման տարեթիվ է նշվում մեկ 1802 թ., ավելի հաճախ՝ 1804 թ. և կամ 1805-1806 թթ.: Ինչ վերաբերում է այստեղ հաստատված ջրաբերդցի ընտանիքների թվին, ապա աղբյուրները վկայակոչում են մի դեպքում 30, ապա 80, նույնիսկ՝ 300 տուն:

«Նոր-Դար», 1893, N 108, էջ 3:
«Արձագանք», 1886, N 19, էջ 280:
«Մշակ», 1890, N 76, էջ 2:
«Մշակ», 1913, N 72, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 326:

20 դ․

Վիճակագրական աղյուսակից երևում է, որ զուտ հայաբնակ Գետաշեն գյուղի բնակչությունը մինչև Ի դարի 10-ական թվականները, շարունակաբար աճելով հանդերձ, ունեցել է նաև անկումային որոշ տարիներ: Դրանք կապված են եղել փոքրածավալ արտագաղթերի, հիվանդությունների (մանավանդ մանուկների շրջանում) և խառնակ իրավիճակների հետ: Այստեղ կատարենք մի վերապահություն. վերջին դեպքում, ի տարբերություն շրջակա հայաբնակ շատ գյուղերի, Գետաշենի բնակչությունը պակասելու փոխարեն աճել է, քանի որ այլ վայրերում այստեղ էին փոխադրվում բազմաթիվ հայեր, որպես մի ամուր, հուսալի և ապահով բնակավայր: Այդպես է եղել, օրինակ, 1905-1906 թթ. հայ-թուրքական ընդհարումների ժամանակ (տե՛ս աղյուսակը):

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 334:

19 — 20 դդ․

Գետաշենն Արցախի ամենամարդաշատ գյուղերից էր: Մասնավորապես, ԺԹ–Ի դարերին վերաբերող մարդահամարի տվյալներ պարունակող բազմաթիվ վավերագրերի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ բնակչության թվաքանակով Գետաշենը զիջում էր միայն Փիբ (Զագլիկ) գյուղին:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 333:

Կառուցապատում
1886 թ․

Գյուղի զարգացմանը զուգընթաց ընդարձակվել է կառուցապատված մակերեսները: Արդյունքում արդեն 1886 թ. 12 տուն էր կառուցվել նաև գետի աջ ափին:

«Արձագանք», 1886, N 19, էջ 280:
Սարգսյան Մ., Գետաշեն, «Կուլտուր-լուսավորական աշխատանք», 1988, N 2, էջ 13-20:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 322:

Զբաղմունք

Բնակիչները զբաղվում էին երկրագործությամբ, անասնապահությամբ, մեղվաբուծությամբ ու այգեգործությամբ:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 334:

1864 թ․

Դեռևս 1864 թ. երկրագործական աշխատանքներն առավել արդյունավետ կազմակերպելու նպատակով գետաշենցիները խնդրանքով դիմել էին կառավարությանը, որպեսզի գերմանական Հելենենդորֆ գաղութից այդ բնագավառում հմուտ և փորձառու անձեր գործուղեին Գետաշեն՝ ժողովրդին ուսուցանելու համար: Կառավարությունը բավարարել էր խնդրանքը, գյուղացիներն էլ ստանձնել էին գործուղված մասնագետների՝ Ֆրիդրիխ Ցայզերի և Ֆրիդրիխ Ռեյտենբախի բոլոր ծախսերը ուսուցման ողջ ընթացքում:

“Кавказ”, 1865, N 70, с. 349.
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:

1905-1906 թթ. հայ-թուրքական ընդհարումներ
1905 թ․

Բազմամարդության և պաշտպանվելու տեսակետից համեմատաբար հարմար դիրքի շնորհիվ Գետաշենն ինչպես 1905-1906 թթ. հայ-թուրքական ընդհարումների, այնպես էլ 1918-20 թթ. օսմանյան և մուսավաթական զորքերի համատեղ գործողությունների ժամանակ, ի տարբերություն շրջակա ու հեռավոր հայկական շատ գյուղերի, զերծ է մնացել հարձակումներից: Հայրենի գյուղը պաշտպանելու դուրս ելած զինված գետաշենցիները լուրջ ընդհարում չեն ունեցել թուրքերի հետ, քանի որ վերջիններս, տեղյակ գետաշենցիների կռվելու համբավին, չեն համարձակվել հարձակվել գյուղի վրա: Բայց գետաշենցիները շատ զոհեր են տվել գյուղի սահմաններից դուրս: Այսպես, 1905 թ. սեպտեմբերի 13-ին Գյորանից (հնձատեղիից) Գետաշեն վերադարձող 5 հայերի թուրքերը մորթել են, իսկ կորեկի հնձած բերքը թալանել տարել:

«Արշալույս», 1905, N 17, էջ 1:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 323:

1905 թ․

Ի պատասխան նաև մերձակա գյուղերի նկատմամբ թուրքերի կատարած բազում և անլուր հանցագործությունների՝ 1905 թ. տարեվերջին Գետաշենի մարտական ջոկատն իրականացրել է թուրք ավազակաորջերի ոչնչացման ծրագիրը. «Դեկտեմբերի 15-ին, առաւօտեան ժամը 6.30-ին Չայլիլարը պաշարւեց երեք կողմից մի ծանր օղակով: Այդտեղ համախմբւած բաւականաչափ ուժերը անկարող եղան երեք կողմից թափւող կրակին դէմ դնել, մի քանի ժամւայ յամառ դիմադրութիւնից յետոյ, դաշտի կողմից թուրքերը փախան, որից յետոյ հայերը խուժեցին գիւղ և սկսւեց կողոպուտը, աւերն ու հրդեհը: Սակայն հայերը գիւղի հետ դեռ ևս գործը չէին վերջացրել, երբ տափարակի կողմից եկաւ մի մեծ խուժան. կռիւը նորոգւեց մի նոր ուժով, մի նոր թափով, որը տևեց ժամեր: Վերջապէս թուրքերը յետ մղւեցին, բայց ծանր կռւից յետոյ այստեղ հայերից ընկան Խաչենի ըմբոստ բնութեան ըմբոստ զաւակը՝ Բախշին, Իվան Բալասանեանը և ղարաբուլաղցի Ղուկաս Պետրոսեանը և բացի այդ, վիրաւորւեցին 6 հոգի, իսկ թուրքերից սպանւեցին աւելի քան 20 հոգի»:

Ա-Դօ, Հայ-թուրքական ընդհարումը Կովկասում, Երեւան, 1907, էջ 334:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ

Այնուհետև գետաշենցիները պատժում են մերձակա ավազակաբարո թրքաբնակ մյուս գյուղերին ևս. «Չայլիլարից յետոյ յարձակման ենթարկւեցին և աւերւեցին այդ նոյն հայերի ձեռքով Դարդարան, Սարըսուն, Դօզիլարը, աւերւեցին նաև Աբաս-դարան և Փանահլարը: Վերջին երկու գիւղերից ժողովուրդը քոչել էր դեռևս յարձակումից յառաջ»:

Ա-Դօ, Հայ-թուրքական ընդհարումը Կովկասում, Երեւան, 1907, էջ 334:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 324:

1906 թ․

Գետաշենը հիմնականում զերծ է մնացել ողջ Կովկասում մոլեգնած հայ-թուրքական ընդհարումների արհավիքներից: Եվ ցարական իշխանությունները, որոնք իրենց հաշվարկներով բոլորովին այլ արդյունք էին ակնկալում, տեսնելով, որ թուրքերից բան դուրս չեկավ, 1906 թ. մարտի 24-ին պատռելով իրենց «փրկիչ խաղաղարարի» դիմակը՝ իրենք են անցնում հարձակման: Ռուսները գետաշենցիներից նախ պահանջում են հանձնել զենքերը, ապա «չգոհանալով» հանձնված զենքերի քանակով, թնդանոթային 20 համազարկ են ուղղում գյուղի վրա. «...քանդում են մի քանի հոյակապ տներ...»:

«Մշակ», 1906, N 68, 29 մարտի:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 324-325:

Կատարվածը ժամանակի մամուլում ստացել է հետևյալ արձագանք-հարցադրումը. «...ի՞նչ յանցանք ունի գործած Գետաշենը, այն, որ հարևան թուրքերին թոյլ չէ տուել դիպչել իրան, որ նա, Գետաշէնը, քոչի ճանապարհի վրա է գտնվում, հետևաբար, եթէ զինված լինի, թուրքերի քէֆին դիպչել կարող է...»:

«Մշակ», 1906, N 68, 29 մարտի:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 325:

Տնտեսություն

Նախախորհրդային տարիներին Գետաշենում գործել են 18 ջրաղաց, 5 ձիթհան (սրանոց), 4 դարբնոց, 3 կաշեմշակման ու 6 կոշկակարական արհեստանոցներ:

Բալասանյան Գ., Դարերի ճամփորդը, Երևան, 1986, էջ 7:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334-335:

1883 թ․

Արդեն 1883 թ. գյուղն ունեցել է միչև 35 խանութ. «Ունի իւր մէջ 30-35, թէ մանրավաճառների, հիւսների, երկաթագործների, ներկարարների, դերձակների, կաշուեգործների, բազազների, կօշկակարների և արծաթագործների խանութներ...»:

«Մեղու Հայաստանի», 1883, N 52, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 335:

19 դ․

ԺԹ դարավերջին գյուղ այցելած եպիսկոպոս Բարխուտարյանցը գրել է. «Աւանումս ծաղկած է հիւսնութեան, դարբնութեան, ոսկերչութեան, դերձակութեան, թամբագործութեան, սայլագործութեան, քարտաշութեան, ոստայնագործու արուեստներն»:

Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 258-259:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 335:

Տանուտերեր
19 դ․

Տանուտեր. (գյուղական ավագանի, ըզբաշի). հնում այդ պաշտոնը փոխանցվում էր ժառանգաբար, սերնդեսերունդ, բայց ԺԹ դարում տանուտերն ընտրվում էր:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 336:

1890 թ․

1890-ականներին գյուղական ավագանու ընտրությանը պատահմամբ ներկա գտնված ականատեսը մանրամասն նկարագրել է ընտրության ընթացքը: Վերաքաղենք ընդարձակ հատված այդ նյութից. «Նախընթաց երեկոյին «չօուշը» (գզիր) կտրէկտուր ման եկաւ ու ընտրելով այսպէս ասած կենտրոնական կտուր, մի քանի անգամ հազալուց յետոյ բարձրաձայն կանչեց «վաղը լօխն էլ (բոլորը) գլլական էք (պիտի գաք) ըզբաշին (տանուտէր) ու սուդիէք ջոկլական ենք, լաւ հասկացէք»: Երկրորդ օրը տանից մէկ մարդ եկաւ գեղամէջ, եկաւ և պրիստաւը ու բալկոնում սպասում էր: Գիւղացիք տանուտէրին փոխում էին. ինչո՞ւ, որովհետև նա, իբրև հասկացող մարդ ու մի քիչ զարգացած տղամարդ, շատ խիստ է եղել գիւղացիների վերաբերմամբ և շատերին տուգանքի էր ենթարկել գաւիթներն ու փողոցները կեղտոտ պահելու և անասուններին գիշերով ազատ թողնելու համար և այնքան խիստ էր եղած, որ չէր խնայած նոյնիսկ իւր զառամեալ հօր՝ գիւղացիներից յարգւած այդ նախկին տանուտէրին: Միշտ տրտունջներ էին լսւում, թէ լաւ չի կառավարում, հօրն էլ պատժեց: Իսկ դատաւորներին արժեր փոխել, որովհետև կաշառակերներ էին: Պրիստաւի (տեղական վիճակի ոստիկանապետ) հարցին թէ ումն են կամենում տանուտէր, մօտ 300 մարդ բարձրացրեց ահագին աղաղակ. մի քանիսը գոռում էին Համբօին, միւսները Թիւնիին կամ Ջաւադին և այլն, այնպէս որ միաձայնութիւն չէր տիրում: Պրիստաւը համբերութիւնից դուրս գալով, կարգադրեց՝ ,,ով ուզում է Համբօին՝ ձախ, իսկ ով Սաքնին (հին տանուտէրներից մինը)՝ աջ. ամբոխը Սաքնի կողմը քիչ էր գնում, բայց Սաքնականները գրոհ տալով տարան աջ և նոցա, որոնք Համբօին էին ուզում. պրիստաւն էլ, առանց հաշւելու, այլ միայն նկատելով, թէ որ կողմն շատ անցաւ, այն կողմի թեկնածուին էլ ընտրած համարեց: Ընտրւած էր ուրեմն աշխարհքից բեխաբար Սաքօն միայն նորա համար, որ նորա տանուտէրութեան օրով խաղաղ են եղել, այսինքն ինչ ուզեցել են այն են արել: Ահա թէ ինչպէս է ամբոխը իրա համար հոր փորում...»:

Միրիմանեանց Յ., Գետաշէն գիւղը, «Մուրճ», 1894, N 7-8, էջ 1155-1156:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 336:

Հարկ է նկատել, որ գյուղի հասարակությունն իրապես իր համար «հոր էր փորել», քանի որ, ինչպես պարզվում է, խստություններ բանեցնող տանուտերը գյուղի հոգսերով ու բարեկարգման խնդրով մտահոգ այն բացառիկ անձն էր, որը տուգանված բնակիչներից գանձված գումարներով, օրինակ, գյուղամիջով հոսող Կուրակ գետի վրա կառուցել է տվել ողջ գյուղի համար կենսական նշանակություն ունեցող թաղակապ մի գեղեցիկ կամուրջ:

«Նոր-Դար», 1887, N 127, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 336-337:

1913 թ․

Հայտնի է, որ 1913 թ. գետաշենցիները հողին էին հանձնել գյուղն արգասաբեր կառավարած տանուտեր Առստամ Եպիսկոպոսյանին, որի օրոք կառուցվել էին ճանապարհներ, կամուրջներ, ծխական և պետական դպրոցների նոր շենքերը և այլն:

«Մշակ», 1913, N 123, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 337:

Կալվածքներ
19 դ․

Գետաշենն իբրև մելիքանիստ ու բազմամարդ գյուղ՝ հնուց ի վեր ուներ բավականաչափ ընդարձակ կալվածներ: Հայտնի է, որ ԺԹ դարի սկզբներին կառավարությունը գյուղի նորաբնակներին տրամադրել էր հողատարածք Գերան կոչված տեղամասում, իբրև վարելահող՝ 8228 դես. 2191 սաժ. և իբրև ձմեռոց՝ 3611 դես. 479 սաժ. «Այդ տեղի սահմաններն են՝ մէկ կողմից Գերան-չայը, միւս կողմից Օղրի-եօլին, երրորդ կողմից Բօրսունլու գիւղի հողաբաժինը և չորրորդ կողմից Գէրան-դիւզերի: Այդ ժամանակից սկսած այդ տեղը կոչվում է ,,Գէրան-Չելաբերդ-երի,,...»:

«Մշակ», 1913, N 72, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 322:

Ժամանակի ընթացքում, սակայն, գյուղը ոչ միայն նոր հողատարածքներ չի կարողացել ձեռք բերել, այլև 200 դեսյատին հողամաս գետաշենցիների կամքին հակառակ խլվել էր գյուղից և նվիրվել պետական գաղտնի խորհրդական Չելյայևին, այնպես որ արդեն Ի դարի սկզբին հողի պակասը գետաշենցիների համար խիստ զգալի էր:

«Մշակ», 1913, N 72, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 322:

Ի դեպ, ինչպես 1905 թ. մոլեգնած հայ-թուրքական ընդհարումների, այնպես էլ 1918-1920 թթ. քաղաքական անկայուն ժամանակներում գյուղին պատկանող հեռավոր կալվածները մնում են բարձիթողի վիճակում, քանի որ բնակիչները չէին համարձակվում թուրքերի մերձավորությամբ հողագործությամբ զբաղվել. «Գեօրան կայարանի մօտ Գետաշէնը ունի 2100 դեսեատին վարելահող...: Այդ հողերն այժմ ընդհարումների պատճառով հնարավորութիւն չը կայ մշակելու»:

Ա-Դօ, Հայ-թուրքական ընդհարումը Կովկասում, Երեւան, 1907, էջ 333:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 323:

19 դ․

Բուն գյուղից դուրս՝ նրա շրջակայքում, միմյանցից փոքր հեռավորությունների վրա, դեռևս ԺԹ դարում գյուղին պատկանող գոմերի շուրջ գոյացել էին փոքրիկ բնակավայրեր (գյուղակներ): Դրանցից էին Մուրթունիս (Մըրցունիս) կոչվածը՝ Գետաշենից 1,5 կմ արևմուտք, Չիլքինը, որը գտնվում էր Գետաշենից 6 կմ հյուսիս-արևելք՝ Կուրակ գետի ձախ կողմում, Ճրագիձորը (Չրաղիձոր)՝ Գետաշենից 2,5 կմ հարավ-արևմուտք և Գյորանը (Գետաշենից հս-արլ.): Սրանցից մի քանիսը միջնադարում եղել են շեն գյուղեր, բայց հետագայում ամայացել են և, ի վերջո, ԺԹ դարում կրկին բնակեցվել գետաշենցի հայերով: Այս բոլոր «արբանյակ գյուղերի» բնակչությանը անցկացված մարդահամարների ժամանակ հաշվել են Գետաշեն գյուղի բնակչության հետ:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 323:

Նկարագրություն

Բնակելի շենքեր. Գետաշենի հարյուրավոր բնակելի շենքերը ևս արժեքավոր ու ինքնատիպ հուշարձաններ են: Դրանց մեծագույն մասը բազմահարկ է, մի քանիսն ունեն մինչև անգամ չորս հարկ: Գրեթե բոլոր տները ունեն փայտաշեն պատշգամբներ, կղմինդրածածկ են: Աչքի են ընկնում հատկապես Մելիք-Մնացականյանների, Միքայել Յուզբաշու, Խաչատուր Գաբրիելյանի, Տեր Մեսրոպ քահանա Տեր-Գրիգորյանցի տները:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 344:

Գետաշենում գլխավոր փողոցները սալահատակ էին: Դրանցից գլխավորը ձգվում է գետի երկայնքով:

Գետաշենի ժողովրդական ճարտարապետության ավելի մանրամասն ուսումնասիրությունը տես` Սարգսյան Մ., Գետաշեն, «Կուլտուր-լուսավորական աշխատանք», 1988, N 2, էջ 13-20:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 344:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ընդհանուր
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Գետաշեն. ընդհանուր տեսքը Եղնասարի վանք տանող ճանապարհից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տեսարան
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսարան գյուղի կենտրոնական թաղամասից

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսարան գյուղի կենտրոնական թաղամասից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տեսարան
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսարան գյուղի կենտրոնական թաղամասից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տեսարան
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսարան գյուղի կենտրոնական թաղամասից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տեսարան
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսարան գյուղի կենտրոնական թաղամասերից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տեսարան
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսարան գյուղի կենտրոնական թաղամասերից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տեսարան
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսարան գյուղի կենտրոնական թաղամասերից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

«Ծատուրանց» տները

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Բնակելի տներ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տեսարան
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Բնակելի տներ

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Բնակելի շենքեր

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Բնակելի շենքեր

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Բնակելի տուն

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Բնակելի տուն (ԺԹ դարի վերջ)

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Բնակելի տուն (ԺԹ դարի վերջ)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը մանրամաս
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Բնակելի տուն (ԺԹ դարի վերջ)

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Բնակելի տուն (ԺԹ դարի վերջ)

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Բնակելի տուն. (Ի դարի սկիզբ)

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Բնակելի տուն. (Ի դարի սկիզբ)

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Հակոբ Սանասարյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Գետաշենցի դպրոցականներ

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Բնակելի տուն

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1989 թ․

Սբ. Աստվածածին եկեղեցուն հարող թաղամասը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Գետափնյա փողոց

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Հովհաննես Բադալյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Երջանիկ մանկությունը հարազատ գյուղում

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Բնակելի տուն Գետաշեն գյուղի կենտրոնական մասում (19-րդ դարի վերջ)

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Գյուղի կենտրոնական մասը

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Հովհաննես Բադալյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Հեղինակը Ֆրեդերիկ Բերլեմոն
Տարեթիվ 2007 թ․

Սբ. Աստվածածին եկեղեցուն հարող թաղամասը ադրբեջանական ելուզակները հրդեհել են Գետաշենը գրավելու օրերին (1991 թ. մայիս):

Վիճակագրական տվյալների համադրումը, ըստ ժամանակագրության, ներկայացնում է հետևյալ պատկերը.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1839	145	342	261	603		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 30-31: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 333:
1845		592	552	1144	Մեկ այլ վավերագրի համաձայն (Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3809, թ. 31)՝ Գետաշենն ունեցել է 100 տուն՝ 1012 շունչ (510 ար., 502 իգ.):	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 4-5: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 333:
1847		479	404	883		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 95-96: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 333:
1849		566	481	997		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 95-96: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 333:
1850	150	568	562	1130		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 2596, թ. 109: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 333:
1852		594	575	1169		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3819, թ. 105-106: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 333:
1853		614	584	1198		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2743, թ. 16-17: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 333:
1854		608	582	1190		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3825, թ. 68-69: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 333:
1857		615	601	1216		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3830, թ. 74-75: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 333:
1858		621	611	1232		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3831, թ. 41-42: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 333:
1860		627	615	1242		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 108-109: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 333:
1861	146					Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3835, թ. 147-148: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 333:
1862	162					«Մշակ», 1913, N 72, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 333:
1863		665	634	1299		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 15-16: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 333:
1864		670	652	1322		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3846, թ. 23-24: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 333:
1865		675	650	1325		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 58-59: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 333:
1866	183	763	532	1295		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 57: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 333:
1872		938	832	1770		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, գ. 3872, թ. 62-63: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 333:
1873	240			1621		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, գ. 3864, թ. 39-40: Նաև՝ «Մշակ», 1913, N 72, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 333:
1874				1934		”Кавказский календарь на 1886 г.”, Тифлис, 1885, с. 125. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 333:
1875				1700		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3866, թ. 44-45: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 333:
1876				1709		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 57-58: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 333:
1877		930	810	1740		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 54-55: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1878		922	804	1726		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3870, թ. 22-23: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1881		961	846	1807		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 27-28: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1882		970	858	1828		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 30: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1883		972	848	1820		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 56-57: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1885		793	662	1455		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 29: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1886	300				Ի դեպ, ըստ վիճակագրական մեկ այլ տվյալի՝ գյուղն ունեցել է 446 տուն, 2558 բնակիչ ("Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа" вып. 29, Тифлис, 1901, с. 86-87):	«Արձագանք», 1886, N 19, էջ 280: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1887		779	677	1456		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 72: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1888		831	721	1552		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3882, թ. 130: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1889		864	736	1600		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 226-227: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1890		887	767	1654		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 1489: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1891	434	920	782	1702		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 148: Նաև՝ Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 259: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1892	460	926	774	1700		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 120: Նաև՝ «Նոր-Դար», 1892, N 140, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1893		953	781	1734		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 77-78: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1894	500	985	794	1779		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 173: Տե՛ս նաև «Մուրճ» 1894, N 7-8, էջ 1154: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1897	450	1037	827	1864		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3342, թ. 3: Նաև՝ գ. 3899, թ. 146-147: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1898		1087	850	1937		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 168: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1899		1092	861	1953		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 126-127: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1900		1136	861	1997		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 90-91: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1901		1172	949	2121		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 96-97: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1902		1164	931	2095		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 22-23: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1905		1174	950	2124		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 265-266: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1906		1840	1511	3351		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3915, թ. 24: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1907				3464		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 240, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1908	550	1903	1589	3492	Մեկ այլ աղբյուր ցույց է տալիս 3138 շունչ (”Кавказский календарь на 1910 г.”, Тифлис, 1909, с. 409):	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 8: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1909		1278	1112	2390		Հայաստանի ազգային արխիվ, Պ56, ց. 18, գ. 764, թ. 116: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1910		2000	1675	3675		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 56-57: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1911	650			3551		«Մշակ», 1913, N 72, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1912		1305	1143	2448		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3919, թ. 61-62: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1914				5080		”Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 204. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1917	700			5361		Ավետիսյան Մ. Մ., Տեղեկագիր Լեռնային Ղարաբաղի եւ Զանգեզուրի բնակավայրերի ու բնակչության թվակազմի մասին (1917 թ.), Բանբեր Հայաստանի Արխիվների, 1991, N 3, էջ 166: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334:
1986				3568		«Ադրբեջանական սովետական հանրագիտարան», հ. 10, Բաքու, 1987, էջ 300: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 334: