ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Աթանանց 4 Հուշարձան

Թուրքիա (Երկիր) / Վան (Նահանգ) / Հայոց Ձոր (Գավառ) / Աթանանց (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է լճափից 1,8 կմ հեռավորության վրա` Խառականց, Պլթանց գյուղերի և Ոստան քաղաքի միջև` Արտոս լեռան հյուսիսահայաց ստորոտում` Վանից 29 կմ հարավ-արևմուտք, իսկ Ոստանից (Գյավաշ)` 4 կմ հյուսիս-արևելք: Ծովի մակերևույթից միջին բարձրությունը 1740 մ է:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 35:

1870 թ․

Գյուղի և նրան հարակցող հանդամասերի մասին 1870 թ. ականատեսը նշել է. «...այս գիւղը Ոստան գաւառի արևելեան ծայրը կիյնայ իւր դիրքը փոքր բլրակի մը վրայ դրուած է, ...իւր թիկունքը ունի մեծ բլրակաձև լեռ մը. իսկ արևմտեան կողմը փոքր ինչ ապառաժուտ բլրակ մը կայ, որուն անունը Սեւաքարեր կըսուի. այս բլրակի արևելեան հիւսիսային կողմն երեք ձիընթաց տարածութեամբ տղմուտ և շատ ջրային մարգագետին մը կայ, երկայնութիւնը կը հասնի մինչեւ ցծովեզր Աղթամարայ. գիւղի արևելեան կողմէն փոքր ինչ դէպ ի հիւսիս գեղեցիկ ջրարբի և բերրի դաշտ մը կայ, որուն տարածութիւնը մինչև երկու ժամ կը տևէ: Գիւղիս բոլորտիքը ծառատունկերով զարդարուած է, իւր դիմացն ունի Աղթամարայ ծովակը, իսկ արևմտեան և հարաւային կողմանէ մէկ ու կէս ժամու չափ հեռաւորութեամբ իւր լայնանիստ դաշտակի ծայրը մինչեւ Ոստան գաւառի սահմանը հասուցած է...»:

Բազեան Յ., Համառօտ ստորագրութիւն Հայկաձոր եւ Ոստան գաւառաց, «Սիօն», 1870, էջ 38: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 35:

Գյուղը, իբրև Գյավաշ-Հայոց ձոր սահմանային գոտու բնակավայր, ԺԹ դարի ընթացքում և մինչև 1915 թ. մերթ գտնվում էր առաջին, մերթ երկրորդ գավառի վարչական ենթակայության ներքո. «Ստորին Հայոց-ձորից անցնելով դէպ հարաւ-արևմուտք, կտրելով Վանայ ծովի հարաւային եզերագիծն մտնում ենք Ռշտունեաց-Գաւաշ գաւառի դուռն՝ Աթանանց գիւղ, Արտօս սարի բուն ստորոտում հովանաւորուած մի կողմ ծաղկաւէտ լեռան ստուերով և մրգառատ ծառատունկերով պատուած»:

Շէրենց Գ., Սրբավայրեր, Թիֆլիս, 1902, էջ 108-109: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 35:

Պատմություն

Գրավոր աղբյուրներում գյուղն առաջին անգամ հիշվում է որպես 607 թ. հայրապետական գահ բարձրացած Աբրահամ Ա կաթողիկոսի ծննդավայր. «...տէր Աբրահամ ի գաւառէն Ռշտունեաց, ի գեղջէ Աղբաթանից...»:

Ստեփանոսի Տարօնեցւոյ Ասողկան Պատմութիւն տիեզերական, Ս. Պետերբուրգ, 1885, էջ 85: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 35:

1440 թ․

1440 թ. արդեն Աթանան անվանաձևով նշվում է այն ձեռագիր Ավետարանի հիշատակարանում, որը 1431 թ.` Աղթամարի վանքի կողոպտման ժամանակ, հայտնվել էր քուրդ Փիրի բեկի մոտ. «...Որ և մի ի բազմաց գերելոցն է աստուածաշունչ և աստուածախաւս սուրբ Աւետարանս այս, որ է Աթանան գեղին...: ...և եբեր զսա վերըստին ի գեօղն իւր ի յԱթանան, որպէս զի հանապազ ընթերցցին զսա մանկուք եկեղեցոյ ի դուռն Սուրբ Գէորգեայ տաճարին, և ուրախասցին սովաւ...»:

ԺԵ դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ, մասն Ա, Երևան, 1955, էջ 505: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 35:

1895 — 1896 թթ․

1895-1896 թթ.` Համիդյան ոճրագործությունների օրերին, Աթանանցը մարդկային զգալի կորուստներ է տալիս, իսկ ողջ մնացածներին էլ «...մահու սպառնալիք կարդալով՝ ուրանալ են տուել իրենց հաւատը և մահմեդականութիւն ընդունելու ստիպել»: Միևնույն ժամանակ գյուղը թալանվում է (գյուղացիները կորցնում են շուրջ 1000 ոչխար) և ավերվում:

«Արարատ», 1896, Բ, էջ 88: «Դրօշակ», 1896, N 8, էջ 64: «Արարատ», 1896, ԺԲ, էջ 582: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 35:

Հայտնի է, որ դեռևս Առաջին աշխարհամարտի սկզբին դասալիք զինվորներ գտնելու պատրվակով Աթանանցը ևս ենթարկվում է թուրք զինվորականության բռնություններին, որին տրվում է արժանի հակահարված` շնորհիվ տեղում Լ. Շաղոյանի հրամանատարությամբ գործող մարտական խմբի. «1914 թ. դեկտեմբեր 6-ին` թրքական հրոսախումբ մը 150 զինուորներով յանկարծ կը մտնէ Աթանանց գիւղը` «փախստական զինուորներ» գտնելու պատրուակով եւ կը սկսի չարագործութիւններու: Լեւոն Շաղոյեանի կտրուկ ազդարարութեան կարեւորութիւն չեն տար, սակայն երբ իր 60 զինուորներու մոսինները կորոտան, երկու օրուան մէջ կը կորսնցնեն երկու ղեկավար եւ տասնեակ մը դիակներ ու կը փախչին»:

Թերլեմեզեան Տ., Լեւոն Շաղոյեանի մահուան առթիւ (Յուշեր եւ վերապրումներ), «Վարագ», 1975, N 82-85, հունվար-հունիս, էջ 45: Այս ընդհարման մասին առկա են նաև այլ վկայություններ, որոնք, երբեմն իրար փոքր-ինչ հակասելով (սա կապված է եղել եղելությունները միայն տասնամյակներ անց արձանագրող հուշագիր հեղինակների թույլ տված ժամանակային որոշ, թերևս նման պարագայում անխուսափելի շփոթի հետ), նաև լրացնում են միմյանց: Օրինակ` Օ. Մխիթարյանը նույն դեպքերի առնչությամբ նշում է. «...հայ գիւղացիութիւնը կը դիմէ ինքնապաշտպանութեան, ետ կը մղէ յարձակումը եւ կը սպաննէ արշավախումբի ղեկավար եւ կառավարութենէն հովանաւորուած Խուրշիտ աղան», իսկ ընդհարումը հանդարտվում է դեպքի վայր մեկնած Վռամյանի ջանքերով (Մխիթարեան Օ., Վանի ինքնապաշտպանութիւնը, «Հայրենիք», 1924, N 6, էջ 95): Դեպքի մասին նույնական մանրամասներ է հաղորդում նաև իր տեղեկությունները Վանի իտալական հյուպատոս Պ. Սպորտոնից քաղած Հ. Բարբյուսը (Պառպի Հ., Սարսափի երկրին մէջ. Նահատակ Հայաստան, թարգմ.` Մ. Շամտանճեան, Հալէպ, 2010, էջ 139): Ի դեպ, Ե. Կյուրեղյանն էլ իր հուշագրության մեջ նշում է, որ գյավաշցի Խուրշիդ աղան սպանվել է Քերծի ինքնապաշտպանական մարտերի ժամանակ (Կյուրեղյան Ե., Իմ հուշերի ճանապարհով, Երևան, 2009, էջ 136): Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 35-36:

Շուտով բացահայտվում է, որ Խուրշիդ աղան, որի գլխավորությամբ էլ գործում էր թալանի բնազդային հակումներով տոգորված քրդական հրոսակախումբը, ուներ կառավարության և տվյալ դեպքում Վանի նահանգապետ (վալի) Ջևդեթի հովանավորությունը: Հայերի ձեռքն է անցնում նաև մի փաստաթուղթ, որտեղ մեղադրվում էր մեկ այլ քուրդ աղա` հայերի դեմ հրահրված արշավանքին մասնակից չլինելու պատճառով. «...Աթանանց գիւղը կենթարկուի քրդական յարձակումի մը: Բէլուի դէպքերէն խրատուած հայ գիւղացիութիւնը կը դիմէ ինքնապաշտպանութեան, ետ կը մղէ յարձակումը եւ կը սպաննէ արշաւախումբի ղեկավար եւ կառավարութենէն հովանաւորուած Խուրշիտ աղան...: Վռամեանը կը յաջողի իր ձեռքն անցունել Ոստանի գայմագամի մէկ գանգատագիր ուղղւած Սաթմանցի Հիւսէյին աղային, որով այս վերջինը կը դատապարտուի «իր մարդկանցով հայերու դէմ մըղուած յարձակումին չի մասնակցելու յանցանքին համար...»:

Մխիթարեան Օ., Վանի ինքնապաշտպանութիւնը, «Հայրենիք», 1924, N 6, էջ 95: Դեպքի առնչությամբ ուշագրավ է նաև Վանի երեսփոխ Օննիկ Դերձակյան-Վռամյանի` Ջևդեթ բեյին հղված 1914 թ. դեկտեմբերի 6-ի գրությունը. «Ոստանէն Աթանանց կը դիմէ կամաւորներու խումբ մը, սրարշաւ, երկու ոստիկանի առաջնորդութեամբ, ճիշտ ու ճիշտ Բէլուի ընդհարման յաջորդ օրը: Այդ պահուն հոն հասած ուրիշ չէթա մը խորհելով, թէ ասոնք ալ Աթանանցն աւրելու կուգան, կը հարկադրուի կրակ բանալ ասոնց վրայ և կը զարնէ առաջնորդող ոստիկանները: Որքան ալ, որ Ոստանի իշխանութիւնները կը ջանան ծանր թիւրիմացութիւն մը համարել այդ ենթադրութիւնը, բայց անոր հետևող կիրակի աւուր՝ 7 դեկտեմբերի յարձակումը Աթանանից վրայ Սպիտակ վանքի կողմէն, Խուրշուտ աղայի ղեկավարութեամբ, աւելի ևս կը հաստատէ չէթան իր նախկին կասկածներուն մէջ... Խուրշուտ աղան զարնելով: Եւ այսօր արդէն... Ոստանի խուժանը նոյն առտուն զինուեցաւ տեղական իշխանութիւններուն կողմէ: Այդ նոյն մտահոգութիւններն են, որ կստիպեն նաև Անգղ հասած տարբեր չէթա մը գիւղին կամուրջները քանդելու՝ յարձակումէ ազատ պահելու համար այդ շրջանը՝ երկու կողմէն: Հայերուն այդ կասկածները ցաւալիօրէն և լիովին արդարացան քիչ մը ուշ: Դեկտեմբեր 19-ի գիշերը Մղկների կիները բռնաբարող և գիւղը կողոպտող միլիսները ճիշտ նոյն մարդիկն էին, որոնց անցքը Կարճկան Գաւաշէն այնքան երկիւղի և խուճապի տեղի տուած էր: Ամէն տեղ սոսկ ինքնապաշտպանութեան միջոցներ՝ վերահաս վտանգի մը դէմ անպատրաստ չգտնուելու համար...» (Օննիկ Դերձակեան-Վռամեան, Յիշատակագիր մատուցուած Վանի կուսակալ Ճևդէթ բէյին, Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 242, ց. 1, գ. 78, թ. 4 և շրջ.): Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 36:

Հայտնի է, որ Աթանանցի կռվից հետո «...դրութիւնը մնում էր լարւած, և Աթանանի գիծը փակւած, այնպէս որ տաճիկները, նոյնիսկ կառավարական պաշտոնեաները չէին վստահանում Աթանանի միջով անցնել: ...Հայ տղաները չը վստահացան կառավարութեանը, և դիրքերը չը դատարկեցին: Ուշագրաւ է այն դէպքը, որ Բիթլիսից եկող 200-ի չափ զինւորներ կանգ առան Ոստանում, չը համարձակւելով Աթանանի սահմանը ոտք դնել, և նրանք Ոստանում մնացին այնքան, մինչև որ Վռամեանը Բէլուից վերադարձաւ: ...աւելի քան մի շաբաթ, ոչ միայն քիւրդերն ու տաճիկները, այլև պաշտօնեաները ազատ երթևեկել չէին վստահանում Աթանանի միջով: Եղան դէպքեր, երբ Վանից Ոստան գնացող պաշտօնեաները նախ վերցնում էին Վռամեանից յանձնարարական նամակ Աթանանի տղաների վրա..., գիւղին մօտենալով յանձնում էին տղաներին նամակը և ապա վստահացած անցնում գիւղի միջով: ...Աթանանի դէպքը սէֆէր-բէրլիկից ու ռուս-տաճկական պատերազմից յետոյ առաջին անգամ տեղի ունեցած դիմադրական ուժեղ դէպքն էր ամբողջ շրջանում...»:

Ա-Դօ, Մեծ դէպքերը Վասպուրականում 1914-1915 թւականներին, Երևան, 1917, էջ 133-134: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 36:

1915 թ․

Հաջորդ լուրջ փորձությունը, որին ենթարկվում է Աթանանցը, տեղի է ունենում 1915 թ. ապրիլի 7-ին, երբ թուրքերը ներխուժում են բնակչությունից թափուր գյուղ (աթանանցցիները մի կերպ փախչում են պաշտպանության տեսանկյունից ավելի ապահով համարվող Քերծ գյուղ), ավարի և ավերածության մատնում այն: Այնուհետև Քերծում ապաստանած աթանանցցիների մի մասը հեռանում է դեպի Փեսանդաշտ, իսկ մյուս մասը Վարագի ճանապարհով հասնում է Վանի Այգեստան թաղամաս` երկու դեպքում էլ մասնակցելով մինչև 1915 թ. մայիսի 4-ը տևած ինքնապաշտպանական մարտերին: Հունիսին գյուղի ավերակված լինելու մասին է վկայում Վանի գերմանական որբանոցի տնօրեն միսիոներ Շբյորրը (Սփորր). «Մեր հայացքը կանգ առավ Հայոց ձորի սքանչելի հովտի վրա: Այդտեղ մեր առջև տարածված է Անթանանցը, որն այժմ ամբողջովին ավերված է, ինչպես մնացածը»:

Վշտապատում. Հայոց Մեծ եղեռնը ականատեսների աչքերով, Երևան, 2005, էջ 74: Տե՛ս նաև Հայոց ցեղասպանությունը Օսմանյան Թուրքիայում. վերապրածների վկայություններ, հ. 1, Երևան, 2012, էջ 150: Germany, Turkey and Armenia: A Selection of Documentary Evidence Relating to the Armenian Atrocities from German and Other Sources, London, 1917, p. 21 (բնագրում` “Our glance swept over the magnificent walley of Haiotz-Tzor. There lay Antananz before us, now utterly destroyed like the rest”"). Տե՛ս նաև Լեփսիուս Յ., Հայ ժողովրդի ջարդերը, Երևան, 2003, էջ 97: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 36:

Հուլիսի վերջին աթանանցցիների մնացորդները միանում են ռուսական դավադիր նահանջի հետևանքով ծայր առած վասպուրականցիների ընդհանուր գաղթին և տալիս են մի քանի անգամ ավելի զոհեր, քան պաշարման և ինքնապաշտպանական մարտերի ողջ ընթացքում: Ընդհանուր առմամբ հայտնի է, որ 1915 թ. ապրիլի 1-ից մինչև 1916 թ. հուլիսի 1-ն Աթանանցի մարդկային կորուստները կազմել են 85 շունչ, ընդ որում, 15-ը` սպանված, իսկ 70-ը` մահացած գաղթի ճանապարհին:

Դանիէլ վրդ., Գաւաշ, «Աշխատանք», 1916, N 25, 27 յուլիս, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 36:

1916 թ․

1916 թ. հուլիսին, երբ գյուղում էին գտնվում շուրջ երեք տասնյակ հայրենաբաղձ վերապրողներ, այնտեղ մնացել էր միայն 2 շեն տուն:

Դանիէլ վրդ., Գաւաշ, «Աշխատանք», 1916, N 25, 27 յուլիս, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 36:

1916 թ․

1916 թ. հուլիսյան թղթակցություններից մեկի համաձայն` Բերյոզովկայում գտնվող 326 հայ գերիների թվում էր աթանանցցի Թովմաս Մանուկյանը:

«Վան-Տոսպ», 1916, N 36, 31 յուլիս, էջ 14: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 36:

1916 թ․

1916 թ. դեկտեմբերի կեսերին՝ Ոստանի գրավումից առաջ, ռուսական բանակը մեկօրյա ընդհարումից հետո գրավում է Աթանանց գյուղը:

Տ., Ռազմաճակատէն, «Աշխատանք», 1917, N 73, 18 յունուար, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 36:

Աթանանցի վերջին բնակիչները հայրենի գյուղը լքում են 1918 թ. մարտին տեղի ունեցած վասպուրականցիների վերջին գաղթի ժամանակ:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 36:

Բնակչություն

1855 թ.-ից սկսած վիճակագրական առկա տվյալները մինչև 1915 թ. այդպես էլ որպես զուտ հայաբնակ գյուղ մնացած Աթանանցի բնակչության թվաքանակի մասին ցույց են տալիս, որ ընդհանուր առմամբ աճի կայուն ցուցանիշներ ապահոված գյուղը միայն Համիդյան ջարդերի ժամանակ մարդկային կորուստների պատճառով արձանագրել է նվազում, բայց և դրանից հետո ոչ միայն արագ վերականգնել է նախկին թվաքանակը, այլև էապես գերազանցել այն:

Աթանանցի զուտ հայաբնակ լինելու մասին 1884 թ. Հ. Երամյանը վկայում է. «...կը յառաջանանք դէպ Աթանանց զուտ հայաբնակ գիւղը և անտի կը մխրճինք Ռշտունեաց և ապա Արծրունեաց նախկին իշխանանիստ մայրաքաղաք Ոստանի անծայրածիր ծառաստաններուն մէջ...» (Երամեան Հ., Յու-շարձան, հ. Ա, Աղէքսանդրիա, 1929, էջ 200): Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 37:

1920 թ․

1920-ական թվականներից ի վեր զուտ քրդաբնակ դարձած Աթանանցում վերջին տասնամյակների ընթացքում բնակչության թիվն աճել է հետևյալ չափով. 1985 թ.` 580, 1990 թ.՝ 644, 2000 թ.՝ 638, 2011 թ.՝ 741, իսկ 2012 թ.` 767:

http://www.yerelnet.org.tr/koyler/koy.php?koyid=264079 Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 37:

Անվանի մարդիկ

Աթանանցը ծննդավայրն է Աբրահամ Ա կաթողիկոսի (607-615 թթ.), որի նստավայրն էր Դվինը (այդտեղ գումարեց Դվինի հայտնի ժողովը):

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 37:

Աթանանցցի Հովհաննես վարդապետ. հիշվում է Նարեկա վանքի որբանոցի առնչությամբ. «...Նարեկայ վանքը նոյնպէս քանի մը տարի պիտի ունենար իր կանոնաւոր որբանոցը` շնորհիւ Աթանանցի բարեկրօն Յովհաննէս վարդապետին...»:

Երամեան Հ., Յուշարձան, հ. Ա, Աղէքսանդրիա, 1929, էջ 456: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 37:

Թովմաս. Համիդյան ջարդերից հետո` 1904 թ., Մակվի Սբ. Թադեոս առաքյալ վանքի ծառաների թվում հիշվում է աթանանցցի Թովմասը. «Սա մի ի բնէ ազնիւ մարդ էր, հայ ժողովրդի հազուագիւտ բիւրեղներից մէկը...: Հաւատարմութեան ու մաքրութեան տիպար էր: Վանքի ամբողջ ամբարը, կուսակցութեան ամբողջ հարստութիւնը նրա ձեռքին էր. բայց ամէնքը գիտէին, որ Թոմասը սուրբ մարդ է եւ չի գողանայ վանքից եւ, մանաւանդ, կուսակցութեան շահերը կը պաշտպանէ»:

Արամ, Յուշեր, «Հայրենիք», 1923, N 3, էջ 53-54: Տե՛ս նաև Արամը. մահուան յիսնամեակին առթիւ, Երևան, 1991, էջ 177: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 37:

Տնտեսություն

Աթանանցցիների տնտեսական կարողությունների հիմքը կազմում էին հողագործությունից և անասնապահությունից ստացվող եկամուտները: Մեծ եղեռնի նախօրեին նրանք ունեին 1400 մեծ և փոքր եղջերավոր անասուն (650-ը` ոչխար), 6200 չափ ցորեն, գարի և այլն, այլ վկայության համաձայն` 700 ոչխար և 300 տավար:

Վշտապատում. Հայոց Մեծ եղեռնը ականատեսների աչքերով, Երևան, 2005, էջ 71: Տե՛ս նաև Հայոց ցեղասպանությունը Օսմանյան Թուրքիայում. վերապրածների վկայություններ, հ. 1, Երևան, 2012, էջ 148: «Աշխատանք», 1916, N 52, 29 հոկտեմբեր, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 37:

Այլ անվանումներ

Նախնական անվանաձևն է Աղբաթան: Այնուհետև վկայվել է Աթանան կամ Ատանոն անվանաձևով: Ներկայումս պաշտոնապես վերանվանվել է Աթալան (Atalan):

Բազեան Յ., Համառօտ ստորագրութիւն Հայկաձոր եւ Ոստան գաւառաց, «Սիօն», 1870, էջ 38: Լինչ Հ-Ֆ., Հայաստան. ուղեւորութիւն եւ ուսումնասիրութիւններ, թարգմ.` Լևոն Լարենց, հ. Բ, Կ. Պոլիս, 1914, էջ 139: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 35:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Աղբաթան
Աթանան
Ատանոն
Աթալան

Աթանանցի վիճակագրությանն առնչվող տվյալների համադրումը ներկայացնում է հետևյալ պատկերը.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1855	23			175		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 468, ց. 1, գ. 3, թ. 1: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 37:
1860-ական թթ.	30					Բազեան Յ., Համառօտ ստորագրութիւն Հայկաձոր եւ Ոստան գաւառաց, «Սիօն», 1870, էջ 38: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 37:
1873	35					Տևկանց Ե., Ճանապարհորդություն Բարձր Հայք և Վասպուրական (1872-1873 թթ.), Երևան, 1991, էջ 284: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 37:
1883	40					Միրախորեան Մ., Նկարագրական ուղեւորութիւն հայաբնակ գաւառս Արեւելեան Տաճկաստանի, մասն Ա, Կ.Պօլիս, 1884, էջ 114: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 37:
1895	55					«Արարատ», 1896, Ե, էջ 247: Այլ տեղեկության համաձայն` 60 տուն («Դրօշակ», 1896, N 8, էջ 64): Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 37:
1897	34					Маевский В., Ванский вилает, Тифлис, 1901, с. 263. Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 37:
1909	65			365		«Հորիզոն», 1913, N 12, 17 յունվար, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 37:
1909	61	159	149	308		Ա-Դօ, Վանի, Բիթլիսի եւ Էրզրումի վիլայէթները, Երեւան, 1912, էջ 45: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 37:
1914	65			372		Ա-Դօ, Մեծ դէպքերը Վասպուրականում 1914-1915 թւականներին, Երեւան, 1917, էջ 19: Տե՛ս նաև Бекгульянц Р., По Турецкой Армении, Ростов на Дону, 1914, с. 93. «Սիոն», 1967, N 5-6, էջ 228: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 37:
1915 Մ. ե. ն.	75			460	Մ. ե. ն = Մեծ եղեռնի նախօրե:	Վշտապատում. Հայոց Մեծ եղեռնը ականատեսների աչքերով, Երևան, 2005, էջ 71: Տե՛ս նաև Հայոց ցեղասպանությունը Օսմանյան Թուրքիայում, հ. 1, էջ 147: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 37:
1916 հոկտ.				103		«Աշխատանք», 1916, N 52, 29 հոկտեմբեր, էջ 3 (ըստ հոկտեմբերի 10-ի վիճակագրության): Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 37:
1916 հուլիս				32		Դանիէլ վրդ., Գաւաշ, «Աշխատանք», «Աշխատանք», 1916, N 25, 27 յուլիս, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 37: