ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Խառնուրդ 4 Հուշարձան

Թուրքիա (Երկիր) / Վան (Նահանգ) / Հայոց Ձոր (Գավառ) / Խառնուրդ (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Անգղ գետի ձախ ափին` Կղզի գյուղից 1,5 կմ արևմուտք` ծովի մակերևույթից 1775 մ միջին բարձրության վրա. «Իւր բոլորտիքը ունի շատ մը ջուրեր և աղբիւրներ. իսկ իւր հիւսիսակողմը քարանձավ մը կայ, որուն ներքեւէն կանցնի Անկղայ գետը. գետին վրայ փայտաշէն կամուրջ մը կայ, որուն տակէն Շամիրամայ առուակը անցնելով դէպի հիւսիս երթալով մինչև Վան քաղաքի դաշտավայրը կհասնի...»:

Բազեան Յ., Համառօտ ստորագրութիւն Հայկաձոր եւ Ոստան գաւառաց, «Սիօն», 1869, էջ 251: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 95:

Պատմություն

Գյուղի հարևանությամբ անցնող Մենուայի ջրանցքը, Անգղ գետի վրա կառուցված հնագույն ջրանցույցը և ջրանցքի կառուցման մասին պատմող տեղում հայտնաբերված սեպագիր արձանագրությունը վկայում են բնակավայրի` առնվազն շուրջ երեքհազարամյա գոյության մասին:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 95:

Բնակչություն

Անհիշելի ժամանակներից հայաբնակ Խառնուրդը միայն ԺԹ դարի ընթացքում է շարունակաբար տեղի տվել, իսկ Համիդյան ջարդերից հետո իսպառ հայաթափվել է և ամբողջությամբ անցել դեռևս 1860-ական թթ. գյուղում հաստատված քրդերին: Հայտնի է, որ գյուղը ձեռք գցելու առաջին ծանր հարվածը բնիկներին հասցվել է դեռևս 1834 թ., երբ այն 43 տնով զուտ հայաբնակ գյուղ էր. «1834 թուականէն յառաջ 43-էն աւելի հայ բնակիչներ կային, իսկ 1834 թուականին քիւրդ պէյերու ատեն նոյն կողմի քիւրտերը զհայերն հալածելով, այժմ անոնք կը բնակին»:

Բազեան Յ., Համառօտ ստորագրութիւն Հայկաձոր եւ Ոստան գաւառաց, «Սիօն», 1869, էջ 251: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 95-96:

Ներկայումս զուտ քրդաբնակ թաղամասի շնչերի թիվը ներառված է Գյուրփընար քաղաքի բնակչության հետ:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 96:

Թաղամասը 2013 թ. ուներ 369 բնակիչ:

http://www.nufusu.com/ilce/gurpinar_van-nufusu Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 96:

Այլ անվանումներ

Գյուղանունը ծագում է ոչ միայն Վերին Մժնկերտի մոտ Մենուայի ջրանցքից ճյուղավորվող և 40 ջրաղացներ բանեցնող նույնքան առուների` այստեղ վերստին մեկտեղման, այլև նույն ջրանցքը ջրանցույցով Անգղ գետի հետ խաչվելու պատճառով:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 95:

Վկայվել է նաև Խառնորտկներ անվանաձևով:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 95:

Ներկայումս վարչական կենտրոն Գյուրփընար քաղաքի շրջագծի մեջ թաղամաս է և վերանվանվել է Դեղիրմենդյուզյու (Değirmendüzü):

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 95:

Արձանագրություններ

Սեպագիր արձանագրություն. Մենուայի ջրանցքի ակունքում (արհեստական լճակի մոտ) վկայված սեպագիր արձանագրությունից հետո ջրանցքն ի վար եղած արձանագրություններից երկրորդը գտնվում է գյուղի հյուսիսային եզրին` ջրանցքի արևելյան ափին` կամրջից արևմուտք «3 քարընկեց» հեռավորության վրա գտնվող լեռան հարավահայաց ճակատին: 14 տողից բաղկացած սեպագիր արձանագրությունն առաջինը 1891 թ. հայտնաբերել է գերմանացի հնագետ Վալդեմար Բելքը. «...գյուղը տանող կամուրջից մոտ 100 մետր և ջրանցքից 15 մետր հեռու, հանդիպում է ժայռի վրա փորագրված առաջին սեպագիր արձանագրությունը: Արձանագրությունը կրող ժայռի մի բեկորն ընկել է ներքև: Այս արձանագրությունը վերաբերում է ջրանցքի շինությանը. Հզոր Խալդիի համար Իշպուինիի որդի Մենուասը կառուցել է այս ջրանցքը (պիլին), որը կոչվել է Մենուասի ջրանցք (պիլի)»:

Միրախորեան Մ., Նկարագրական ուղեւորութիւն հայաբնակ գաւառս Արեւելեան Տաճկաստանի, մասն Ա, Կ.Պօլիս, 1884, էջ 178: Հ. Ն. Ա., Վալտեմար Պելքին նոր գտած սեպագիր արձանագրությունները, «Արարատ», 1893, էջ 24: Տե՛ս նաև Բասմաջեան Կ., Յաւելուած եւ քննութիւն «Ցուցակի Տոսպական կամ հայկական բեւեռաձեւ արձանագրութեանց» (Հիվեռնայ), «Բազմավէպ», 1896, էջ 326: Ադոնց Ն., Հայաստանի պատմություն, Երևան, 1972, էջ 158: Տեր-Ավետիսյան Ս., Ուրարտական թագավոր Մենուաս Առաջինի կառուցած Շամիրամի ջրանցքը, «Տեղեկագիր», 1941, N 3-4, էջ 38: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 96:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇑ Հյուսիսից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2014 թ․

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Խառնորտկներ
Դեղիրմենդյուզյու

1834-1897 թթ. ընթացքում գյուղաբնակ հայերի նվազումը, իսկ քրդերի բարգավաճումն առավել հստակ մատնացույց է անում ստորև ներկայացվող վիճակագրական աղյուսակը.

Թվական	Հայ տուն	Հայ ընդամենը	Քուրդ տուն	Քուրդ ընդամենը	Տուն	Ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1834	43							Բազեան Յ., Համառօտ ստորագրութիւն Հայկաձոր եւ Ոստան գաւառաց, «Սիօն», 1869, էջ 251: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 96:
1855	7	63			7	63		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 468, ց. 1, գ. 3, թ. 1: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 96:
1860-ական	2		20		22			Բազեան Յ., Համառօտ ստորագրութիւն Հայկաձոր եւ Ոստան գաւառաց, «Սիօն», 1869, էջ 251: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 96:
1873	6							Տևկանց Ե., Ճանապարհորդություն Բարձր Հայք և Վասպուրական (1872-1873 թթ.), Երևան, 1991, էջ 223: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 96:
1883	3		10		13			Միրախորեան Մ., Նկարագրական ուղեւորութիւն հայաբնակ գաւառս Արեւելեան Տաճկաստանի, մասն Ա, Կ.Պօլիս, 1884, էջ 176: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 96:
1897			27					Маевский В., Ванский вилает, Тифлис, 1901, էջ 263: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 96:
1916 հոկտ.		219				219		«Աշխատանք», 1916, N 52, 29 հոկտեմբեր, էջ 3: Ի դեպ, 1916 թ. հոկտեմբերի 10-ի դրությամբ գյուղում հաստատված 219 բնակիչները շատախցի և նորդուզցիներ էին: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Ա, Հայոց Ձոր, Երևան, 2015, էջ 96: