ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Քիլիսաքյանդ 1804 թ․ 20 Հուշարձան

Ադրբեջան (Երկիր) / Հյուսիսային Արցախ (Տարածք) / Գանձակ (Շրջան) / Գանձակ (Շրջկենտրոն) / Քիլիսաքյանդ (Թաղամաս)

Նկարագրություն

Ուշագրավ է, որ պատմական Հայաստանի մի շարք այլ քաղաքների նման, որոնք հայերից զատ ունեին նաև թուրք ազգաբնակչություն (օրինակ՝ Երևան, Կարս, Շուշի, Շամախի, Ախալցխա և այլն), Գանձակում ևս հայերն իրենց համար բնակության առավել հարմար վայր էին ընտրել տեղանքի համեմատաբար բարձրադիր հատվածները, այնինչ թուրքերը սովորականի նման զբաղեցրել էին տարածքի առավել ցածրադիր մասերը: Նոր Գանձակի կառուցապատման համար նշանակված տարածքում առավել բարձրադիր էր գետի ձախափնյակը, և հենց այդտեղ էլ ձևավորվել էր նոր քաղաքի ամենահին կամ հայոց առաջին թաղը: Այդտեղ էր հիմնվել նաև նոր քաղաքի հայոց առաքելական Սբ. Հովհաննես-Մկրտիչ եկեղեցին (1633), որից և թաղամասը ստացել էր Քիլիսաքյանդ անունը: Հետագայում գետի ձախափնյա հատվածում հայոց Քիլիսաքյանդ մեծ թաղից ավելի ներքև՝ հյուսիս, ձևավորվել էին Չայլու (հայ և թուրք խառը) և Մոլլաջալու (թրքաբնակ) թաղամասերը:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 35:

1858 թ․

1858 թ. ռուս ուղեգիր Գ. Տկաչևը Գանձակն ու նրա թաղերն այսպես է նկարագրել. «...Գանձակ գետը քաղաքը բաժանում է երկու մասի. մեկը կրում է Քիլիսաքենդ անունը, մյուսը՝ Նորաշեն: Առաջինում առավելապես բնակվում են հայեր, իսկ վերջինում՝ թաթարներ»:

Ткачев Г., Путевия заметки, “Кавказ”, 1859, N 9, с. 41.
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 34-35:

Բնակչություն.

Թվական	Տուն	Նշումներ	Աղբյուր
1804	792		“Акты, собранные Кавказскою археологическою коммиссиею”, т. II, Тифлис, 1868, с. 596. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 38:
1861	750		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 4254, թ. 68: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 38:
1866	881		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 57: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 38: