Ղառնիյարուխ Բերդ :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Ղառնիյարուխ Բերդ

Իրան / Արևմտյան Ատրպատական / Սալմաստ / Աջվաջ

Նկարագրություն

Աջվաջից 2,5 կմ հյուսիս-արևելք՝ արևմուտքից դեպի հյուսիս-արևելք ձգված համանուն լեռան ժայռապար գագաթին (N 38'05՛53.77՛՛; E 044'42՛21.72՛՛) և դեպի հյուսիս լանջերն ի վար երկարած ժայռաճյուղերին՝ ծովի մակերևույթից 1910 մ բարձրության վրա, պահպանվում են առնվազն մի քանի հազարամյակ (սկսած Վանի թագավորության շրջանից) իր նշանակությանը ծառայած բերդի մնացորդները. «Այդ հսկա լեռնաբլուրը հետաքրքիր տեսք ունի. նա կանգնած է առանձին. բաղկացած է նոյն թոյլ աւազանման քարից, ինչ որ միւս բլուրները, բայց գագաթը կազմւած է ամուր ճերմակ քարից մօտ 5 սաժէն բարձրութեամբ. այդ ճերմակ քարէ պսակն իրանից պայտաձեւ չորս ճիւղ է արձակում դէպի ցած` հիւսիսային ուղղութեամբ` նոյնպէս մօտ 5 սաժէն բարձրութեամբ, որոնք մինչև ստորոտը հասնելը հետզհետէ ցածրանում են, այդպիսով կազմելով երեք վերից վայր տարածւող նեղ հովիտներ...»:

Աթայեան Ա., Սալմաստ, Նոր Ջուղա, 1906, էջ 9: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 111:

Բերդաժայռն ավելի մատչելի է հյուսիսային կողմից, իսկ հարավից և մասամբ նաև արևելքից պարուրված է մինչև 60 մ բարձրությամբ գրեթե ուղղահայաց ժայռագոտիով: Հենց այս՝ ներկայումս միանգամայն անմատչելի դարձած (ժամանակի ընթացքում շարունակաբար քայքայված ապարներն անհետացրել են անդունդի պռնկով ձգվող առանց այն էլ խիստ դժվարամատչելի, վիմակերտ նեղ անցուղու որոշ հատվածներ) ժայռապարի բարձրության մոտավորապես միջնահատվածում տեսանելի է միմյանցից մոտ 130 մ հեռավորության վրա գտնվող արտաքուստ միանման, ուղղանկյուն մուտքերով վիմափոր երեք դամբարան: Դրանցից մեկը՝ արևմտյան դամբարանը, անմատչելի լինելու պատճառով ցարդ ընդհանրապես չի ուսումնասիրվել, իսկ դ 4 (N 38Ե05՛54.24՛՛; E 044Ե42՛22.68՛՛) և նրանից 32 մ արևելք գտնվող միանման դ 5 (N 38Ե05՛54.18՛՛; E 044Ե42՛24.00՛՛) դամբարաններն արդեն իսկ ներկայացվել են գիտական հանրությանը: Ունեն ցածր, հարթ առաստաղով ուղղանկյուն մեկական պարզ սենյակ, հյուսիսային կողմում՝ ավազանման փոքրիկ ուղղանկյուն փորվածք, իսկ մնացած հատվածներում՝ որմին կից դեպի նույն ավազանն ուղղորդված ջրհավաք ակոս:

Ի դեպ, դամբարանների մեջ թափանցելը դյուրին գործ չէր նաև Ի դարի սկզբներին. «Կարծր ճերմակ քարէ ապառաժի մեջքերքը, համարեա անառիկ տեղերում, փորւած են (երեւի դժոխային տանջանքներով) սենեակիկներ, որոնց մէջ մտնելը բաւական դժւարութիւն է ներկայացնում» (Աթայեան Ա., Սալմաստ, Նոր Ջուղա, 1906, էջ10-11: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 114:

Բերդի տարածքում ցարդ առկա են ուշ միջնադարին բնորոշ շարվածքով (անմշակ քար և ցածրորակ կրաշաղախ) պարսպապատերի մնացորդներ. «Այդ լեռնաբլրի գագաթին կան աւերակ տների և բերդի պարզ հետքեր, որոնք այնքան էլ հին չեն երևում...»:

Աթայեան Ա., Սալմաստ, Նոր Ջուղա, 1906, էջ 10: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 114:

Ի դեպ, այն, որ բերդը նշյալ ժամանակաշրջանում դեռևս պահպանում էր ռազմավարական նշանակությունը, հաստատում է թուրք-պարսկական պատերազմների ժամանակ բերդին առնչվող թեկուզ հետևյալ դրվագը. «Ալի փաշան ու օսմանցիների զորքը գալով Սալմաստ՝ տեսան, որ Ղազի խանը գնացել է Ուրմի, իրենք չգնացին Ուրմի, որովհետև նախ կամեցան Սալմաստի այն երկրամասն ու բերդը գրավել, ենթարկել իրենց իշխանության և հետո գնալ Ուրմի Ղազի խանի վրա, քանի որ Սալմաստի երկրամասում կար մի ամուր բերդ, որը կոչվում էր Ղառնիյարուխ: Սրա շուրջը կռիվ բորբոքեցին և մինչև երեք ամիս օսմանական զորքը մնաց այնտեղ, պատերազմեցին բերդի դեմ, բայց չկարողացան գրավել»:

Առաքել Դաւրիժեցի, Գիրք պատմութեանց, Երևան, 1990, էջ 65: Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 114:

1976 թ. բերդն ու դամբարաններն ուսումնասիրել է իտալական արշավախումբն Ա. Ալպագո-Նովելոյի գլխավորությամբ:

Ricerca sull’ architettura Armena. Iran, vol. II, 18, rapporto della missione 1976, Milano, 1978, p. 166-168. Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 114:

Բերդի ողջ մակերևույթը պատված է ժամանակագրական ամենալայն ընդգրկումով խեցեղեն բազմազան իրերի անհամար կտորտանքներով:

Բերդի և պահպանված զանազան շինությունների առավել մանրամասն նկարագրությունը տե՛ս 106-115 £ , íÛDWÛpçC íÛDØdo kCkpè× Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Սալմաստ, հ. Բ, Երևան, 2017, էջ 114:

Ուղղությունը ⇒ Արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարաապետյան
Տարեթիվ 2011 թ․

Ուղղությունը ⇓ Հարավից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 2011 թ․

Ուղղությունը ⇗ Հյուսիս-արևելքից
Հեղինակը Սասուն Դանիելյան
Տարեթիվ 2017 թ․

Հեղինակը Սասուն Դանիելյան
Տարեթիվ 2017 թ․

Տեսակը Չափագրություն
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գծագիր
Տարեթիվ 2017 թ․

Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 2011 թ․