Շամքորեցոց Սբ. Աստվածածին Եկեղեցի :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Շամքորեցոց Սբ. Աստվածածին Եկեղեցի

Վրաստան / Թիֆլիս

Վկայություն, Ռուսերեն, Ձեռագիր, Քանդում 1994 թ․

ՇԱՄՔՈՐԵՑՈՑ ՍԲ. ԱՍՏՎԱԾԱԾԻՆ.
"На Авлабаре, между ул. Фигнера (бывшая Преображенская) и ул. Исанской (Шамхорской) рядом с церковью Шамхореци находился детский сад, где лет 5 назад дети посещали садик. В пятницу детей забрали из садика домой, и где-то в 19.30 мы узнали, что церковь рухнула. Оказывается в течение одной недели внутри велась какая-то работа, жителей поблизости церкви предупредили, что может рухнуть церковь".

Осипова (Ванецян) Лонда Георгиевна 1963 г. рождения, г. Тбилиси 06.11.94 г., հրատ. Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 22:

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը նշված չէ
Հեղինակը Լոնգա Օսիպովա
Աղբյուրը Ականատեսի ձեռագիր վկայություն
Տարեթիվ 1994 թ․

Վկայություն, Հայերեն, Ձեռագիր, Քանդում 1995 թ․

Վկայություն` ըստ Օնիկ Քոչարյանի.
«Ես՝ Քոչարյան Օնիկ Հարությունի, ծնունդս 1918 թ.: Կարմիր Ավետարան եկեղեցու մոտ ապրում էինք և ապրում ենք իսկականում: Պապս, նորոգում էր Կ. Ա. Եկեղեցում՝ (Միխակ Քոչարյանն «Մղդսիէր»): Ես` Քոչարյան O. թոռնիկս՝ Օնիկ սովորել եմ 1925 մինչև 1930 թվականն այդ բակի դպրոցում, որի դիրեկտորն եր Մատինյանը: 1937 թվին, երբ եկեղեցին լրիվ փակեցին, պոկեցին, տանիքի թիթեղներն հիշում են ինչպես եկեղեցու ներսում խաղում էի պոկված մեծ բյուրեղապակյա ճյուղերի մասերի հետ: Հիանում էի նրա գույներով: Եկեղեցին դարձրին հացի փուռ. հետաքրքիր էր, թե ինչու երբ խփում էին խմորին, հացը չէր թխվում: Հացի փուռն ստիպված քանդեցին և դարձրին սպորտ դահլիճ (բոքս): Վերջում դարձրին քանդակի արհեստանոց: 1988 թվին ապրիլին հարևանները մեզ բոլորիս ձայնեցին՝ դուրս եկեք, եկեղեցին քանդում են: Քաղխորհրդի անդամներն էլ գտնվում էին վթարի վայրում: Մեջից ճռճռաց գմբեթը և լրիվ քանդվեց, մառախուղի մեջ ծածկվեց (թաղն) և բոլորս էլ սպիտակեցինք, ինձ ստորագրել տվեցին, որ եկեղեցին ինքն-իրեն քանդվեց. ստիպեցին: Մինչև օրս քանդված է մնում: Մեզ բոլորիս ցնցեց այդ ծանր դեպքը»:

Մարտ 1995 թ., Քոչարյան Օնիկ, հրատ. Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 22-23:

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը նշված չէ
Հեղինակը Օնիկ Քոչարյան
Աղբյուրը Ականատեսի ձեռագիր վկայություն
Տարեթիվ 1995 թ․

Վկայություն, Հայերեն, Ձեռագիր, Քանդում 1995 թ․

Վկայություն` ըստ Ջավահիր Մալումյանի.
«Ես, Ջավահիր Մալումյանս, Շամխորի ժամի դեմ եմ ապրում: 55-ին ներսում քանդակի արհեստանոց էր, հինգ հոգի աշխատում էին ներսը: Իրար մեջ վիճեցին, որից հետո սկսեցին քանդել ժամը: Գմբեթի մի բալկեն (սյուն) քանդեցին և շտապ զգուշացրին բոլոր հարևաններին, որ հավաքեն իրերը և տները ազատեն, որովհետև քանդվում ա: Ապրիլի 14-ին ժամը ութ անց 10 րոպեին քանդվեց: Մարտի 18-ին 95 թ.»:

Մալումյան Ջավահիր, հրատ. Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 23:

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը նշված չէ
Հեղինակը Ջավահիր Մալումյան
Աղբյուրը Ականատեսի ձեռագիր վկայություն
Տարեթիվ 1995 թ․

Վկայություն, Ռուսերեն, Ձեռագիր, Քանդում 1995 թ․

Վկայություն` ըստ Ռոբերտ Կոնդախսազովի.
"Я, Кондахсазов Роберт Абгарович, являюсь внуком Кoндахсазова Аршака Арутюновича, купца II гильдии, который являлся ктитором церкви "Кармир Аветаран" (Шамхорецоц). Дед скончался в 1941 году. Я видел документ, где Аршаку Кондахсазову разрешалось построить дом, прилегающий непосредственно к церкви по Преображенской ул. (ныне ул Перисувалебис). Позже в этом здании находился детский сад, в который ходила моя дочь. С балкона моего дома открывался прекрасный вид на церковь. Она с самого детства была у меня всегда перед глазами. Я ее часто рисовал. К сожалению, 14 апреля 1984 г. она рухнула почти у меня на глазах. Церковь, и дома вокруг церкви, все вместе - это город. Нет церкви, нет и города".

Роберт Кондахсазов, 21/V-95 г., հրատ. Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 23:

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը նշված չէ
Հեղինակը Ռոբերտ Կոնդախսազով
Աղբյուրը Ականատեսի ձեռագիր վկայություն
Տարեթիվ 1995 թ․

Վկայություն, Հայերեն, Ձեռագիր, Քանդում 1995 թ․

Վկայություն` ըստ Մարիամ Էլիբեկյանի.
«Ես, Մարիամ Էլիբեկյանը՝ (ծն. Սուքիասյան), ապրում եմ «Կարմիր Ավետարան» եկեղեցու կողքին, մոտավորապես, 1963 թ.: Ես հայտնի նկարիչ Վաղարշակ Էլիբեկյանի հարսն եմ: Եկեղեցու ներսում գրքերի պահեստն եր, որտեղից որդիներիս համար դասագրքեր եմ գնել: Վերջին տարիներին եկեղեցում մի քանի վրացի նկարիչ գիպսից կիսանդրիներ էին սարքում: 1989թ. գարնանամուտն էր սկսվում, երբ այդ դեպքը պատահեց: Ահավոր պայթյուն լսվեց ներսից, և ողջ թաղը լցվեց փոշիով: Ներսի աշխատող նկարիչներից մեկը նկատելով, որ սկսվում են վերևից քարեր թափվել արագ բոլորին տեղեկացրեց, որ փախնեն: Բարեբախտաբար, երեկոյան ժամը 7-ն էր և մանկապարտեզը փակ էր: Ամբողջ քաղաքի հայությունը ոտքի կանգնեց և եկան դեպի վթարի վայրը: Ափսոս փառքի նման եկեղեցին»:

Մարիամ Էլիբեկյան, մարտ 1995 թ., հրատ. Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 23:

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը նշված չէ
Հեղինակը Մարիամ Էլիբեկյան
Աղբյուրը Ականատեսի ձեռագիր վկայություն
Տարեթիվ 1995 թ․

Վկայություն, Հայերեն, Ձեռագիր, Քանդում 1995 թ․

Վկայություն` ըստ Ելենա Սանթուրյանի.
«Ես, Ելենա Սանթուրյանը եկել եմ այս տունը՝ (Դեմուգովների ընտանիքը) որպես հարս 1941 թվից: Տան պատշգամբից երևում էր եկեղեցին (Շամխորեցին՝ Կարմիր Ավետարանը), որը իր գեղեցկությամբ և ճարտարապետությամբ Թիֆլիսում առաջինն էր: Մի քանի տարի առաջ եկեղեցու պատերի վրա գոյացան ճեղքվածքներ: Ներսում դարձրել էին շինանյութերի պահեստ, որից հետո արհեստանոց դարձրին: 1989 թ. ապրիլին պատշգամբից տեսա մի քանի հոգի պաշտոնական ներկայացուցիչներ, ես մոտեցա հետաքրքրվեցի, թե ինչու են հավաքվել: Ինձ պատասխանեցին, որ եկեղեցին քանդելու են: Ես հարցրի, թե այդ մասին տեղյակ են արդյոք մեր կաթողիկոսը՝ Վազգենը: Նրանք զարմացած պատասխանեցին, որ իրենք չգիտեն ով է Վազգենը: Ես կանգնած էի եկեղեցու հենց քթի տակը, որ սկսվեց փլվել և ես բոլոր վերը նշվածների հետ հազիվ փախանք և փրկվեցինք: Արդեն ընկած փլատակները ոչ մի ձևով չէին կարողանում կոտրտել, որպեսզի հավաքեին միջավայրը: Քաղաքի հայությունը մեծ ապրումներ ունեցավ այդ դեպքի առթիվ: Չնայած այսօր չնչին մասն է մնացել եկեղեցուց, բայց հավատացյալները շարունակ գալիս են և աղոթում»:

25-III-95 թիվ., Ելենա Սանթուրյան, հրատ. Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 24:

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը նշված չէ
Հեղինակը Ելենա Սանթուրյան
Աղբյուրը Ականատեսի ձեռագիր վկայություն
Տարեթիվ 1995 թ․

Վկայություն, Ռուսերեն, Ձեռագիր, Քանդում 1995 թ․

Վկայություն` ըստ Աննա Դավիդովայի.
"Я, Давидова Анна Сумбатовна. С 1955 года я вышла замуж в семье Мамиконянов и живу по сегодняшний день. Как помню в этот период церковь (Шамхореци) была расположена недалеко от нашего дома, церковь не была действующей, а служила как библиотека и склад. Рядом стояли старые дома. Лет 5 тому назад от неизвестных причин рухнула основная часть церкви. Взрыв был снутри. Весь наш квартал покрылся туманом пыли. Нам очень печально, что такой величайший исторический памятник нашей старины Шамхореци.... И пропали как красивые детали так и огромный крест от купола".

19 марта 1995 г., Давидова Анна, հրատ. Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 24:

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը նշված չէ
Հեղինակը Աննա Դավիդովա
Աղբյուրը Ականատեսի ձեռագիր վկայություն
Տարեթիվ 1995 թ․

Պատկերաքանդակ, Բարձրաքանդակ, Սրբապատկերներ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սարգիս Դարչինյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Պահպանման նպատակով Կաթողիկե Սբ. Գևորգ եկեղեցու բակ փոխադրված բարձրաքանդակներից մեկը:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ընդհանուր
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը մանրամաս
Հեղինակը Հակոբ Սանասարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Հատված թմբուկը բոլորող բարձրաքանդակներից:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Ուղղությունը ⇗ Հյուսիս-արևելքից
Հեղինակը Սարգիս Դարչինյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1989 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Ուղղությունը ⇖ Հյուսիս-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1990 թ․

Պայթեցումից հետո (1990 թ. գարնանը):

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սարգիս Դարչինյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Թմբուկի բարձրաքանդակները փլատակների մեջ:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Ուղղությունը ⇘ Հարավ-արևելքից
Հեղինակը Սարգիս Դարչինյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սարգիս Դարչինյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1989 թ․

1989 թ. ապրիլի 13-ի փլուզումից հետո` հաջորդ օրը:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Ուղղությունը ⇙ Հարավ-արևմուտքից
Հեղինակը Սարգիս Դարչինյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1989 թ․

Պայթեցումից հետո` ապրիլի 15-ին:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը մանրամաս
Հեղինակը Սարգիս Դարչինյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Թմբուկի բարձրաքանդակները փլատակների մեջ:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սարգիս Դարչինյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Սեփական մշակույթին նախանձախնդիր առանձին անհատների նախաձեռնությամբ եկեղեցու փլատակներից դուրս բերված և դեպի գործող Սբ. Գևորգ եկեղեցի փոխադրվող բարձրաքանդակները:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սարգիս Դարչինյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1989 թ․

Եկեղեցու հարավային ճակատի արևմտյան հատվածը, որը «անվտանգության» նկատառումով փլուզեցին եկեղեցու կործանումից շաբաթներ անց:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը մանրամաս
Հեղինակը Սարգիս Դարչինյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սարգիս Դարչինյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

1995-96 թթ. կատարվել են կիսավեր եկեղեցու տարածքի հողաբաժանումներ մասնավոր անձանց համար: Դատավոր, դատախազ, պաշտպանության նախարար, միլիցիայի կապիտան և այլ պաշտոնյաներ լծվել են մասնավոր տների կառուցման գործին:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Կարմիր Ավետարան