Զառիվայրի Սբ. Կարապետ Եկեղեցի :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Զառիվայրի Սբ. Կարապետ Եկեղեցի 1400 թ․

Վրաստան / Թիֆլիս

Տեղադրություն

«Թիֆլիս, քաղաքի կենտրոնի՝ Քռի ձախափնյա մասում, ժայռի վրա, համարյա 600 տարի սրանից առաջ վեր խոյացավ հայոց Սուրբ Կարապետ եկեղեցին: Աշխարհագրական հարմարավետ դիրքում է այս եկեղեցական շինությունը. դեմից հոսում էր Քուռ գետը՝ ջրաղացներով, դիմացը «Մադաթյան կղզին» էր իր բազմաթիվ շինություններով և մեզ բոլորիս շատ հարազատ Վանքի մայր եկեղեցին իր համալիրով»:

Խաչատուր Գևորգյան, «Լրագիր», 23 մայիս, 1995, երկուշաբթի, N 81:

Հիմնադրում
1400 թ․

Հիմնադրվել է 1400 թ. իշխան Թումանյանցների նախնիների կողմից:

Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 27:

Նորոգություն
1705 թ․

Հիմնովին վերակառուցվել 1705-ին ազնվական Ղամազովյանցի կողմից:

Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 27:

1870 թ․

Հասարակության միջոցներով նորոգվել է 1870 թ.:

Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 27:

Նկարագրություն

«Սբ. Կարապետ եկեղեցու առջև քաղաքի պատկերն է, և կարծես եկեղեցին իշխում է միջավայրին: Գլխավորն այն է, որ եկեղեցու աջ կողմով անցնում է գետակ, և ոմն հարուստ Հարություն Հախնազարյան, գնելով այդ կալվածքը, 19-րդ դարի վերջին կառուցեց ջրանցք, որի վրա էլ երկհարկանի սեփական տուն և վերջապես եկեղեցուն միացնող աղյուսե աստիճանները, որը եկեղեցուն տվեց ավելի գեղեցիկ տեսք: (Պետք է նշել, որ կառուցման արձանագրության մարմարե սալիկը 30 ական թվականներին ոչնչացվեց:) Եկեղեցին ունեցավ երկու մուտք. գլխավորը Սուրբ Կարապետովսկայա զառիվերից էր, որը ծառայում էր բարձունքի՝ Նար-Դոսի «Մեր թաղի» և Կազարմի թաղի հավատացյալներին, իսկ մյուսը՝ Պեսկովսկայա փողոցի, Ճուղուրեթի և Սբ. Կարապետովսկայա կամ «Խևի» (ձորի) թաղի հավատացյալներին»:

Խաչատուր Գևորգյան, «Լրագիր», 23 մայիս, 1995, երկուշաբթի, N 81:

Վկայություն, Հայերեն, Տպագիր, Յուրացում 1994 թ․

ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՈՒՄ ԵՆ, ԹԵ՞ ՅՈՒՐԱՑՆՈՒՄ.
«... Ի տարբերություն Ճուղուրեթի Սբ. Աստվածածին եկեղեցու, Սբ. Կարապետի վրացականացման աշխատանքները սկսվել են դեռևս 1980-ական թվականներին: Յուրացման սկզբում նախ քանդել հողին էին հավասարեցրել հայոց եկեղեցիներին բնորոշ բարձր բեմը, իսկ բեմի կենտրոնում կանգնած սեղանի վեմ քարը որպես անպետք կամ ավելորդ բան նետել էին դուրս (եկեղեցու հյուսիսային կողմում): Վերջինս կրում էր ոմն Պլատոն աբեղայի հիշատակումով 1882 թ. փորագրված նվիրատվական արձանագրությունը: Նույն ժամանակ անհայտացավ եկեղեցու բակում գտնված ոմն Մարգարիտի հայագիր արձանագրությամբ շիրմաքարը և բլրի ստորոտից Սբ. Կարապետ բարձրացող աստիճանների շինարարական ընդարձակ արձանագրությունը (1891 թ.): Քիչ անց, Վրաստանի հուշարձանների պահպանման և օգտագործման գիտաարտադրական վարչության պետ Ի. Ցիցիշվիլին մի հարցազրույցով հայտնում էր Սբ. Կարապետ եկեղեցին իրենց միջոցներով նորոգված լինելու մասին («Սովետական Վրաստան», 1981, թիվ 85, 16 Հուլիս): Այնուամենայնիվ եկեղեցին ևս մի քանի տարի գոնե արտաքինից պահպանեց հայկականին հարազատ առանձնահատկությունները (ինչպես օրինակ՝ արևմտյան ճակտոնի գագաթին կանգնած սյունազարդ զանգակատունը, հարավային մուտքից քիչ վեր խաչաձև լուսամուտը և այլն), բայց 1990-ին սկսված յուրացման վերջին փուլի աշխատանքները ավարտվեցին 1991 թ. ապրիլի 4-ին զանգակատան ոչնչացումով: Մինչ այդ վրաց հայրենասեր «գիտնականները» սվաղի շերտով ծածկել էին ճակատների բոլոր հարդարանքը, փոխարենը՝ ավելացնելով «վրացական» ոճի խաչեր: Սրանով էլ ավարտվեցին Սբ. Կարապետ եկեղեցու յուրացման աշխատանքները և գրեթե 600-ամյա հայոց եկեղեղեցուց այժմ հայկականությունը վկայող աննշան հետք իսկ չկա: Վերջին տարիներին վրացիներն իրենց համար իբր զուտ ազգային խաչի ձև են հայտնագործել: Տարբերությունը սովորականից այն է, որ հորիզոնական խաչաթևերը թեքված կամ կախված են դեպի ներքև: Այս տեսակ խաչ էր իր ձեռքին պահել վրացական սրբերից մեկը՝ Նինոն: Նույնպիսի խաչանկարներով են պատվել Ճուղուրեթի Սբ. Աստվածածին եկեղեցու նորաշեն երկաթյա դռները, իսկ Սբ. Կարապետում՝ նրա հարավային ճակտոնը: Այս ձևի խաչն է, որ վերջին տարիներին կանգնեցվում կամ նկարվում է բոլոր սեփականացված եկեղեցիների վրա»:

Սամվել Կարապետյան, «Ազատամարտ», 1994, N 26:

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը նշված չէ
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Մամուլի հրատարակություն
Տարեթիվ 1994 թ․

Վկայություն, Ռուսերեն, Ձեռագիր, Յուրացում 1994 թ․

Վկայություն.
"Я живу во дворе церкви "Святой Карапет" в здании бывшей семинарии с 1920 года (родители мои являлись персидскими поддаными из Салмаста). Церковь "Сурб Карапет" действовала до 1937 года ( в то время главным священником являлся Тер Сагоянц). Вторым священнослужащим был Тер Габриел Габриелянц. Далее коммунисты превратили церковь в общежитие и заселили русских-малакан, завербованных из Воронежской области как специалистов-строителей. С 1980 года были произведены реставрационные работы как района, так и церкви, а живущих там русских обеспечили квартирами. С 1982 года была занята художественно-реставрационной мастерской, принадлежавшей Грузинской Академии Художеств. В церкви находилась малая часть церковной реликвии, которая со временем стала пропадать. Из пропавших вещей особое место занимала мраморная чаша для крещений с прекрасно выполненным барельефом ангелов. Примерно в 1991 году была разрушена часть церкви ( второй малый купол ( колокольня, перед святым праздником "Затик". В период реставрации с территории церковного двора были убраны надгробные камни, в том числе были нарушены склепы сановников, а так же был убран мраморный камень князей Тумановых. Хочу вспомнить, что в 1937 с колокольни были сняты колокола и были скинуты в овраг. Сегодня же церковь, благодаря местным властям, действует как грузинская церковь, под именем "Квела Цминданебис" (т. е. всех Святых)".

Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 27-28:

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը նշված չէ
Աղբյուրը Ականատեսի ձեռագիր վկայություն
Տարեթիվ 1994 թ․

Վկայություն, Հայերեն, Ձեռագիր, Յուրացում 1994 թ․

Վկայություն `ըստ Ղազար Ակբեբյանի.
«Ես՝ Հակոբյան Ղազար Կարապետի, 1954 թվից ապրում եմ Կիբալչիչի վերելքի (նախկին՝ Սուրբ Կարապետի) թ. 14 տանը: Սուրբ Կարապետ եկեղեցու բակում ապրում էին խախոլ, մոլոկան ազգի մարդիկ: Մոտ 10-15 տարի առաջ պետությունը ռեստավրացիա արեց, որից հետո սուտ նկարիչները տիրացան և հետզհետե գողացան ներսում եղած հազար ու մի մաս, հնություն: Քիչ ուշ, էլ տարան եկեղեցի տանող լեստնիցի վարոտեն: Արդեն հինգերորդ տարին է, ինչ աշխատում է որպես վրացու ժամ: Քիչ-քիչ տանում էին գերեզմանի քարերը: Այդտեղ կա նաև թունելի նման բան, որտեղից հանեցին տերտերի կոստյում, թափեցին դուրս, վառեցին: Հինգ օր, եթե ավել չէ, քանդում էին մյուս խաչը ուր զանգն էր կարծեմ տրաքացրին: Նոր տերտերները, լածիրակներ են իրենց վիլիսով վրան խաչը նկարած: Միշտ վիճում, կռվում են ինձ հետ, իսկ ես միշտ ամեն տեղ կստորագրեմ, որ դա հայերի ժամ է եղել: Ես միշտ պատասխանատու եմ իրականին, իմ խոսքերին»:

Հակոբյան (Ակբեբյան) Ղազար, 23 X 94 թ., հրատ. Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 28:

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը նշված չէ
Հեղինակը Ղազար Հակոբյան
Աղբյուրը Ականատեսի ձեռագիր վկայություն
Տարեթիվ 1994 թ․

Վկայություն, Ռուսերեն, Ձեռագիր, Յուրացում 1994 թ․

Վկայություն` ըստ Ռշտուն Լևոնովի.
"Я, Рштуни Левон Левонович, родился в 1941 г. 22 мая в г. Тбилиси в отцовском доме напротив церкви Святого Карапета. Церковь действовала до конца 1950 г. После смерти последнего попа, который служил в церкви, церковь осталась без присмотра. Чуть позже вокруг церкви молокане построили хибары и жили, а в последствии вошли и в церковь. В 70-ых годах районное руководство выселило малакан и начали реставрировать церковь как памятник. В конце 80-х годов в церковь вселился художник (некий грузинский парень) и употреблял церковь как мастерскую. Впоследствии незаметно убрали колокольню и перевели в действующую грузинскую церковь под именем Святой Кола (Кола Цминда)".

20/XI-1994 г., Ռշտուն Լևոնով, հրատ. Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 28:

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Ռշտուն Լևոնով
Աղբյուրը Ականատեսի ձեռագիր վկայություն
Տարեթիվ 1994 թ․

Վկայություն, Ռուսերեն, Ձեռագիր, Յուրացում 1994 թ․

Վկայություն.
"Я живу в Сурб-Карапетском овраге N6, где находится церковь Сурб-Карапет. Во время праздника устраивали, было много народу, во дворе было много надгробных камней и Тумановых и др. Во дворе находилась церковная школа. Примерно пятый год церковь стала грузинской".

Пиркулова Анна Степановна (1915 г.) 19/XI-94 г., հրատ. Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 28:

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը նշված չէ
Հեղինակը Աննա Պիրկուլովա
Աղբյուրը Ականատեսի ձեռագիր վկայություն
Տարեթիվ 1994 թ․

Վկայություն, Հայերեն, Տպագիր, Յուրացում 1995 թ․

ՎՐԱՑԱԿԱՆ ԳՈՐԾԵԼԱԿԵՐՊ. ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԱՆՀԵՏԱՑՈՒՄԸ
«... Եվ եկավ ստալինյան դաժան ժամանակաշրջանը: Արյունարբու Բերիայի ձեռքով հիմնահատակ եղան հայոց սրբավայրերը՝ Սբ. Սարգիսը, «Հրեշտակապետը», Ջիգրաշենը, Վանքի Ավագ Մայր տաճարը, Քամոյանցը, Զրկինյանցը, Թեկենամը, Կուկիայի Աստվածածինը, Խոջիվանքի եկեղեցին՝ մեծածավալ գերեզմանոցով և Գրիգոր Լուսավորիչը: Այս բոլորը տեսնում էր Սբ. Կարապետը, մտածում էր ու հեկեկում. «Կգա ժամանակը ինձ հետ էլ այդպես կվարվեն»: 1930 ական - 40 ականներին մենք ապրում էինք Թիֆլիսի հինավուրց Սերեբրյաննայա փողոցում: Մեր ընտանիքով հաճախ գնում էինք տատիկենցս՝ Օլաղյան Հռիփսիմեի տուն, որը գտնվում էր «Խևի» թաղի գլխին, չէ՞ որ անպայման պետք է անցնեինք Սբ. Կարապետի կողքով, որն ուներ հրաշք երկաթյա դռներ և աղյուսե աստիճաններ՝ մինչև եկեղեցու բակը: Աստիճանները ծածկված էին կանաչով, շատ-շատերն էլ մամռապատել էին, արդեն լռել էին եկեղեցու զանգի ղողանջները, որոնց ձայնքը հասնում էին մինչև վերի թաղերը: Ես մի պահ կանգ էի առնում ու մեծ հետաքրքրությամբ նայում, հիանում հրաշք դռներով. ընդհանրապես փոքրուց ինձ հետաքրքրել են հայոց պատմաճարտարապետական հուշարձանները: Գիտեմ մի բան, որ մայրիկս (Անահիտ Հովհաննեսի Բաղդասարյանը) սովորել է Սուրբ Կարապետի ծխական դպրոցում, և հատկապես ինձ համար այդ հուշակոթողը շատ թանկ էր ու նվիրական: Չէ՞ որ այդ դպրոցում է սովորել Նար-Դոսը (Միքայել Հովհաննիսյան): Ես ժամանակին տեսել եմ Սբ. Կարապետ եկեղեցու բակում թաղված Թումանյանների տոհմի ներկայացուցիչների գերեզմանները: Հիշատակության է արժանի, որ մինչև օրս աչքիս առաջ է իշխան Յազոն Թումանովի սպիտակ, մարմարե հուշակոթողը: Ցավոք, այդ ամենը հողին հավասարվեց և ինչպես. ականատես եմ եղել, թե ինչպես են շիրիմների կամարները քանդում, հանում հանգուցյալի ոսկորները և դեն շպրտում: 1981 թ. եկեղեցու բակի բնակիչներին ապահովեցին բնակարաններով և քանդեցին խարխուլ տները, իսկ եկեղեցու սրբապատկերները ոչնչացնելու նպատակով ներսը սպիտակեցրին և հետո էլ հիմնեցին քաղաքի ճարտարապետական թանգարանը: Վրացական կառավարությունը վարեց երկդիմի քաղաքականություն: 1981 թ. հուլիսի 16-ին «Սովետական Վրաստան» թերթում տպագրվեց թղթակից Անահիտ Բոստանջյանի հարցազրույցը Վրաստանի պատմական հուշարձանների պահպանության վարչության պետ, ակադեմիկոս Իրակլի Ցիվիշվիլու հետ: Վերջինս հայտնեց և աչքալույս արեց հայ ժողովրդին, իբր Վրաստանի տարածքում նորոգել են երկու հայկական հուշարձան՝ Սբ. Կարապետը և Թելավիի շրջկենտրոնի եկեղեցին, բայց ... մնացածն էլ մենք հասկանանք: Թե ի՞նչ եղան այն երկաթյա դռները, ո՞ւր տարան, տեղեկություն չունեմ, իսկ ինչ վերաբերում է աղյուսե կամարակապ աստիճանների տակի տարածքին, այն վերածեցին այսպես կոչված «քեֆչիների տեղի»: Եկեղեցու շրջակայքը ենթարկվեց լրիվ վերակառուցման, և հայ բնակչությանն էլ քշեցին քաղաքի ծայրամասերը: 1991 թ. ապրիլի 18-ին, երբ թատրոնից տուն էի վերադառնում ավտոբուսով, սիրտս կարծես ինչ-որ բան գուշակեց և ակամա նայեցի Սբ. Կարապետի կողմը... և ի՞նչ տեսնեմ, կատարվում էր ահավորը՝ քանդում էին զանգակատունը... Մաքուր վայրագություն. կարճ ասած, ծաղրուծանակի ենթարկվեց հայկական սրբավայրը: Էլ ի՞նչ ասեմ, այնպես սիրտս ցավեց՝ այդ ծանր պատկերը տեսնելով, որ չգիտեմ, թե ինչպես եմ տուն հասել: Ես հիվանդացել եմ նման անարդարություններ տեսնելով: Այսօր վերոհիշյալ եկեղեցին գործում է որպես վրացական եկեղեցի «Կվելածմինդա» (Ամենափրկիչ) անվան տակ: Եվ այսպես մեր հարևանները յուրացնում են ուրիշների՝ հայերի, ռուսների և հույների հուշարձանները, ստեղծելով ազգային «սեփական» պատմություն»:

Խաչատուր Գևորգյան, «Լրագիր», 23 մայիս, 1995, երկուշաբթի, N 81:

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը նշված չէ
Հեղինակը Խաչատուր Գևորգյան
Աղբյուրը Մամուլի հրատարակություն
Տարեթիվ 1995 թ․

Վկայություն, Հայերեն, Ձեռագիր, Յուրացում 1995 թ․

Վկայություն` ըստ Հռիփսիմե Սողոմոնյանի.
«Ես, Սողոմոնյան Հռիփսիմե Սումբաթի ծնվել եմ քաղաք Թիվլիսում 1928 թվին, մեծացել եմ Սուրբ Կարապետի թաղում (Ակվերելք, տուն 15. տունը պատկանում էր Աբրահամյաններին, որոնք հայ բեմի գործիչներ էին), հիշում եմ` ինչպես հաճախում էի մանկության տարիներին թաղի ծանոթների հետ, գնում էինք Սուրբ Կարապետի եկեղեցին, մոմ էինք վառում: Եկեղեցու բակում պատերազմի տարիներին ռուս ընտանիքներ էին, եկեղեցին արդեն չէր գործում: Այնուհետև եկեղեցին զբաղեցրին վրաց նկարիչները: Տարիներ անց, 1989 թվին, երբ ստիպված գնացինք ընտրության Զ. Գամսախուրդյայի համար, ճանապարհին լսեցինք Ս. Կարապետ եկեղեցու զանգի ձայները. ուրախացած այդ կողմը վազեցինք: Ներս մտանք, տեսանք դեռ ավարտված չէր վերանորոգումը: Նստած էին մի քանի ջահելներ և մոմավաճառ վրաց կին: Մեր ներս մտնելու վրա զարմացած կոպիտ հարցրեցին, թե ի՞նչ եք ուզում: Մենք չպատասխանեցինք և հատուկ հայերեն լեզվով աղոթեցինք՝ «Օվ՜, Սուրբ Կարապետ, դուք լինեք մեր բոլորի պահապանը և տաք առողջություն, հայ ազգին լինեք պահապան»: Դրանք բարկացած նայեցին մեր կողմը: Մեր հարցին, թե ինչ անվան եկեղեցի է, պատասխանեցին, իբրև թե՝ մենք գնել ենք հայերից և այսօր կոչվում է «ծմինդա սուլիերիսա»՝ այսինքն սուրբ հոգի: Մի փոքր մենք վիճեցինք և հեռացանք: Թաղի հայությունը շատ վիրավորված ենք, որ զրկվեցինք այդպիսի հաճելի սուրբ օջախից»:

9 մարտի 1995 թիվ, Սողոմոնյան Ռ. Ս., հրատ. Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 29-30:

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը նշված չէ
Հեղինակը Հռիփսիմե Սողոմոնյան
Աղբյուրը Ականատեսի ձեռագիր վկայություն
Տարեթիվ 1995 թ․

Վկայություն, Հայերեն, Ձեռագիր, Յուրացում 1995 թ․

Վկայություն` ըստ Քնարիկ Գևորգյանի.
«Մեր ընտանիքը 1916 թ. ապրում էր Թիֆլիսում մինչև ծնողներիս մահանալը «Սուրբ Կարապետի» վերելքի դ 14 տանը: Ներկա պայմաններում ծնողներիս մահից հետո ես մինչև այժմ բնակվում եմ նույն տանը: Այդտեղ մինչև այժմ գոյություն ունի հայկական եկեղեցի «Սուրբ Կարապետ» անունով, բայց մի տարի, առաջ այսինքն՝ 94 թվին, այդ եկեղեցին վերածեցին վրաց եկեղեցու: Երբ հարցնում եմ ինչո՞ւ եք վրացու եկեղեցու վերածել, նրանք արդարանում են նրանով, որ իբր թե վրացին կառուցել է, իսկ հայը գնել է, այդ պատճառով վերականգնում են սխալ ճշմարտությունը: Իմիջիայլոց այդ եկեղեցու ավագ քահանան բնակվում էր նույն վերելքում N 9 տանը՝ Սաղոյանը, իսկ նրա մահից հետո նորից գործը շարունակում էր նոր հայ քահանա, որից հետո եկեղեցին փակ էր: Իսկ առայժմս բացեցին վրաց եկեղեցու անունով: Բակում կային իշխան Թումանյանների և ուրիշ հարուստների գերեզմանները, որոնք լրիվ քանդվել են: Հիշում եմ, որ քրիստոնեական բոլոր տոներին մենք բոլոր հայ ժողովուրդս՝ շրջակայքում բնակվող, հաճախում էինք այդ եկեղեցին»:

Գևորգյան Քնարիկ Հակոբի, 5/III - 95 թ., հրատ. Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 30:

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը նշված չէ
Հեղինակը Քնարիկ Գևորգյան
Աղբյուրը Ականատեսի ձեռագիր վկայություն
Տարեթիվ 1995 թ․

Վկայություն, Հայերեն, Ձեռագիր, Յուրացում 1998 թ․

Վկայություն` ըստ Խաչատուր Գևորգյանի.
«Բազմադարյան արևելյան Թիֆլի'ս քաղաք, որ դարձել ես գեղեցիկ ու վեհ, շնորհիվ քո կոթողների և գեղեցիկ շինությունների: Քաղաքին շունչ տվողը եկեղեցիները, մզկիթները և սինագոգներն են: Թիֆլիսը բազմազգ, բազմալեզու քաղաք էր, այստեղ էին ապրում կողք կողքի վրացիները, հայերը, հույները, հրեաները, պարսիկները, թուրքերը, ռուսները, ասորիները և այլք: Առանձնապես հայերը, որ ապրում են այստեղ քաղաքի հիմնադրումից ի վեր, քաղաքաշինության գործում իրենց ավանդն են ներդրել... կառուցել են հայկական ազգային ճարտարապետական ոճով եկեղեցիներ (դրանք շատ էին, և ունեին իրենց հարուստ պատմությունը): 1917 թ. Հոկտեմբերյան Սոցիալիստական Հեղափոխությունը ծանր հետք թողեց թիֆլիսահայության վրա: Քանդեցին ու ավերեցին գեղեցիկ կոթողները՝ իրենց գերեզմաններով: Ոչնչանում էր մեր պատմությունը... Վրա հասավ 1989 թիվը, այսպես կոչված սին «դեմոկրատիայի» ժամանակաշրջանը: Այս դեպքում արդեն օտարազգի եկեղեցիները ազգայնացվեցին, ինչպես օրինակ՝ հայկական, ռուսական և հունական եկեղեցիները: Հետաքրքիր է մի բան, որ նրանք չեն կշտանում: Պայթեցրին քաղաքին վեհություն և շուք հաղորդող հայկական «Կարմիր Ավետարան» եկեղեցին: Մնում էր քաղաքի հինավուրց եկեղեցիներից մեկը Սուրբ Կարապետը, որ գտնվում է կենտրոնում, Քռի ձախ ափին՝ աշխարհագրական տեսանկյունով շատ հարմարավետ դիրքում ժայռի վրա: Այստեղ էին թաղված Թումանյանների իշխանական տոհմի ներկայացուցիչները: 1991 թվին քանդեցին մոտավորապես 600-ամյա եկեղեցական զանգակատունը: Գերեզմաններից դուրս շպրտվեցին հանգուցյալների ոսկորները, որոշ տապանաքարեր ջարդուփշուր արեցին, որոշ տապանաքարեր էլ շուռ տված գցած են. կատարվեց ահավոր մի երևույթ: Եկեղեցու դռները փոխեցին, դարձրին երկաթյա, շենքի խաչերն էլ ձևափոխեցին սուրբ Նունեի ոճի, բակի բնակիչներին էլ քշեցին քաղաքի ծայրամասերը, որպեսզի հայ լեզուն քաղաքում չհնչի: Չմոռանանք, որ Սուրբ Կարապետ եկեղեցու բակում ժամանակին՝ նախքան հեղափոխությունը, գործում էր հայկական ծխական դպրոցը, որտեղ սովորել է հայ դասական Նար-Դոսը: 1997 թվի դեկտեմբերի սկզբին այցելեցի վերոհիշյալ եկեղեցի և դիմեցի երիտասարդ վրաց տերտերին. «Այս ի՞նչ եկեղեցի է»: Նա ինձ այսպես պատասխանեց. «սա եղել է շատ առաջ հունական, հետո երկար ու ձիգ դարեր եղել է հայկական, հիմա վրացական է»: Մանրակրկիտ աշխատանք էր տարվում բակում, նորանոր շենքեր էին կառուցում, իսկ բակի՝ սարին հարող մասը ցանկապատում էին նախկին Ալեքսանդրյան այգու չուգունե ճաղաշարքով: Անգամ կյանքի հանգամանքների բերումով հայրենի տնից զրկված՝ Աբխազիայից գաղթած վրացիներին, մղում են ստոր ճանապարհի. աղոթել հավատակից ժողովրդից խլած տաճարում: Անհետացավ հայկական մշակույթի մի պատմական էջ ևս: Բնական հարց է ծագում, մինչ ե՞րբ...»:

Խ. Գևորգյան, hունվար 1998 թ., հրատ. Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 30-31:

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը նշված չէ
Հեղինակը Խաչատուր Գևորգյան
Աղբյուրը Ականատեսի ձեռագիր վկայություն
Տարեթիվ 1998 թ․

Վկայություն, Ռուսերեն, Տպագիր, Յուրացում 1998 թ․

ОЧЕРЕДНАЯ ЖЕРТВА
"В центре Тбилиси, на левом берегу Куры, много веков стояла армянская церковь Св. Карапета. Во дворе церкви были захоронены останки представителей княжеского рода Туманянов. В 1991 году была разрушена почти 600-летняя церковная колокольня. Из могил были выброшены кости покойных, некоторые надгробные плиты разбиты, некоторые валяются тут и там до сих пор... Двери церкви сменили, установили железные, кресты переделали на грузинский лад. Армян, проживавших во дворе церкви, переселили в разные концы города. Напомним, что здесь же, во дворе церкви, до революции находилась приходская школа, в которой учился классик армянской литературы Нар-Дос. В декабре 1997 года я посетил церковь Св. Карапета и обратился к молодому священнику: "Что это за церковь?" Он ответил: "Очень давно эта церковь была греческой, затем долгое время она была армянской, а теперь - грузинская". Во дворе церкви шло строительство, возводили новые дома, а примыкающую к горе часть двора огораживали чугунными решетками бывшего Александровского сада. Исчезла еще одна страница армянской культуры... До каких пор?". Старый тифлисец.

"Голос Армении", 21 мая 1998 г. N 54.

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը նշված չէ
Աղբյուրը Մամուլի հրատարակություն
Տարեթիվ 1998 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇓ Հարավից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1989 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սարգիս Դարչինյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Եկեղեցու խորանի քանդման ժամանակ սեղանի վեմքարը միառժամանակ դրված էր հյուսիսային կողմում մի ծառի տակ` իբրև նստարան, բայց 1991-1993 թթ. միջակայքում բոլորովին անհայտացվեց:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սարգիս Դարչինյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1996 թ․

Եկեղեցու տեսքը արևմտյան ճակտոնի գագաթին կանգնած զանգակատան ոչնչացումից հետո 1996 թ.:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ներքին
Հեղինակը Սարգիս Դարչինյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

1990-1996 թթ. ընթացքում եկեղեցու հյուսիսային մուտքի առջև հավելվել է նորաշեն մի նախասրահ, քանդել են եկեղեցու բարձր բեմը, ոչնչացրել մկրտարանի ավազանն ու հայերեն վիմագրերը, իսկ որմերը պատել հունածես եկեղեցիներին հարազատ բովանդակությամբ որմնանկարներով: