Ցխինվալի Սբ. Աստվածածին Եկեղեցի :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Ցխինվալի Սբ. Աստվածածին Եկեղեցի 1718 թ․

Հարավային Օսիա / Ցխինվալ

Պատմություն
1718 թ․

Ըստ եկեղեցու հարավային ճակատում ագուցված սալիկի 10 տողով փորագրված վրացագիր արձանագրության՝ եկեղեցին կառուցվել է 1718 թ.: Հետագա տասնամյակներին, այն է՝ շուրջ մեկ դար եկեղեցու գործունեությանը վերաբերող տվյալներ հայտնի չեն:

Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 60:

1847 թ․

1847 թ. եկեղեցին, որ միշտ հիշվում է միևնույն Սբ. Աստվածածին անվամբ՝ փլվել էր, իսկ իրերը մատնվել էին թալանի:

Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 60:

Նորոգություն
1860 թ․

1860 թ. 2140 ռ. ծախսով նախատեսվում էին մի շարք նորոգումներ:

Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 60:

1866 թ․

1866-ին եկեղեցու երեցփոխ Սաղինո Մուրադյանցը հոգևոր իշխանություններին ներկայացրել էր անհրաժեշտ նոր նորոգումների ծախսի նախահաշիվը (771 ռ.): Մասնավորապես այդ անգամ էլ ծրագրվում էր կղմինդրով ծածկել տանիքը և սվաղել վնասված որմերը:

Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 60:

1913 թ․

Հերթական նորոգությունն իրականացնելու նպատակով դրամական միջոցների հանգանակում սկսելու թույլտվություն ձեռք բերելու համար 1913 թ. հոգաբարձուների նորընտիր կազմը (Ստեփան Ղվիթիսծղալոբյան, Օհանյանց, Լևոն Խախանյանց և Բարսեղ Յարալյանց) գրագրություն են սկսել: Անհրաժեշտ գումարը կազմում էր 1728 ռ. 63 կոպ.:

Հայաստանի Հանրապետության Պատմության պետական կենտրոնական արխիվ, ֆոնդ 56, ցուցակ 1, գործ 11782, թերթ 1:

Քահանա
1822 թ․

1822-ին եկեղեցում քահանայագործել էր Դավիթ Յարալյանցը, իսկ 1847-ին եկեղեցու երեցփոխ է հիշվում Սիմեոն Մելքոնյանցը:

Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 60:

Նկարագրություն

Շնորհիվ տեղի հայ համայնքի մշտական հոգածության Սբ. Աստվածածին եկեղեցին մեզ էր հասել կանգուն ու գրեթե անվնաս վիճակով, բայց որը ընդամենը մի քանի ամսվա մեջ ապօրինաբար խլվել էր նրա իսկական տերերից:

Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 60:

Վկայություն, Ռուսերեն, Ձեռագիր, Յուրացում 1997 թ․

Վկայություն ըստ Էլիանորա Աբրամովայի.
"Я, Абрамова Элеонора Гарегиновна (Тер - Абрамова) являюсь потомством духовенства. Мой прадед Иван Тер-Абрамов и дед Василий Тер-Абрамов (Тер-Барсег) служили и руководили армянской церковью в г. Цхинвали. После установления советской власти в Грузии, церковь была закрыта и использовалась как складское помещение. К сожалению, в дальнейшем - с конца 80-х годов. После капитального ремонта (стены были окрашены внутри здания масляной краской) данная армянская церковь открылась и стала действовать, как грузинская. В данное время уже не сохранилось никаких свидетельств, подтверждающих принадлежность данной церкви к армянскому вероисповеданию. что очень огорчает нас".

Абрамова Элеонора, 7/VI-97 г., հրատ. Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 58:

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը նշված չէ
Հեղինակը Էլիանորա Աբրամովա
Աղբյուրը Ականատեսի ձեռագիր վկայություն
Տարեթիվ 1997 թ․

Վկայություն, Ռուսերեն, Ձեռագիր, Յուրացում 1998 թ․

Վկայություն ըստ Սոֆիա Օվանովայի.
"Я. Ованова Софья Христофоровна родилась в 1925 г. в г. Цхинвали. Около нашего дома находилась армянская церковь "Амаглеба" (Вознесение). Так как, населения не знали армянского языка, а владели только грузинским и церковь назвали "Амаглеба". Вокруг церкви жили Овановы, Сомхиевы, Яраловы, Паписовы и др. По рассказам моего деда Ованова Степана церковь построили почетные граждане города. Как утверждал дед, одна из стен церкви принадлежала Oвановым. "Амаглеба" выделялась масштабом и большим куполом. Священником был Мебрнутов. Все 4 стены с наружной стороны были обложены глазурными плитами синего цвета (в 2 ряда). Они были расписаны на библейские темы (к сожалению, они исчезают). Крест купола был снят при советизации 21 - 22 гг. Кто снял купол, тот человек через пару лет был парализован, а сын погиб. Церковь была закрыта, она использовалась под склад. Приблизительно с 1986 г. церковь стала функционировать, только служба шла на грузинском языке. Надо отметить, что была выпущена книга "история Цхинвали", где отметили, что "Амаглеба" грузинская церковь, якобы грузинами заложенный фундамент был куплен армянами. На горе Згуфери (городское кладбище) стояла вторая церковь с высоким куполом, без росписей, год постройки не указаны, очень старая. Она находилась в аварийном состоянии, стены дали трещину, необходимо было опоясать все стены. Мой брат Ованов Сергей Христофорович писал Вазгену I на счет этой церкви, но ответа не получил. (Мой брат в данное время проживает в Израиле.) По рассказам моего брата у стен церкви есть очень старые захоронения, но они опустились глубоко в землю. На территории кладбища (с той стороны, откуда вывозили землю) стали хоронить покойников из приюта, этим нарушили "план", т. е. выделенные места для разных фамилий как Шахнарунов, Гелашвили (зять Овановых) и т. д. Как я уже отметила с подножья горы стали вывозить землю: куда? и зачем? Появилась опасность: гора могла свалиться (с нашей стороны земля мягкая). Обратилась я с заявлением в Горсовет, вроде приостановили вывоз земли. Но меня довели, закрутили так, что я не могла думать об общественных делах. Стали отнимать наследственный дом. 7 лет тянулась тяжба. По архивным данным наш дом не был ни конфискован, ни муниципализирован, ни реквизирован. Не было даже решения горисполкома об изъятии, но была заинтересованность разных лиц. По их указанию обл. суд грубо нарушал и правовые, и процессуальные нормы. Это тянулось с 1982г. Рядом с нашим домом стоял 2-х этажный дом (самый красивый дом в городе и старый) с вензелем "ОЛ" - Ованов Леван. Жители этого дома создали панику (один из них работал в милиции), якобы дом в аварийном состоянии (только стена, куда специально наливали воду, дала трещину). Всех жителей выселили и хозяйку с сестрой тоже. За ночь разграбили все материалы (дубовые балки, кирпич и т. д.). Утром дом стоял как после бомбежки, а на 3-ий день сравняли с землей. Хозяйки дома: Ованова Софья Левановна и Ованова Брабион (Елена) Левановна. Общины у нас не было, я только ездила в Цхинвали. Среди арм. населения только один Сомхиев Иван (Ваничка) владел арм. языком и был допущен к архивным документам, но к сожалению. его нет в живых. После заварухи я туда не имею возможности ехать".

Софья Ованова, հրատ. Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 58-59:

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը նշված չէ
Հեղինակը Սոֆիա Օվանովա
Աղբյուրը Ականատեսի ձեռագիր վկայություն
Տարեթիվ 1998 թ․

Վկայություն, Հայերեն, Տպագիր, Յուրացում 1997 թ․

ՑԽԻՆՎԱԼԻ ՀԱՅԵՐՆ ԱԶԳԱԿԻՑՆԵՐԻ ՕԺԱՆԴԱԿՈՒԹՅԱՆ ԿԱՐԻՔՆ ՈՒՆԵՆ
«1990 թ. մայիսի 26-ին «Մադլի» ամսաթերթը (թիվ 4) ի լուր համայն վրացության ավետեց, որ նույն ամսվա 13-ին, եպիսկոպոս Զոսիմեի ձեռքով և բազում այլ հոգևորականների ներկայությամբ վրաց եկեղեցու ծեսով օծվել էր Ցխինվալի Աստվածամոր եկեղեցին: Հազիվ 3 տարի անց, այս անգամ արդեն «Իվերիա-Էքսպրես» թերթի (6 փետրվար, 1993 թ.) միջոցով ոմն Գիվի Բորցվաձե համայն վրացությանը գուժեց, թե «օս էքստրեմիստների» գործողությունների բերումով Ցխինվալից բոլոր վրացիների հեռացվելուց հետո եկեղեցին, որը հակառակ տեղի հայերի ընդդիմության արդեն օծել էին, այլևս չեն լսվում վրացերեն աղոթքներ... Նորոգումներ իրականացնելու պատրվակով 1989 թ. սկսված Ցխինվալի հայոց Սբ. Աստվածածին եկեղեցու ձևափոխման հայկական նշանների (մկրտարանի ավազան, բարձր բեմ, վիմագիր արձանագրություններ և այլն) ոչնչացման աշխատանքները իրոք ամբողջացվել էին 1990 թ. մայիսի 13-ին, վերջինիս՝ վրաց ծեսով օծման արարողությամբ, բայց միայն 7 տարի անց, կատարվածին հայ հասարակությանը իրազեկ դարձնելը չէ մեր այս շարադրանքի նպատակը, այլ այն, թե ինչ տեսակ միտումնավոր ու կեղծ նյութերի հրապարակումներով են փորձել եկեղեցու վրացականացումը «հիմնավորել» վրացի հեղինակները և թե իրականում պատմական որպիսի սկզբնավորում և անցյալ է ունեցել այժմ արդեն պղծված ու այլափոխված, բայց կրկին իր տերերին թողնված Ցխինվալի Սբ. Աստվածածին եկեղեցին: ... Սբ. Աստվածածին եկեղեցին, թեկուզ պղծված ու օտարված տեսքով, այժմ կրկին վերադարձված է տեղի շուրջ 5 հազարանոց հայ համայնքին, բայց եկեղեցին չի գործում: Ըստ էության, այն չի էլ կարող գործել, քանի որ ավերված է մկրտարանի ավազանը, քանդված է հայոց բարձր բեմը: Նշանակում է՝ նախ անհրաժեշտ է վերականգնել այն ամենը, ինչ վրացիներն ավերել էին 1989-90 թթ. ընթացքում և ապա ըստ հայկական ծիսակարգի եկեղեցին վերստին պետք է օծել, քանի որ խախտված է եղել վիմաքարը (խորանի կենտրոնում): Տարօրինակ է, բայց փաստ, որ արդեն 6-7 տարի հայերի ձեռքում գտնվող եկեղեցին չի օծվել: Ցխինվալաբնակ հայերն այս հարցով արդեն Էջմիածնի դռներն են բախում, քանի որ վերջնականապես հուսալքվել են Վրաստանի թեմական առաջնորդին դիմելուց: Հովիվ, որն իր անսահման անտարբերությամբ միայն նպաստում է հայոց եկեղեցիների՝ մեկը մյուսի հետևից վրացացման, ազգային մշակութային արժեքների ոչնչացման, սեփական հոտի բարոյալքման և ուծացման գործին: Այնինչ, եթե տարիներ առաջ եկեղեցին օծվեր ու գործեր, այսօր արդեն տեղում հայոց դպրոցը վերաբացելու խնդրով կարելի էր զբաղվել: Հաստատություն, որի կարիքն այնպես զգում են Ցխինվալի մեծագույն մասով վրացախոս հայերը»:

Սամվել Կարապետյան, RAA Երևանի գրասենյակ «Մոլորակ», N 87 (205), 27 մայիս, 1997 թ., էջ 7:

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը նշված չէ
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Ականատեսի ձեռագիր վկայություն
Տարեթիվ 1997 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սարգիս Դարչինյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Ամագլեբա