Բերդի Մեծ Եկեղեցի :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Բերդի Մեծ Եկեղեցի

Վրաստան / Թիֆլիս

Վկայություն, Հայերեն, Տպագիր, Յուրացում 1995 թ․

ՀԵՐԹԸ ՀԱՍԱՎ ՍԲ. ԳԵՎՈՐԳ ԵԿԵՂԵՑՈՒՆ
Վրաստանի մայրաքաղաքում հայոց եկեղեցիների վրացականացման աշխատանքները բուռն կերպով շարունակվում են: Խորին ցավով պիտի արձանագրենք, որ Հայաստանում քրիստոնեության ընդունման 1700-ամյակը տփղիսահայ համայնքը, ամենայն հավանականությամբ, կդիմավորի առանց ազգային սեփական եկեղեցու գոյության, հակառակ որ՝ դարասկզբին 30-ից ավելի հայոց եկեղեցի ունեցող Թիֆլիսում տակավին վերջերս էլ (այն է՝ մինչև 1988թ.) դեռևս կանգուն էին 16 եկեղեցի: Ձևափոխությունների ճանապարհով (վերանորոգման անվան տակ) արդեն յուրացված եկեղեցիներն՝ Սբ. Բեթղեհեմ, Սբ. Աստվածածնին (Ճուղուրեթ թաղամասում), Սբ. Ստեփանոս Քարափի, Սբ. Գևորգ եկեղեցիներին (Սոլոլակում), Ձորաբաշի Սբ. Գևորգ և Շամքորեցոց Սբ. Աստվածածին եկեղեցիներին (Հավլաբարում) վերջերս միացավ նաև Նորաշենի Սբ. Աստվածածինը: Թվարկված բոլոր եկեղեցիներում հայերեն վիմագիր բոլոր արձանագրությունները, մկրտարանների ավազանները, խաչկալներն ու բարձր բեմերը, զանգակատներն ու եկեղեցիները հայկականությունը ապացուցող մնացած մանրամասներն ավերելուց հետո, «վերանորոգողների» ձեռքերը հասան նաև Նորաշենի Սբ. Աստվածածին: Այստեղ էլ հայ մշակույթի ու պատմության հիշատակները անհետացնող ձեռքերը շատ բան քանդեցին (վրաց Տարիել քահանայի գլխավորությամբ), չխնայեցին նաև մեծարժեք որմնանկարներն ու շինարարության մասին պատմող արձանագրություններով խաչքարերը, որոնք բոլորն էլ անդարձ կորստյան մատնեցին և ահա հող է նախապատրաստվում հերթական, նաև գործող՝ եպիսկոպոսանիստ Սբ. Գևորգ եկեղեցու նույնակերպ «վերանորոգման»-ը: Բանն այն է, որ վերևում հիշված յուրաքանչյուր եկեղեցու վրացականացման աշխատանքները սկսելուց առաջ, նախ վրաց մամուլում հայտնվում էին նյութեր, ուր փորձ էր արվում ապացուցել, թե տվյալ եկեղեցին ի սկզբանե վրացական էր եղել, իսկ հայերը վրացիներից միայն գնել կամ, մի այլ կերպ ձեռք գցելով, տիրացել էին: Եվ ահա այս տարի, բոլորովին վերջերս, հիմնահատակ ավերելով Ձորաբաշի Սբ. Գևորգ եկեղեցին Հավլաբարում և ձևափոխություններով վրացականացնելով Նորաշենի Սբ. Աստվածածինը վրաց հոգևորականությունը հուշարձանների պահպանության գլխավոր վարչության լուռ համաձայնությամբ արդեն ծանոթ սցենարով միտք ունի տիրանալ նաև Վրաստանում հայոց եկեղեցու թեմական կենտրոն, առաջնորդանիստ Բերդի Սբ. Գևորգ եկեղեցուն: Այո, ոմն Թամազ Թիքավա «Կավկասիոնի» օրաթերթում (26.08.1995) հայտնում է բազմիցս ծեծված ու ծանոթ այն կեղծ միտքը (որպիսիք տպագրվել են բոլոր արդեն վրացականացված հայոց եկեղեցիներից յուրաքանչյուրի համար), թե «Կալաուբանիում Վախթանգ Գորգասալի հրապարակին կից տեղադրված գմբեթավոր եկեղեցիների շարքին, որին ուշ շրջանում հայոց համայնքը տիրացավ...»: Դե ինչ, չեն հասցրել սպիանալ Նորաշենի նկատմամբ գործադրված արարքի հետևանքով տփղիսահայությանը հասցված վերքերը, երբ արդեն նոր՝ այս անգամ գործող հայոց եկեղեցին յուրացնելու ցանկություն է դրսևորվում: Ի դեպ, տարօրինակ է, թե ի՞նչ «ուշ շրջանի» մասին է բարբաջում Թիքավան, երբ մատենագիր աղբյուրներից և վիմագիր արձանագրություններից հայտնի է եկեղեցու հայ իշխանների կողմից 1251 թ. հիմնադրված լինելու պատմությունը: Յուրաքանչյուր նմանօրինակ հոդվածին հետևել են տվյալ եկեղեցու «վերանորոգման»-յուրացման աշխատանքները: Հուսանք, որ հայերս կկարողանանք օտարումից զերծ պահել գոնե այս եկեղեցին»:

ԲԵՐԴԱՂՑԻ, «Հայք», 196(523), 19.10.1995:

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը նշված չէ
Հեղինակը «Հայք», 196(523), 19.10.1995
Աղբյուրը Մամուլի հրատարակություն
Տարեթիվ 1995 թ․

Վկայություն, Հայերեն, Տպագիր 1997 թ․

ՍԲ. ԳԵՎՈՐԳ ԵԿԵՂԵՑԻՆ ԵՂԵՌՆԱՊՈՒՐԾ ՄԱՍՈՒՆՔՆԵՐԻ ԱԿԱՄԱ ՀԱՆԳՐՎԱՆ
«Վերջին 8-9 տարիներին համայն Վրաստանով մեկ ծայր առած հայ մշակույթի բազմաբնույթ հուշարձանների համատարած ու նպատակային ոչնչացումը հանգեցրել է ոչ միայն համաշխարհային քաղաքակրթության գանձարանում իրենց ուրույն տեղն ունեցած հայ մշակույթի հուշարձանների մի նշանակալից մասի անդարձ կորստյան, այլև խորապես ընկճել է անզորության զգացմամբ համակված տեղի հայ համայնքին: Առօրյա ու համատարած վանդալիզմի շատ ականատեսներ բավարարվում են սոսկ ողբալով, որոշներն արդեն, կարծես, հաշտվել են իրենց պարտադրված ճակատագրի հետ, բայց ոմանք էլ, այնուամենայնիվ, փորձում են վանդալների ձեռքից ինչ-որ բան փրկել: Այդպիսիներն իրենց խղճի թելադրանքով, սեփական կարողությանն ապավինած հետևում են կործանվող կամ յուրացվող եկեղեցիներին և ավերակույտից կամ «շինաղբի» միջից դուրս բերում արձանագիր քարեր, խաչքարեր, մկրտարանի ավազաններ, գմբեթներից ու զանգակատնից պոկված մետաղյա խաչեր և այլն ու փոխադրում հայոց մասունքների համար վրաց հողի վրա դեռևս ապահով վայր համարվող Մեյդանի Սբ. Գևորգ գործող եկեղեցու (առաջնորդանիստ) բակը: Վերջին մի քանի տարիների ընթացքում այդ եկեղեցու շրջապատը համալրվել է Թբիլիսիում և մերձակա գյուղերում ավերված կամ վրացականացված մի շարք հայոց եկեղեցիներին պատկանած մեծաթիվ բեկորներով, այդ թվում Վերա թաղամասի Սբ. Խաչ եկեղեցու (այժմ օծված վրաց ծեսով՝ Սբ. Պանտելեյմոնի անվամբ) մկրտարանի ավազանը, Նարիղալա ամրոցի ավերակ եկեղեցու պեղումներից գտնված արձանագիր խաչքարը, պատկերաքանդակ և արձանագիր մի շարք բեկորներ՝ փոխադրված Հավլաբարի կենտրոնում 1989 թ. ապրիլի 13-ին պայթեցված Շամքորեցոց Սբ. Աստվածածին եկեղեցուց, մի շարք արձանագրություններ, մարմարյա խաչկալի բեկորներ և մկրտարանի ավազան Կուսանաց Սբ. Ստեփանոս եկեղեցուց (վրացականացված 1989-91 թթ.), մեկ այլ մկրտարանի ավազան փոխադրված Թբիլիսի քաղաքի շրջագծի մեջ մտնող Կրծանիս գյուղի Ծիրանավոր կամ Սբ. Գեղարդ եկեղեցուց, մետաղյա խաչ՝ խնձորակով հանդերձ` վայր գցված Մուղնու Սբ. Գևորգ եկեղեցու գմբեթից և այլն: Ցավոք, այն, ինչ փրկվում է վերջնակորստից Սբ. Գևորգի բակը հասցնելով՝ միայն մի չնչին մասն է ամեն ժամ ոչնչացվող հայ մշակույթի նմուշների, իսկ Սբ. Գևորգի պատերի տակ ապաստան գտնող մշակութային արժեքների թիվը համալրվում է օրըստօրե և, որն արդեն սկսել է մտահոգել նաև թեմի առաջնորդ-արքեպիսկոպոսին, որը տարօրինակ կերպով ավելի ու ավելի է դժկամում հանգրվանի թույլտվություն տալ եղեռնապուրծ մասունքներին (փոխանակ խրախուսելու և աջակցելու այն սրտացավ անհատներին, որոնք, փրկությունը գոնե դրանում տեսնելով, մեծ դժվարություններով եկեղեցու բակ են հասցնում ճարտարապետական բեկորներն ու պատմության թանկագին հիշատակները)»:

Սամվել Կարապետյան, «Հայոց աշխարհ», N 128, էջ 8, 12 դեկտեմբերի, 1997:

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը նշված չէ
Հեղինակը «Հայոց աշխարհ», N 128, էջ 8, 12 դեկտեմբերի, 1997
Աղբյուրը Մամուլի հրատարակություն
Տարեթիվ 1997 թ․

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Կաթողիկե Սբ. Գևորգ
Մեյդանի Սբ. Գևորգ