Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչ Եկեղեցի :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչ Եկեղեցի

Վրաստան / Թիֆլիս

Վկայություն, Հայերեն, Տպագիր, Քանդում

ԵԿԵՂԵՑՈՒ ՃԱԿԱՏԱԳԻՐԸ
«Թիֆլիսի Հավլաբար հայաբնակ թաղամասի վերջում, որտեղից սկսվում է այսպես կոչված «Շավսոփելի» թաղամասը, իր շքեղությամբ վեր էր խոյանում և աչք զարնում հայոց Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին: Քռի կողմից էլ, քարափի վերջավորության եզրին համահնչյուն ակորդ էր կազմում և եկեղեցիների մի ամբողջ երրորդություն: Քարափի սկզբում «Մետեխի» ուղղափառ եկեղեցին էր, մեջտեղում «Կարմիր Ավետարանն» էր (կամ Շամխորեցին), որը՝ իր կազմվածքով և ճարտարապետական խրոխտությամբ երևում էր քաղաքի բոլոր կողմերից ինչպես փարոս: Տեղեկություն. Գրիգոր Լուսավորիչը «նահատակվեց» ստալինյան բռնությունների ահավոր տարիներին, իսկ Կարմիր Ավետարանը 1989 թվին, երբ սկսվեց ազատության տենչով «ոգեշնչված» խռովությունները և արվեց այն, ինչ պետք է լիներ՝ պայթեցրին... Մի կողմից մտածում ես, թե ինչու՞ ... Չէ՞ որ մենք այսպես ասած դարավոր եղբայրներ ենք: Մյուս կողմից էլ ասում ես. Տո, լավ էր քանդեին ժամանակին բոլոր հայոց եկեղեցիները, քան թե հիմա մեր աչքի առաջ լկտիաբար տիրանային և հայտարարեին ռադիոյով և հեռուստատեսությամբ, իբր վրացիները կառուցել են հայերի համար, և քանի որ մեր հողի վրա է կառույցը, ուրեմն և մերն է: Առանց ամոթի ճարտարապետ Թենգիզ Կվիրկվելիան իր մի շարք գրքույկներում գրում է. «Մենք մի քանի եկեղեցի նվիրեցինք կամ վաճառեցինք Թիֆլիսի հայ համայնքին»: Ինչպիսի՞ սրտաբաց և ձեռքը բաց ազգ եք եղել: Ուր՞ էիք դուք այն ժամանակ, երբ Թիֆլիսը միշտ էլ հայերի ձեռքն էր եղել: Շատ հետաքրքիր է ինչու՞ էիք ուրիշների (հայերի) համար կառուցում, Ձեզ համար կառուցեիք, Ձեզ համար, անբաններ: Հիշում եմ Գրիգոր Լուսավորիչը, տրամվայը հենց առջևով էր անցնում և ինչպես վերը հիշեցի, «Շավսոփելի» թաղում էր ապրում մայրիկիս տատը՝ Մարթան: Շուտ-շուտ էինք գնում նրանց տուն, որովհետև նախ սեփական էր և ապա ուներ այգի՝ պտղատու ծառերով: Հիշում եմ, որ Մարթա տատս ասում էր. «Վա՜յ քա, զանգը տվեց, ես պիտի գնամ Գրիգոր Լուսավորիչ ժամ՝ համբուրելու և մոմ վառելու»: Մինչև հիմա այն խեղճ զանգակների ձայնը ականջներումս է, չնայած անցել է ավելի քան 60 տարի: Հիշում եմ այն էլ, թե ինչպես գալիս էին սայլերով վրացախոս հայերը Կախեթից և այլ վայրերից, քանի որ խոստացած ունեին, իսկ գիշերն էլ մնում էին եկեղեցու բակում: Եկեղեցին ծառայում էր թաղամասի «Դոլաբաուրի», «Շուն թաղի» և «Կույրերի դպրոցի» շրջակայքի հայության համար: «Գրիգոր Լուսավորիչ»-ը հիմնովին քանդեցին Թիֆլիսի մի շարք հայկական հուշարձանների հետ միասին այն դաժան տարիներին: Բակի գերեզմանաքարերը նետվեցին Քուռը, այդ թվում նաև վաճառական Բարսեղ (Վասիլ) Բարխուդարյանի շիրմաքարը, որն էլ կառուցել ու ավարտին էր հասցրել եկեղեցու շինությունը: Պարիսպը բոլորովին վերափոխվեց. չի համապատասխանում հնից մնացածին: Ի՞նչ անենք, երևի մեր հայերիս ճակատագիրն է այդպես, մոտակա քրիստոնեական «եղբայր» հանրապետությունում: Շատ բանի ենք դիմացել և դիմանում ենք, որովհետև ունենք մեծ համբերություն: Զարմանում ենք մի փաստի առջև, որ մեր դարավոր թշնամու՝ Թուրքիայի Ստամբուլ քաղաքում կան և գործում են բոլոր եկեղեցիները: Իսկ այստե՞ղ... Կարծես բախտի բերմունք էր՝ 3 տարի սրանից առաջ փորել էին և նոր ճանապարհ էին շինում դեպի «Գոգիլո» կոչված բաղնիքը և ի՞նչ՝ երևում էր «Գրիգոր Լուսավորիչի» հիմքը: Շտապեցի ինձ շատ մոտ լուսանկարիչ Ռաֆայել Հակոբյանի մոտ ու խնդրեցի շտապ լուսանկարել տեսածս: Նա չմերժեց և կատարեց խնդիրքս»:

Գաբո, հրատ. Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 68:

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը նշված չէ
Հեղինակը Գաբո
Աղբյուրը Մամուլի հրատարակություն

Վկայություն, Հայերեն, Ձեռագիր, Քանդում 1995 թ․

Վկայություն ըստ Ասյա Միրզոյանի.
«Ես Ասյա Արշակի Միրզոյանս ծնվել եմ Թիֆլիս քաղաքում 1910 թ. հունվարի 1-ին Հավլաբարում (Շան թաղում): Մեր տնից ոչ հեռու կանգնած էր Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին: Այդ եկեղեցում միշտ լիքն էր ժողովուրդ: Բակում կային գերեզմանաքարեր, որոնցից մեկը Արշակինն էր, որպես քահանայի մեծը հայր: Արշակը ապրում էր դիմացի տանը, որը իր սեփականն էր: Եկեղեցին շատ տպավորիչ էր իրեն զարդարանքով: Եկեղեցու բակում կար հոգևորականների տուն: Նախքան քանդելը, միջից դուրս բերեցին, ու սկսեցին քանդել: Մեր բոլորի վրա ժամի քանդելը ազդեց»:

Ասյա Միրզոյան, 24/6-95 թ., հրատ. Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 68-69:

Տեսակը Փաստաթուղթ
Տեսքը նշված չէ
Հեղինակը Ասյա Միրզոյան
Աղբյուրը Ականատեսի ձեռագիր վկայություն
Տարեթիվ 1995 թ․

Վկայություն, Հայերեն, Ձեռագիր, Քանդում 1997 թ․

Վկայություն ըստ Աշխեն Գասպարյանի.
«Ես՝ Գասպարյան Աշխենս, ծնվել եմ Շավսոփել թաղում: Մեզնից ոչ հեռու Քռի ձորի գլխին կանգնած էր Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին ուսման տարիներին (1940 թվին) եկեղեցին արդեն չէր գործում: Բայց իր ներսում սպորտ դահլիճ էր (ի դեպ, ես էլ այդտեղ մասնակցել եմ բասկետբոլի խաղերին), քիչ ուշ շրջանում սկսեցին քանդել այդ եկեղեցին (քանդում էին պայթումներով): Բակի գերեզմանաքարերը նետեցին Քուռը: Այդ առթիվ տեղի ժողովուրդը ծանր ապրումներ ունեցավ: Այդտեղ ապրողներին քշեցին Դոլաբաուրի թաղը՝ այսօր տեղում որ կառուցում են քար և բենզինի վաճառման տեղ: Հետաքրքիր է ինչպես պետք է վայելեն, որ զբաղեցրեցին սուրբ տեղը»:

Գասպարյան Աշխեն, 16/IV1997 թ., հրատ. Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 69:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Աշխեն Գասպարյան
Աղբյուրը Ականատեսի ձեռագիր վկայություն
Տարեթիվ 1997 թ․