Հայ քաղկեդոնական եկեղեցի :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Հայ քաղկեդոնական եկեղեցի 11 դ․

Վրաստան / Ջավախք / Ասպինձա / Ծունդա

Պատմություն
11 դ․

Ծունդայի հնություններից մեզ է հասել միայն մի եկեղեցի, որը թվագրվում է ԺԱ դարով և, ըստ այդմ, կառուցվել է ծունդացի հայերի արդեն քաղկեդոնականացած ժամանակաշրջանում:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 271:

Նկարագրություն

Համակ սրբատաշ քարերով կառուցված, պարսպափակ, միանավ եկեղեցու արևմտյան պատին պահպանվել է եռատող վրաց մեսրոպատառ արձանագրություն:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 271:

Արձանագրություն, Վրաց Մեսրոպատառ, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Միանավ եկեղեցու արևմտյան պատին պահպանվել է եռատող վրաց մեսրոպատառ արձանագրություն.
ს(ა)ხ(ე)ლითა ღ(მრთისა)ჲთა, მე, იჩქ(ი)თმ(ა)ნ გ(უ)რგ(ე)ნის ძემ(ა)ნ | აღვ(ა)შ(ე)ნე ეკლ(ე)ს(ია)ჲ ესე. მ(ა)მ(უ)ლი ჩ(უე)ნი ს(ა)ხ(ე)ლსა ზ(ედ)ა წ(მიდ)ისა | ნ(ა)თლ(ი)სმც(ე)მ(ლი)ს(ა)სა. ს(ა)ლ(ო)ც(ა)ვ(ა)დ ჩემთ(ჳ)ს და მშ(ო)ბ(ე)ლთა ჩ(ე)მთათ(ჳ)ს. Թարգմ. Աստուծո անունով, ես Իչքիթ՝ Գուրգենի որդի, շինեցի այս սուրբ եկեղեցի՝ մեր հայրենիքը, հանուն սուրբ [Հովհաննես] Մկրտչի աղոթք ինձ եւ իմ ծնողների:

Brosset M., Rapports (II) sur un voyage archéologique dans la Géorgie et dans l’Armenie éxecuté en (1847-1848) par M. Brosset, livre 2, St-Pb., 1850, էջ 165: კალისტრატე, “ივერია”, N 239, 1891: Ростомов И., Ахалкалакский уезд в археологическом отношении.– Сборник Материалов для Описания Местностей и Племен Кавказа, вып. XXV, 1898, էջ 129: ცისკარიშვილი ვ., նշվ. աշխ., էջ 47: ბერძენიშვილი ნ., նշվ. աշխ., էջ 129: ოთხმეზური გ., ხიი–ხიიი საუკუნეების მიჯნის ქართული ლაპიდარული წარწერები როგორც საისტორიო წყარო, էջ 82-84: სილოგავა ვ., სამცხე-ჯავახეთის ისტორიული მუზეუმის ქართული ძეგლები, էջ 98: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 271: Ծանոթ. Ն. Բերձենիշվիլին 1933 թ. Ջավախք կատարած գիտարշավի օրագրում նշել է, թե արձանագրությունը թեթև վնասվել է հրազենի կրակոցից (տե՛ս ბერძენიშვილი ნ., ჯავახეთის 1933 წლის ექსპედიციის დღიური: სის. 1, 1964, էջ 129): Գ. Օթխմեզուրին արձանագրությունը թվագրվում է ըստ բովանդակության, որը համապատասխանում է Թամարի թագավորության շրջանին (1184-1213 թթ.), քանի որ Վահանավանքում պահպանված` նույն Իչքիթ Գուրգենի որդու արձանագրությունը հիշատակում է Թամար թագուհուն: Ակադ. Մ. Բրոսսեն և Ի. Ռոստոմաշվիլին ոչինչ չեն ասում արձանագրության մեջ հիշատակված անձանց ինքնության վերաբերյալ, մինչդեռ Կալիստրատն անձաց հիշատակության հիման վրա արձանագրությունը թվագրում է ԺԱ դարով: Իչքիթի հորը՝ Գուրգենին, նա նույնացրել է Գուրգեն Քարթլիի իշխանի (ერისთავი) հետ (914-968 թթ.): Իչքիթի փոխարեն նա կարդում է Իոանե, որն իշխել է 1027-1072 թթ.: Սակայն, Վ. Ցիսկարիշվիլու կարծիքով, Իչքիթի կողմից Ծունդայում տոհմական եկեղեցի կառուցելու հանգամանքը հուշում է, որ նա տեղական ավատատեր էր և բնավ Քարթլիի իշխան (ერისთავი) Գուրգենի որդի լիներ չէր կարող, մանավանդ որ Իչքիթ անունով Քարթլիի իշխան հայտնի չէ:

Տեսակը Գրչանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գծանկար

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1989 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇖ Հյուսիս-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Քաղկեդոնական (բյուզանդածես) բնակիչներից ավանդված եկեղեցին

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇓ Հարավից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ