Սբ. Համբարձման Հայ քաղկեդոնական եկեղեցի :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Համբարձման Հայ քաղկեդոնական եկեղեցի 964 թ․

Վրաստան / Ջավախք / Ախալքալաք / Կումուրդո

Պատմություն
964 թ․

Կումուրդոյում է գտնվում Ջավախքի առավել հայտնի ու ճարտարապետական բարձրարժեք, ի սկզբանե հունածես եկեղեցիներից մեկը՝ հիմնադրված 964 թ. Հովհաննես եպիսկոպոսի կողմից և օծված Սբ. Համբարձման անվամբ: Տաճարի կառուցման աշխատանքները շարունակվել են մինչև ԺԱ դարի առաջին քառորդը:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 315:

Նկարագրություն

Խաչաձև, կենտրոնագմբեթ եկեղեցին, որի մասին առկա են ճարտարապետական առանձնահատկություններին ու արժանիքներին նվիրված բազմաթիվ ուսումնասիրություններ, այժմ կիսավեր է (կործանված է գմբեթը և արևմտյան խաչաթևի ծածկը):

Северов Н., Чубинашвили Г., Кумордо и Никорцминда, Москва, 1947, էջ 5-16: ბერიძე ვ., კუმურდოს ტაძარი 1000 წლისაა, ”ძეგლის მეგობარი”, 1964, N 2, էջ 25-27: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 315:

Եկեղեցու տարածքում պահպանված բեկորված խաչքարերը, որոնք փաստում են միջնադարում տեղում հայոց գերեզմանոցի գոյությունը, վերաբերում են առնվազն ԺԵ դարին և անուղղակիորեն վկայում, որ Սբ. Համբարձման եկեղեցին արդեն այդ ժամանակաշրջանում օծված է եղել որպես հայ-առաքելական և գործել է ըստ այդմ:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 315:

1830 թ․

1830-ական թվականներին հինավուրց գյուղատեղիում հաստատված Կարնո նահանգի հայ գաղթականները փառավոր տաճարը գտել են լքված ու կիսավեր: Նրանք այդ եկեղեցու արևմտյան խաչաթևի հատվածը, որից կանգուն էին մնացել միայն պատերը, փայտածածկով նորոգելուց հետո հոգևոր իշխանության թույլտվությամբ օծել են Սբ. Համբարձման անունով և դարձրել ծխական եկեղեցի, բայց արդեն 1860-ականին վրաց հոգևորականությունը վեճ է հարուցել եկեղեցին հայերի կողմից յուրացնելու կապակցությամբ: Խնդիրը հասել է մինչև Էջմիածնի Սինոդ, որին Վրաստանի և Իմերեթիայի հայոց կոնսիստորիայի հղած բացատրականում նշվել է. «...երևելի եկեղեցին Գիւմիւրտայի և այժմ է աւերակ և ամայի և զարևմտեան մասն միայն իւրացուցեալ են հայք և շինեալ վասն ինքեանց եկեղեցի...»: Նույն դրությունը պահպանվել է նաև հետագայում, մինչև խորհրդային կարգերի հաստատումը: Այդուհանդերձ, վերջին օծմամբ, եկեղեցու արևմտյան խաչաթևը մնում է որպես հայոց ծխական եկեղեցի:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 306, թ. 13։ «Արձագանք», 1885, N 3, էջ 41։ Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 315-320:

Վիմագրեր

Առանձնապես արժեքավոր են եկեղեցու որմերին պահպանված վրաց մեսրոպատառ բազմաթիվ արձանագրությունները:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 320:

Արձանագրություն, Վրաց Մեսրոպատառ, Ելնդագիր, Հիշատակագրություն 964 թ․

Արևելյան ճակատին, միատող, մեծադիր գեղեցիկ ու համաչափ ելնդագիր տառերով.
ქ(რისტ)ე, შ(ეი)წ(ყალ)ე ჲოვ(ა)ნე ებ(ის)კ(ოპო)სი ამ(ი)სი მ(ა)შ(ჱ)ნ(ე)ბ(ე)ლი დღ(ე)სა მ(ა)ს. Թարգմ. Քրիստոս, ողորմի՛ր Իովանե եպիսկոպոսին՝ սրա շինողին այն օրը: