Սբ. Գևորգ Եկեղեցի :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Գևորգ Եկեղեցի

Վրաստան / Ախալցխա / Աբասթուման

Տեղադրություն

Գտնվում է ավանի հարավային կողմում տարածված Ներքին թաղում` անտառներով շրջապատված ձորակի արևմտահայաց լանջին:

Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 24:

Պատմություն
1877 թ․

Տակավին 1877 թ. ախալցխաբնակ սղնախեցի Ալեքսանդր Աբելյան Միրաքյանցը 1000 ռուբլի է նվիրել Աբասթումանում եկեղեցի կառուցելու համար, իսկ 1878 թ. հոկտեմբերի 28-ին դիմել է Ախալցխայի հոգևոր իշխանություններին կառուցվելիք եկեղեցու տեղի և հողահատկացման հարցը լուծելու, ինչպես նաև իրեն դրամահավաք կատարելու թույլտվության խնդրանքով, սակայն գործն ընթացք չի ստացել:

«Արձագանք», 1887, N 28, էջ 417: Ղազազեան Գ., Աբասթումանում հայոց եկեղեցի կառուցանելու պատմութիւնը, «Նոր-Դար», 1897, N 153: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 24:

1882 թ. արծարծվել էր «...յանուն սբ. Աստուածածնայ նորոգ կառուցանելի եկեղեցւոյն հայոց ամարանոցին Ապասթումանի» խնդիրը:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3329, թ. 17: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 24:

1885 թ․

1885 թ. վկայվել է. «Հայերը չունին եկեղեցի հաստատուն և կառավարվում են մի փոքրիկ աղոթատնով, ունենալով իրանց հովուող Ախալցխայից երթևեկող քահանայ. եկեղեցու պէտքը զգալի է»:

«Արձագանք», 1885, N 4, էջ 58: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 24:

1887 թ․

1887 թ. հոկտեմբերի 18-ին (այլ տեղեկագրի համաձայն` նոյեմբերի 17-ին) հաստատվում է մինչ այդ արդեն երկու անգամ (1881, 1884 թվականներ) ետ վերադարձված կառուցվելիք եկեղեցու նախագիծը:

Ղազազեան Գ., Աբասթումանում հայոց եկեղեցի կառուցանելու պատմութիւնը, «Նոր-Դար», 1897, N 153: Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 8984, թ. 10: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 24:

1891 թ․

1891 թ. եկեղեցի կառուցելու նպատակով հողակտոր էին նվիրել Աբասթումանի կալվածատերերից կումայրեցի Ձիթողցյանները: Նույն թվականին դեռևս գոյություն չունեցող եկեղեցու առթիվ նշվել է. «Միակ պակասութիւնը, որ զգում է ամեն մի հայ այս հրաշալի ամարանոցում, դա հայոց եկեղեցու բացակայութիւնն է, որ միանգամայն ամօթաբեր է Աբասթումանում մեծամասնութիւն կազմող հայ հասարակութեան համար, եթէ աչքի առաջ ունենանք, որ հայերից շատ սակաւ ռուսներն ու կաթոլիկները ունեն իրանց եկեղեցիները: Լուր կայ թէ պ. պ. Փրիդօնեան և Իւզբաշեան կամենում են իրանց ծախսով կառուցանել մի եկեղեցի: Այդ նպատակով վաղուց արդէն հանգանակված է 1000 րուբլի»:

«Արձագանք», 1891, N 21: «Մշակ», 1891, N 81, 20 յուլիս, էջ 1: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 24-25:

Ըստ երևույթին, այս վերջին հույսերն էլ չէին արդարացել, ուստի Ախալցխայի փոխանորդի նախաձեռնությամբ սկիզբ էր դրվել հանգանակության: Վերջինս ընդհատվել էր, երբ բաքվաբնակ Հակոբ և Հովակիմ Իսահակյան Ադամյանց եղբայրները հանձն էին առել ոչ թե մասնակցել հանգանակությանը, այլ ամբողջովին ստանձնել եկեղեցու կառուցման ծախսերը. «1892 թուականին բարեպատէհ հանգամանքներում հիւր լինելով Աբասթումանում բարեպաշտ Յակովբ և Յովակիմ Ադամեանց եղբայրները յօժար ցանկութեամբ յանձն առան սեփական ծախսով հայկական եկեղեցի կառուցանելը»: Ընդ որում, բարեգործ եղբայրները պարտավորվել էին իրենց միջոցներով կառուցել նաև եկեղեցուն կից դպրոցի շենք և քահանայի ու տիրացուի համար բնակարաններ: Նվիրաբերված գումարն էր 10000 ռուբլի: Լուծված չէր եկեղեցու կառուցման տեղի հարցը, որն էլ ակամա պատճառ էր դարձել շինարարական աշխատանքների ձգձգման:

Հայտնի է, որ եղբայրներից Հակոբը 1-ին կարգի վաճառական էր և Բաքվի ժառանգական պատվավոր քաղաքացի, իսկ Հովակիմը` 2-րդ կարգի վաճառական: Եկեղեցու կառուցումը ստանձնել էին ի հիշատակ իրենց ծնողների` Իսահակ և Ծաղիկ Ադամյանցների («Արձագանք», 1892, N 107, էջ 2): Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3329, թ. 76: «Նոր-Դար», 1892, N 137, էջ 1: «Արձագանք», 1892, N 107, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 25:

1894 թ․

1894 թ. վավերագրերը, այն է` գրագրություն Վրաստանի թեմական կոնսիստորիայի և Էջմիածնի սինոդի միջև դեռևս հեռու էին գործնականությունից: Անճարակությունից տեղի հայերն օգտագործում են նույն տարում կայսեր մոր` Աբասթուման գալու առիթն ու գոնե վարչական արգելքները վերացնելու ակնկալությամբ ներկայացնում մի խնդրագիր:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 8984, թ. 1, 5: Տե՛ս նաև Վրաստանի ազգային դիվան, ֆ. 204, ց. 1, գ. 959, թ. 1-37: Ղազազեան Գ., Աբասթումանում հայոց եկեղեցի կառուցանելու պատմութիւնը, «Նոր-Դար», 1897, N 153: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 25:

1895 թ․

Արդյունքը երկար սպասեցնել չի տալիս, և արդեն հաջորդ` 1895 թ., եկեղեցու` դեռևս 1887 թ. հաստատված նախագիծը տեսնելու ցանկություն է հայտնում Կովկասի նահանգապետը: Նույն թվականին Թիֆլիսի նահանգային իշխանությունը Վրաստանի հայոց թեմի առաջնորդին հաղորդել է, որ «...թագաւոր կայսրը բարձրագոյն բարեհաճել է թոյլատրել Աբասթումանում հայկական եկեղեցի կառուցանել»:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 8984, թ. 10: «Արձագանք», 1895, N 148, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 25:

Ամենատարբեր պատճառներով եկեղեցու կառուցման գործի ձգձգումից ձանձրացած և գրեթե հուսահատված` Հակոբ Ադամյանցը, որի Հովակիմ եղբայրն արդեն վախճանվել էր, 1897 թ. մի գրությամբ խնդրում է շուտով կատարել հողահատկացումը, որպեսզի ինքն ի վերջո կարողանա կատարել իր և արդեն հանգուցյալ եղբոր խոստումը:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3329, թ. 99: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 25:

Վերջապես նույն թվականի օգոստոսի 19-ին բժշկական և ոստիկանական վարչությունները վավերացնում են 628 քառակուսի սաժեն հողամասի հատկացումը, որը գտնվում էր «...96 համար հողաբաժնի դէմ խճուղու ձախ կողմը, լեռան զառիվայրի վրայ: Թէև սոյն գետինը գտնւում է Աբասթումանի կենտրոնից հեռու դրանով ներկայիս ժողովրդի համար անյարմարութիւններ է առաջացնում, բայց տեղի դիրքը լինելով բարձրաւանդակի և ճանապարհի վրայ, ապագային ունենալու է մի գեղեցիկ և աչքի ընկնող շինութեան տեսք»: Մի քանի օր անց Վրաստանի թեմի առաջնորդ Գևորգ արքեպիսկոպոսի գլխավորությամբ և Ախալցխայի 1897 թ. թեմակալ Պետրոս վարդապետ Այվազյանցի մասնակցությամբ տեղի է ունենում («...տասնևութ տարուայ ընթացքում այս և այն կողմը խփուելով, այժմս կատարումն ստացաւ...») երկար սպասված եկեղեցու հիմնարկեքը. «Ի 24 ամսոյս օծի զհիմն նորոգ կառուցանելի եկեղեցւոյն հայոց Աբասթումանի յանուն սրբոյն Գէորգայ, ըստ ծիսի Հայաստանեայց սուրբ եկեղեցւոյ»:

Ղազազեան Գ., Աբասթումանի հայոց եկեղեցու հիմնարկէքի հանդէսը, «Նոր-Դար», 1897, N 147, էջ 1: «Նոր-Դար», 1897, N 147, էջ 1-2: Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3329, թ. 126: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 25-26:

1898 թ․

Շինարարական աշխատանքները տևում են ընդամենը մեկ տարի, և 1898 թ. օգոստոսի 16-ին «...յաւուր տօնի վերափոխման սուրբ Աստուածածնի օծի զնորակառոյց սուրբ Գէորգ եկեղեցին»:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3329, թ. 135: Տե՛ս նաև «Նոր-Դար», 1898, N 147, էջ 2; N 150, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 26:

1877 թ․

Ճարտարապետն էր 1877 թ. Կարինից Աբասթուման փոխադրված Գրիգոր Կիրակոսյանը:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 227, ց. 1, գ. 27, թ. 4: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 26:

Կառուցման ավարտի կապակցությամբ եկեղեցու ներսում ագուցվում է միևնույն բովանդակությամբ երկլեզվյան` հայերեն և ռուսերեն արձանագրությամբ մարմարե սալիկ:

Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 26:

1918 թ․

Հայտնի է, որ 1918 թ. մարտին թուրքերը թալանել են եկեղեցին և հափշտակել երեցփոխի մոտ պահվող 10000 ռուբլի արժողությամբ եկեղեցական բազմաթիվ իրեր:

«Մշակ», 1918, N 27, էջ 3: Տե՛ս նաև Սանոսյան Ա., Ախալցխայի և Ախալքալաքի գավառների 1918-ի ինքնապաշտպանությունը, Երևան, 1992, էջ 51: «Շարժում», 1918, N 18, էջ 1: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 27:

1989 թ․

Եկեղեցին մեզ է հասել կանգուն, սակայն խիստ ձևափոխված վիճակով: Ունեցել է արևմուտքից կից եռահարկ զանգակատուն, որն այժմ հիմնավեր վիճակում է: 1989 թ. շենքը օգտագործվում էր որպես հացի փուռ:

Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 27:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Շինարարական 1898 թ․

Արձանագրություն. 11 տող.
Յանուն հօր և որդոյ և սրբոյ հոգւոյն ամէն. | հազար ութ հարիւր իննսուն և ութ ամի (1898) ի թագաւորու(թ)ե(ա)ն | նորին մեծութեան Նիկօլա II Ալէքսանդրովչի | ինքնակալ կայսերն համայն ռուսաց և ի հայրապետութեան | Տ.Տ. Մկրտչի սրբազնագոյն կաթողիկոսի և ծայրագոյն | պատրիարգի ամենայն հայոց կառուցեալ է եկեղեցիս այս | ի փառս ամենաբարձրելոյն ա(ստուծո)յ, արդեամբ և ծախիւք | առևտրական տան բագուաբնակ եղբարց Յակոբայ և Յովակիմայ Ադամեանց | և ի յիշատակ յարատև բնակութեան յաւանիս Աբասթուման օգոստա|փառ թագաժառանգին նորին կայսերական բարձրութեան | Գէորգի Ալէքսադրովչի տաճարս կոչի անուամբ սրբոյն Գէորգի զօրավարի:

Հրատ. Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 27:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Խաչաքանդակ, Հարթաքանդակ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇙ Հարավ-արևմուտքից
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 20 դ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇖ Հյուսիս-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 20 դ․

Տեսակը Նախագիծ
Տեսքը արտաքին
Աղբյուրը Գծագիր

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇖ Հյուսիս-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Հացի փռի վերածված եկեղեցու տեսքը:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇗ Հյուսիս-արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Հացի փռի վերածված եկեղեցու տեսքը:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ