Սբ. Խաչ Եկեղեցի :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Խաչ Եկեղեցի

Վրաստան / Ախալցխա / Մեծ Պամաճ

Պատմություն
1840 թ․

1840 թ. հիշատակվում է Սբ. Փրկիչ անվամբ:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 4: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 255:

1841 թ․

1841-1842 թվականներին հիշվում է որպես փայտաշեն կառույց, իսկ 1841 թ.` Սբ. Ստեփանոս անվամբ: Նույն անվանաձևով է հիշատակված նաև 1846, 1851 թվականների վավերագրերում:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3802, թ. 66-67 և գ. 3805, թ. 76-77, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3798, թ. 125, ֆ. 56, ց. 4, գ. 1100, թ. 114, ֆ. 56, ց. 1, գ. 2596, թ. 26: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 255:

1863 թ․

1863 թ. հիշվում է Սբ. Խաչ փայտաշեն եկեղեցին, հետևաբար միջանկյալ նշյալ տարիների (1846-1863 թթ.) ընթացքում եկեղեցին վերաօծվել է և անվանափոխվել:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 60-61: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 255:

1865 թ․

1865 թ. մարտի 20-ին եկեղեցին կողոպտվել է: Գողոնը գնահատվել է 234 ռուբլի և 50 կոպեկ:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 4610, թ. 6, ֆ. 56, ց. 1, գ. 4610, թ. 7: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 255:

1884 թ․

1884 թ. այլ տեղեկագրում հիշվում է ծխական քարաշեն եկեղեցին:

«Արձագանք», 1885, N 4, էջ 58: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 256:

19 դ․

Ըստ էության, բազմիցս նորոգված հին եկեղեցու տեղում նոր եկեղեցի կառուցելու աշխատանքները ձեռնարկվել են արդեն ԺԹ դարավերջին, սակայն 1903 թ. ընդհատվել են նյութական սղության պատճառով: Տակավին 1909 թ. եկեղեցին կիսաշեն էր, քանի որ այս անգամ էլ շինարարական աշխատանքներին հետևող երեցփոխ Գևորգ Խաչատրյանցն էր Գանձակ փոխադրվել: Այնուամենայնիվ, եկեղեցու արևմտյան մուտքի դռանը քանդակված` «1908 թ.»-ը համարվում է եկեղեցու կառուցման ավարտի թվականը:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3424, թ. 1, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3424, թ. 6: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 256:

1837 թ․

1837 թ. կազմվել է Մեծ Պամաճի Սբ. Խաչ եկեղեցու շարժական գույքի ցուցակը, ըստ որի` այլ իրերի թվում եկեղեցում են պահվել ծիսական 7 գիրք (Ճաշոց, Ավետարան, Ձայնքաղ շարական, Ժամագիրք, Խորհրդատետր, Սիմեոնի տոնացույց, Հայսմավուրք), ինչպես նաև 479 մսխալ արժողության արծաթե, պղնձե իրեր և այլն: Ըստ նույն ցուցակի` եկեղեցուն են պատկանել 1 սոմարանոց մի արտ և փոքր մի արոտավայր:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 6, գ. 39, թ. 134: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 257:

Եկեղեցու ներսում ցարդ պահպանվում են մի քանի յուղաներկ սրբապատկերներ, որոնցից մի քանիսը կրում են հակիրճ հիշատակագրություններ:

Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 257:

Ճարտարապետություն

Եկեղեցին համակ սրբատաշ քարով, ներսում անսյուն, արևմտակողմում փայտաշեն դասով, արևմտյան ճակատից բացված միակ մուտքին կից եռահարկ զանգակատնով բավականաչափ ընդարձակ (արտաքին չափերը` 18,80 x 11,08 մ) կառույց է:

Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 257:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇖ Հյուսիս-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 թ․

Հարավային ճակատից բացված մուտքի փայտակերտ դուռը:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը մանրամաս
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 թ․