Սբ. Խաչ Եկեղեցի :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Խաչ Եկեղեցի

Վրաստան / Ախալցխա / Սազել

Պատմություն
1839 թ․

Եկեղեցու կառուցման ստույգ ժամանակն անհայտ է: Առաջին վկայություններից մեկը` Սբ. Խաչ անվամբ, վերաբերում է 1839 թ.:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 457, թ. 44: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 272:

Այդ անվամբ հիշվում է նաև 1840 թ.:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 4: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 272:

1910 թ․

1910 թ. եկեղեցին օծվում է Բարդուղիմեոս քահանայի գլխավորությամբ:

Հակոբյան Հ., Ախալցխա. Էրզրումյան գաղթից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2002, էջ 140: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 272:

1936 թ․

1936 թ.-ից փակվում է, իսկ եկեղեցական իրերը` սրբապատկերներ, բուրվառներ, քահանաների զգեստներ, թասեր և այլն, բռնագրավվում է պետության կողմից և անվերադարձ անհետանում: 1988 թ. վերանորոգվում է և գործում է առ այսօր:

Հակոբյան Հ., Ախալցխա. Էրզրումյան գաղթից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2002, էջ 140: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 272:

1837 թ. կազմվել է Սազելի Սբ. Գևորգ անունով հիշվող եկեղեցու շարժական գույքի ցուցակը, ըստ որի` այլ իրերի թվում եկեղեցում են պահվել ծիսական 5 գիրք (Ճաշոց, Ձայնքաղ շարական, Ժամագիրք, Մաշտոց և Խորհրդատետր), ինչպես նաև 50 մսխալ արժողության արծաթյա մեկ սկիհ և այլն:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 6, գ. 39, թ. 133: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 272-273:

1908 թ․

1908 թ. նորընտիր երեցփոխ Հարություն Պողոսյանին ստացագրով փոխանցվել է եկեղեցապատկան 69 անուն շարժական և անշարժ գույք:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 1295, թ. 4-5: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 273:

Ճարտարապետություն

Եկեղեցին հարավային ճակատից բացված միակ մուտքով, անսյուն, զույգ ավանդատներով, 13,10 x 8,48 մ արտաքին չափերով քարաշեն կառույց է:

Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 272:

Նորոգություն
1872 թ․

1872 թ. վերակառուցվում է: 1909 թ. կազմված տեղեկագրի համաձայն` եկեղեցու ծածկերը քայքայված էին և նորոգության կարոտ. «...մեր գիւղի ս. Խաչ եկեղեցւոյ տանիքը հողածածկ լինելով` գերանները փթել են և կոտրատվել, ուստի ապագայում վտանգի առաջն առնելու համար, որոշել ենք տանիքը անել թիթեղեայ, պատերը փոքր ինչ բարձրացնելով»: Տեղում կատարված քննությունը հաստատել է նորոգության անհրաժեշտությունը. «...ի պատճառս փտութեան յարկածածք գերանիցն կարէ ի ծանրութենէ գարնանայինն անձրևաց դիպիլ իջանելն առաստաղին ամբողջովին»:

Հարություն Հովնաթան, Նոր մատուռ Սազելում, «Վրաստան», 1998, N 69-70, 28 օգոստոս, էջ 7: Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 1295, թ. 14: Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 1295, թ. 13: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 272:

1909 թ. ապրիլին կազմված նախահաշիվը ենթադրում էր մինչև 1115 ռուբլի ծախս, մինչդեռ նույն թվականի նոյեմբերի 21-ին ցույց տրված ամփոփագրից երևում է, որ նորոգություններն ամբողջացվել են 2238 ռ. 80 կոպ. ծախսով:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 1295, թ. 12: Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 1295, թ. 17: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 272:

Նկարագրություն

1841-1842 թվականներին հիշվում է որպես փայտաշեն կառույց: Միևնույն անվամբ եկեղեցու գոյությունը Սազելում վկայված է նաև 1846 թ. վավերագրերից մեկում: 1863 թ. եկեղեցին դեռևս հիշվում է որպես փայտաշեն, իսկ 1885 և հետագա տարիներին` քարաշեն կառույց:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3802, թ. 66-67 և գ. 3805, թ. 76-77: Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 4, գ. 1100, թ. 114: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 272:

Ձեռագրեր

1826-1841 թվականների ընթացքում գրիչ և ստացող Մարտիրոս Տեր-Նահապետյանցը կազմել է Ժողովածու:

Ցուցակ ձեռագրաց, հ. Բ, Երևան, 1970, էջ 989, ձեռ. N 9771: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 272:

Եկեղեցում առ այսօր պահպանվում է Իլիջայից բերված 5 աղոթագիրք (մեկ Շարական, 2 հատ Գործք առաքելոց և 2 հատ Սաղմոս):

Հակոբյան Հ., Ախալցխա. Էրզրումյան գաղթից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2002, էջ 140: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 272:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇙ Հարավ-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇒ Արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը մանրամաս
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 թ․

Հարավային ճակատից բացված մուտքը:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 թ․

Կառուցման տարեթիվը:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ներքին
Ուղղությունը ⇒ Արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2007 թ․

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գծագիր

Հատակագիծ