Հիվանդանոց :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Հիվանդանոց

Վրաստան / Ախալցխա / Աբասթուման

Պատմություն

1869 թ. կայսեր հրամանով Աբասթումանի հանքային ջրերը դրվում են Կովկասի կառավարության բժշկական հսկողության տակ ինչպես այնտեղ, այնպես էլ Բորժոմում և Ուրավելում առողջարաններ ստեղծելու համար: Տարեկան 6000 ռուբ. հիմնադրամով, ըստ նախագծի, Աբասթումանը պետք է համապատասխաներ եվրոպական առողջարանների չափանիշներին: Նույն թվականից սկսած` «Տէրութիւնը յատուկ գումար նշանակեց և երևելի բժիշկ Պ. Րէմմէրտի ձեռքով, քաղաքաւանիս հանքային ջրերու նախկին խրճիթները այլափոխեցան և զարդարուեցան Եւրոպայի նշանաւոր ջերմկաց շինութիւններով»:

Կաճկաճեանց Պ., Նամակ Աբաս-Թումանից, «Մշակ», 1875, N 41, էջ 2: Էփրիկեան Ս., Պատկերազարդ բնաշխարհիկ բառարան, հ. 1, Վենետիկ, 1903-1905, էջ 236: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 22:

1880 թ․

1880-ական թվականների սկզբներին պետությունը շարունակում էր հատուկ ուշադրության արժանացնել առողջարար բնական հարմարություններով օժտված Աբասթումանին և զգալի միջոցներ էր ներդրել. «Հանքային ջրերի վերայ վերջին տարիներում կէս միլիոնաչափ ծախք է եղած գանձարանից բժշկապետ Ռէմերտի ձեռքով, աւազաններ, մեքենաներ և ջրանցք-խողովակներ պատրաստելու համար և ամեն տարի էլ դեռ շարունակւում են յարմարութիւնների համար շատ թէ քիչ ծախսեր լինել...»:

«Արձագանք», 1885, N 4, էջ 58: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 22:

1865 թ․

Բուժական բազմաթիվ հաստատություններից առաջինը հիմնվում է 1865 թ. «1865 թ. զինւորական վարչութիւնը հիմնել է այստեղ իրա ծառայողների համար հիւանդանոց, որի մէջ պարունակւում է ուղղափառների փոքրիկ եկեղեցին և հիւանդանոցի դեղատունը»: Հիվանդանոցն անմիջապես ձեռք է բերում համապետական նշանակություն. «Ամբողջ Ռուսիոյ մէջ նշանաւոր է քաղաքաւանիս պետական հիւանդանոցը»:

Կաճկաճեանց Պ., Նամակ Աբաս-Թումանից, «Մշակ», 1875, N 41, էջ 2: Էփրիկեան Ս., Պատկերազարդ բնաշխարհիկ բառարան, հ. 1, Վենետիկ, 1903-1905, էջ 237: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 22-23:

1890 թ․

Ահա թե ինչ է գրել 1890 թ. Աբասթուման այցելած ֆրանսիացի հետազոտողը. «Կովկասի այս գեղատեսիլ անկյունը միշտ լի է հանգստացողներով, որոնց այստեղ են բերում հանքային աղբյուրները: Այդ աղբյուրները մեծ համբավ ունեն բնիկների` հայերի, իմերների, թուրքերի և այլոց շրջանում, որոնք երբեմն այն աստիճան են չարաշահում լոգանքները, որ ուշաթափություններ կամ մահվան դեպքեր են լինում»:

Madame B. Chantre, A travers L’Arménie Russe, Paris, 1893, p. 346 (բնագրում` “Dans ce coin pittoresque du Caucase, se presse une foule de baigneurs attirés par des sources thermales salines. Celles-ci jouissaient d’une grande réputation chez les indigènes: Arméniens, Imères, Turcs, etc., usent et abusent des bains, paraît-il, jusqua’à l’évanouissement et même jusqu’à la mort”). Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 23:

1910 թ․

1910 թ. սկզբի դրությամբ նշվել է. «Կովկասի մէջ ընկերութիւն մը կազմուած է թոքախտի դէմ կռուելու նպատակաւ: Ընկերութիւնը ազդու կոչ մը հրատարակելով օգնութիւն կը խնդրէ հասարակութենէն, Ապասթումանի մէջ թոքախտաւորներու յատուկ հիւանդանոց մը կառուցանելու համար: Կոչը կը կրէ ստորագրութիւնը Իշխանուհի Մ. Թումանեանի` որ նախագահն է սոյն բարենպաստ հաստատութեան վարիչ մարմնոյն»:

Ռուսահայ լուրեր, «Կոչնակ», 1910, N 12, էջ 286: Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 23:

Կոչը, իրոք, ազդու է եղել: Այդ է վկայում հիվանդանոցի կառուցման կոչին արձագանքած և դրամահավաքի մասնակիցների ստվար թիվը:

Ստորև ներկայացնում ենք թոքախտի դեմ կռվող Կովկասյան ընկերության (նախագահ` Թումանյանց Մ. Մ.) ջանքերով Աբասթումանում հիվանդանոց կառուցելու նպատակով նյութապես օժանդակած անձանց անունները. Ռաևսկի Ն. Վ.` 100 ռուբլի (“Тифлисский листок”, 1910, N 27), Անանյանց Մ. Գ.` 3 ռ. (“Т-л”, 1910, N 30), Վարվառա Սմբատյանց` 10 ռ., Թումանյանցներ Մ. և Գ.` 25 ռ., դ-ր Օստրովսկի` 15 ռ. (“Т-л”, 1910, N 31), Սարգսյանց Կ. Ս.` 45 ռ., Բաբանով Ա. Ա.` 45 ռ (“Т-л”, 1910, N 32), Մելիք-Ղարագյոզյան Ե. Գ.` 5 ռ., Զաչինյաև Պ. Ի.` 10 ռ. (“Т-л”, 1910, N 33), Շահբուդաղյանց` 6 ռ. (“Т-л”, 1910, N 34), Քամոյանց Ն. Ի.` 15 ռ., Դոլուխանյանց Մ. Ի.` 100 ռ. (“Т-л”, 1910, N 36), Մղեբրյանց Լ. Յա.` 15 ռ. (“Т-л”, 1910, N 37, 76), Գոպաձե Ի. Զ.` 15 ռ. (“Т-л”, 1910, N 40), Կաճկաճյանց Ի. Ա.` 6 ռ. (“Т-л”, 1910, N 42), Դեպրեյսկ Վ. Ա.` 5 ռ., Փիթոյանց Ն. Գ.` 10 ռ., Ջանշյանց Ա. Ա.` 10 ռ., Ղայթմազյանց Կ. Օ.` 6 ռ. (“Т-л”, 1910, N 45), Կաճկաճյանց Գ. Ի` 25 ռ. (“Т-л”, 1910, N 46), Մոսկվայից Գրեցով և Զայցև եղբայրներ` 25 ռ. (“Т-л”, 1910, N 47), Բաբանով Ա. Ա.` 30 ռ. (“Т-л”, 1910, N 48), Բելոուսով Ս. Վ.` 15 ռ., Գանձակից Մելիք-Հովսեփյանց Գ.` 15 ռ. (“Т-л”, 1910, N 49), Գանձակից դ-ր Մելիք-Բեգլարյանց Գ. Բ.` 15 ռ., Խաչմազից դ-ր Մելիք-Մկրտչյանց Մ. Ս.` 5 ռ. (“Т-л”, 1910, N 51), նույն անձը` ևս 6 ռ. 40 կոպ. (“Т-л”, 1910, N 63), Մարգարյանց Կ. Ի.` 15 ռ., Ասլամազյանց Մ. Մ.` 5 ռ., Շանշյանց Ե. Զ.` 17 ռ. 80 կոպ. (“Т-л”, 1910, N 53), նույն անձը ևս 12 ռ. (“Т-л”, 1910, N 60), Յանովսկի Ե. Կ.` 10 ռ. (“Т-л”, 1910, N 49), Գանձակից Մելիքյանց Ե. Ա.` 18 ռ., Թումանյան Հովհ.`15 ռ., Կուլիջանյանց Ե. Գ.` 5 ռ., (“Т-л”, 1910, N 55), Պուտինով Ե. Ի.` 50 ռ. (“Т-л”, 1910, N 56), Ալդադանով Վ. Մ.` 4 ռ. (“Т-л”, 1910, N 59), Բայսողոլյանց Ս. Ի` 6 ռ. (“Т-л”, 1910, N 60), Նարիմանյանց Գր. Դավ.` 30 ռ., Բեհբուդյանց Ա. Ի.` 15 ռ., N. N.` 30 ռ. (“Т-л”, 1910, N 69), Շադինյանց Պ. Ի.` 25 ռ., Մոնին Լ. Մ.` 15 ռ., Մելիք-Բախտամյան Ն. Ի.` 15 ռ., Մարտիրոսյանց Ա.` 15 ռ. (“Т-л”, 1910, N 76), Նավրոցկի Ա. Ա.` 67 ռ., դ-ր Մալինովսկի Ս. Մ.` 25 ռ., Զամիսլովսկի Ե. Կ.` 13 ռ., Կորշ Ա. Գ.`10 ռ., Ճավճավաձե Մ. Զ., Կուցով Ա. Ա., Կուդրյավցև Ա. Ա.` 3-ական ռ. (“Т-л”, 1910, N 80), Ֆիշեր Մ. Օ.` 25 ռ. (“Т-л”, 1910, N 84), Բաքվից Թաղիև Հաջի-Զեյնալ-Աբդին` 2500 ռ., Դադաշև Աղա-Յուսուֆ` 1500 ռ., Բեկկենդորֆ., Նաղիև Աղա-Մուսա` 1000-ական ռ., Մանթաշյանց Ա., Ղուկասյանց Ա. Օ., Բաղր-Հուսեյնով Մամեդ, Յուզբաշև Դ. Բ., Մուխթարով Մ.` 500-ական ռ., Դադաշև Հաջի-Շիխալի, Սաֆար-Ալիև Ի. Բ., Լեսներ` 300-ական ռ., Մելիքով Տ., Պլակսին` 200-ական ռ., Դոլուխանով և Ռասուլով Հաջի-Մուստաֆա` 100-ական ռ., ինժեներ Երեմյանց` 25 ռ (“Т-л”, 1910, N 84; նաև «Մշակ» 1910, N 81), Արզումանյան Խ. Բ.`15 ռ., Օկոև Ն. Մ.` 15 ռ., Չերքեզով Ա. Յա.` 10 ռ., Զավրյանց Պ. Ա.` 12 ռ. (“Т-л”, 1910, N 90), Միլով Ա. Ն.` 15 ռ., Գորիից Ալդադանով Բլ. Մ.` 32 ռ. 90 կոպ. (“Т-л”, 1910, N 91), Իզմիրլյան կաթողիկոս` 300 ռ. (“Т-л”, 1910, N 92), Լիսիցյան Ս. Դ.` 15 ռ., Վալտեր Ե. Ի.` 15 ռ., Սարգսյան Ե. Ա.` 15 ռ., «Մշակ» թերթի խմբ.` 1 ռ. 40 կոպ., Կաֆիև Գ. Գ.` 6 ռ. 60 կոպ., Զարգարյանց Ա. Ա.` 10 ռ., Արղությանց Ա. Մ.` 4 ռ., Միրիմանյանց Մ. Ա.` 5 ռ. (“Т-л”, 1910, N 95), Բաքվի քաղաքային խորհուրդ` 23000 ռ., “Голос Кавказа” թերթի խմբ.` 1 ռ. 80 կոպ., Օտտեն Ֆ. Կ.` 15 ռ., դ-ր Ֆեոդորով` 15 ռ., դ-ր Կրեստնիկով` 15 ռ., Լանգոֆ` 12 ռ. 80 կոպ., Թամամշյանց Ս. Մ.` 10 ռ., Առաջին օրիորդաց գիմնազիայի ուսուցչակազմ` 5 ռ. 21 կ., դ-ր Գոզդանով 60 ռ., դ-ր Մինասյանց` 4 ռ., Ռոտինյանց` 50 կոպ., դ-ր Ստեֆանիդիս` 50 ռ., Շահպարոնյանց Նատալյա` 100 ռ. (“Т-л”, 1910, N 275), Բաքվի քաղաքային ինքնավարությունից Թումանյանց Մ. Մ.-ի միջոցով` 10000 ռ., Բաքվից վաղամեռիկ դստեր հիշատակին` ծխախոտի գործարանատեր Միրզաբեկյանց Գևորգ Ռ.` 1500 ռ. (“Кавказ”, 1911, N 174, “Т-л”, 1912, N 17), Կոնստանտին Ստրաժևսկու հիշատակին` 25 ռ., Նազարեթ Մինասյանի հիշատակին` Քեշիշյան Ա. և Իսկանդարյան Գ.` 25-ական ռ., Ռեշել Վ. Ա.` 15 ռ. (“Т-л”, 1912, N 37), իշխ. Աբամելիք Դ. Ե.` 10 ռ. (“Т-л”, 1912, N 47): Սամվել Կարապետյան, Ախալցխա, Երևան, 2008, էջ 23:

Այլ հաղորդագրության համաձայն` նույն թվականին Աբասթումանում թոքախտավորների բուժարան կառուցելու գործում իր ներդրումն ուներ նաև կոմսուհի Ելիզավետա Վորոնցովա-Դաշկովան, որին անսալով` Ամենայն Հայոց կաթողիկոսը նվիրաբերում է 300 ռուբ.: