Նարեկացու ճգնարան Վիմափոր համալիր :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Նարեկացու ճգնարան Վիմափոր համալիր

Թուրքիա / Վան / Գյավաշ / Փայխներ

Տեղադրություն

Վիմափոր համալիրը, որտեղ երկար տարիներ ճգնել է Սբ. Գրիգոր Նարեկացին, հետագայում կոչվել է իր անունով` Նարեկացու ճգնարան: Այն գտնվում է Վանա լճի հարավային ափին` Ռշտունյաց լեռնաշղթայի հյուսիսային լանջերի արևելահայաց լեռնաճյուղի ժայռերի մեջ` Նարեկ (այժմ` Եմիշլիկ) գյուղից 2,6 կմ հյուսիս-արևմուտք, իսկ Փայխներ (այժմ` Բաղլամա) գյուղից` 1,2 կմ հյուսիս-արևմուտք: Հնավայրը գտնվում է հյուսիսից հարավ ձգվող, կրային նստվածքավոր ծակոտկեն, բնական խոռոչներով ուղղահայաց ժայռի կենտրոնում` ծովի մակերևույթից մոտ 2100 մ բարձրության վրա: Աշխարհագրական կոորդինատներն են` 38՛18' 24.13" N, 42՛54' 03.27" E:

Աշոտ Հակոբյան, Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու ճգնարանը, «Վարձք», 2012, N 5, էջ 21:

Պատմություն
10 դ․

Ժ դարում է ապրել մեծահռչակ վարդապետ, բանաստեղծ, փիլիսոփա, երաժիշտ Սբ. Գրիգոր Նարեկացին: Ծնվել է 951 թ., որդին էր Խոսրով Անձևացու: Ավագ եղբոր` Հովհաննեսի հետ աշակերտել է Նարեկավանքում վանահայր Անանիա Նարեկացուն, որը մոր հորեղբայրն էր: Նրա մահվանից հետո Հովհաննեսն ընտրվում է վանահայր, իսկ Գրիգորը ձեռնադրվում է կուսակրոն քահանա և դառնում միայնակյացների վարժապետ: 977 թ. Գուրգեն Արծրունի թագավորի պատվերով գրում է «Երգ Երգոցի մեկնությունը», 983 թ. Մոկաց Ստեփանոս եպիսկոպոսի խնդրանքով` Խիզանի Ապարանից Սբ. Խաչ վանքի հիմնադրման և կառուցման պատմությունը: Հեղինակ է նաև ներբողական ճառերի, քարոզչական գանձերի, մի շարք տաղերի: Նրա ստեղծագործությունների գլուխգործոցը, սակայն, «Մատյան ողբերգության» աղոթամատյանն է, որն ավարտել է 1002 թ.: Վախճանվել է 1003 թ. եղբոր մահվանից հետո և ամփոփվել Նարեկավանքում` Սբ. Սանդուխտ եկեղեցու արևելյան պատի տակ: Հետագայում նրա գերեզմանի վրա կառուցվել է գմբեթավոր դամբարան և դարձել նշանավոր ուխտատեղի: Հայ առաքելական եկեղեցու տոնելի սրբերից է և նրա հիշատակը տոնվում է Թարգմանչաց տոնին Սբ. Մեսրոպ Մաշտոցի, Եղիշեի, Մովսես Խորենացու, Դավիթ Անհաղթի և Ներսես Շնորհալու հետ: Նրա անվան հետ են կապված երկու հրաշապատում ավանդազրույցներ:

Վարք սրբոց, Բեյրութ, 1975, էջ 591-595: Առաջին հրաշապատումն ավանդում է, որ երբ չարախոսությունները շատանում են Սբ. Գրիգորի մասին, այն ժամանակ եպիսկոպոսներն ու վարդապետները իշխաններով և տանուտերերով հավաքվում են` քննելու նրա վարքը: Պատվիրակներ են ուղարկում` նրան ատյան կանչելու: Երբ գալիս են նրան տանելու, սուրբը զվարթերես դիմավորում է նրանց և կանչում հյուրասիրության: Օրն ուրբաթ էր` պահոց օր, իսկ նա հյուրերի առջև դնում է տապակած աղավնիներ, իբրև չէր իմանում, թե ինչ օր է: Երբ հյուրերը հրաժարվում են ուտել` պատճառաբանելով, որ ուրբաթ է, Գրիգորը ներողություն է խնդրում և աղավնիներին հրամայում, որ թռչեն, գնան իրենց երամի մոտ: Այդպես էլ լինում է, իսկ ապշահար պատվիրակներն ընկնում են նրա ոտքերն ու ներողություն խնդրում: Դրանով ավարտվում է Սբ. Գրիգորի դեմ հարուցված ամբաստանությունը (Վարք սրբոց, Բեյրութ, 1975, էջ 593-594): Երկրորդ հրաշապատումն ավանդում է, որ Նարեկացին իր ճգնարանում աղոթելիս տեսնում է մանուկ Աստվածորդուն գրկին Սբ. Աստվածածնին Վանա լճի Առտեր կղզու վրա: Այդ տեսիլքով ոգեշնչված` սուրբն իջնում է ճգնարանից և գնում ընդառաջ` քայլելով լճի վրայով և հասնում է սրբուհուն: Տիրամայրը մանուկին տալիս է նրա գիրկը` ասելով. «Ա՛ռ, տեր քո»: Այս տեսիլքի մասին վկայում է նաև Նարեկացին «Տաղ ծննդեան» տաղում և «Մատյան ողբերգության» պոեմի ԺԲ և ԻԷ գլուխներում (Սարգիսեան Ն., Տեղագրութիւնք ի Փոքր եւ Մեծ Հայս, Վենետիկ, 1864, էջ 253): Աշոտ Հակոբյան, Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու ճգնարանը, «Վարձք», 2012, N 5, էջ 21:

Ճարտարապետություն

Վիմափոր համալիրը բաղկացած է միմյանց վրա բարձրացող երեք հարկերից: Առաջին հարկը փոքր մակերես է զբաղեցնում, քան երկրորդ ու երրորդ հարկերը, որոնք սկսվում են առաջին հարկի հյուսիսային եզրին համապատասխան և ձգվում են ավելի հարավ և ավարտվում ժայռի կամարաձև առաջակարկառ վերնամասի տակ: Բոլոր հարկերն էլ ունեն հարթ մշակված պատերով և առաստաղով սենյակներ, որոնք զուրկ են հարդարանքի միջոցներից: Դրանք լուսավորվում են արևելյան արտաքին պատի բացվածքներից, որոնք նայում են Վանա լճին: Առաջին հարկը համեմատաբար ավելի հեշտ հասանելի է, քան երկրորդ և երրորդ հարկերը, նաև չունի որևէ ներքին կապ վերին հարկերի հետ: Այն հավանաբար նախատեսված է եղել ուխտավորների, իսկ երկրորդ և երրորդ հարկերը` միայնակյացների ապրելու և գործելու համար: Այդ իսկ պատճառով ճգնարան այցելածները, բացառությամբ Ե. Լալայանի, հիշատակում են երկհարկ վիմափոր սենյակներ` անտեսելով առաջին հարկը:

Աշոտ Հակոբյան, Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու ճգնարանը, «Վարձք», 2012, N 5, էջ 24:

Գետնից մոտ 7,5 մ բարձրությամբ առաջին հարկը կազմված է երկու հատվածից` նախասրահից (Ա) և եկեղեցուց (Բ): Առաջին հարկ տանող աստիճանների մնացորդները գտնվում են նախասրահի արևելյան մասում, սակայն այսօր առաջին հարկ կարելի է թափանցել եկեղեցու խորանի արևելյան պատի մեջ առաջացած փլվածքի միջով: 6,10 x 3,70 մ առավելագույն չափերով անկանոն հատակագծով նախասրահը (Ա) իրենից ներկայացնում է արևելյան մեծ բացվածքով, դեպի ներս 2,60-ից մինչև 1,80 մ աստիճանաբար նվազող բարձրությամբ կիսավիմափոր անձավ, որի պատերին պահպանվել են խորշերի հետքեր, իսկ արևելյան պատի եզրին` լուսամուտի վերին հատված: Եկեղեցու դուռը բացված է նախասրահի հյուսիսային պատի մեջ: Հատակին առկա է դեպի դուրս թափվող հորիզոնական առվակով եռանկյունաձև ավազանանման մեծ փոս: Եկեղեցին (Բ) միանավ հորինվածքով վիմափոր կառույց է և ունի 2,80 x 2,20 մ առավելագույն չափեր: Եկեղեցու` շեղ քառանկյուն հատակագծով սրահն ունի հյուսիս-արևելք-հարավ-արևմուտք երկայնական առանցք, իսկ կիսաշրջանին մոտ հատակագծով խորանը` արևելք-արևմուտք ուղղություն: Երկայնական պատերի տակ վիմակերտ նստարաններով սրահը ծածկված է թեք քիվերից սկիզբ առնող տափակ թաղով, որն արևմուտքում ավելի ցածր է (2,41 մ), քան արևելքում (2,64 մ): Արևմտյան պատի կենտրոնում գտնվող դռան վերնամասում ամփոփված է քիչ խորությամբ կամարաձև մեծ խորշ: Հատակից 0,35 մ բարձրությամբ բեմով խորանի հյուսիսային պատի մեջ զետեղված է կամարաձև խորշ, արևելյան պատին` լուսամուտ, և նրանից ցած` մեկ այլ խորշ, որոնցից արևելյան պատի փլվածքի պատճառով պահպանվել են մնացորդներ: Եկեղեցու սրահի հարավարևմտյան անկյունը մինչև դռան հարավային կողն այժմ փլված է, որի պատճառով եկեղեցին և նախասրահը ընկալվում են որպես մեկ ամբողջություն:

Աշոտ Հակոբյան, Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու ճգնարանը, «Վարձք», 2012, N 5, էջ 24-25:

Դժվարամատչելի է մոտ 13 մ-ով գետնից բարձր երկրորդ հարկը, որի մուտքը բացված է ուղղահայաց ժայռի մեջ: Մուտքը գտնվում է առաջին հարկի եկեղեցու խորանի լուսամուտի վերևում և եկեղեցու հատակից բարձր է 5,40 մ-ով: Երկրորդ հարկի մուտքին հասնելու համար պետք է վիմափոր համալիրի հյուսիսային կողմից ժայռի տակ ձգվող նեղ կածանով բարձրանալ մինչև առաջին հարկի եկեղեցու արևելյան կողմը և մագլցել ուղղաձիգ ժայռի մեջ փորված ձեռքի ու ոտքի համար նախատեսված փոսերով: Երկրորդ հարկը բաղկացած է հյուսիսից հարավ միմյանց մեջ բացվող միջանցքից (Գ), մեծ քառանկյուն սենյակից (Դ), փոքր քառանկյուն սենյակից (Ե) և բազմանկյուն սենյակից (Զ): Միջանցքը (Գ) նեղ հաղորդակցման միջոց է և ունի 2,83 x 1,46 մ առավելագույն չափեր, 1,54-1,67 մ բարձրություն, որը սկսվում է մուտքի անցքով և ավարտվում միջանցքին հաջորդող մեծ քառանկյուն սենյակի մեջ բացվող նեղ դռնով: Այն իր երկայնական առանցքով զուգահեռ է առաջին հարկի եկեղեցու սրահի առանցքին, ունի հյուսիս-արևելք-հարավ-արևմուտք կողմնորոշում: Միջանցքի մուտքից բացվում են լճի համայնապատկերը և Առտեր կղզին: Սակավ լուսավորված մեծ քառանկյուն սենյակը (Դ)` 4,65 x 3,18 մ չափերով և 2 մ առավելագույն բարձրությամբ, անկանոն քառանկյուն հատակագիծ ունի: Այն իր երկայնական առանցքով միջանցքի առանցքի շարունակությունն է: Սենյակի հարավարևելյան անկյունում` առաստաղի տակ, նեղ կլոր լուսամուտ է բացված դեպի դուրս, իսկ հարավարևմտյան անկյունում` հատակին մոտ, պատի գրեթե ողջ բարձրությամբ զետեղված է կիսաշրջանաձև ձգված խորշ, իսկ խորշի հատակին` շրջանաձև փոքր փոս: Սենյակի կենտրոնական մասում` հատակին, փորված է 0,64 մ տրամագծով և 0,40 մ խորությամբ թոնրաձև փոս, որը, ինչպես գյուղական տների գլխատան մեջ, նախատեսված է եղել խարույկի համար: Սակայն առաստաղը երդիկ չունի, այլ կլոր լուսամուտն է օդանցքի դեր կատարել: Այս սենյակը հավանաբար եղել է միայնակյացների սեղանատունը: Մեծ սենյակը փոքր քառանկյուն սենյակի հետ հաղորդակցվում է հարավային պատի արևմտյան կեսում բացված դռան միջոցով: 2,95 x 2,69 մ չափերով փոքր քառանկյուն սենյակը (Ե) ծածկված է 2,24 մ բարձրությամբ հարթ առաստաղով: Սենյակն առատ է լուսավորված արևելյան արտաքին պատի հարավային կեսում գտնվող, պատի գրեթե ողջ բարձրությամբ մեծ դռնաձև բացվածքի շնորհիվ: Այդ բացվածքից ձախ` հատակին հավասար, կիսաշրջանաձև փոքր խորշ կա, որից նեղ, կլոր անցք է բացված դեպի դուրս: Սենյակի արևմտյան պատի մեջ` հատակից 0,68 մ բարձր, թաղածածկ մեծ ու խորը բեմաձև խորշ է փորված, որի արևմտյան պատի կենտրոնում գտնվող անցքը բացվում է 2,23 x 2,08 մ չափերով և 3 մ առավելագույն բարձրությամբ հորի մեջ: Կլոր անկյուններով ուղղանկյուն հատակագծով հորը վերնամասում ավելի նեղ է, քան ստորին հատվածում, որտեղ հորը մասամբ գտնվում է բեմաձև խորշի տակ: Այն հավանաբար ջրի ավազան կամ այլ նշանակության ամբար է եղել: Հյուսիսային ու արևելյան պատերի մեջ կան մի քանի խորշեր: Հյուսիսային պատի խորշերը փոքր են ու կանոնավոր, իսկ արևելյան պատինը` մեծ ու անկանոն: Հյուսիսային պատի և առաստաղի անկյան միջին հատվածում գտնվող փոքր կլոր անցքը բացվում է երրորդ հարկի եկեղեցու հատակի մեջ, այն հավանաբար նախատեսված է եղել երկրորդ հարկի տաք օդը եկեղեցի փոխանցելու համար: Սենյակի հատակին` հարավարևմտյան և հյուսիսարևելյան անկյուններում, նոր փորված անցքեր կան` կատարված գանձախույզների կողմից: Հարթ առաստաղի երկու մեծ դռնաձև անցքերը բացվում են երրորդ հարկի մեջ: Այդ անցքերից հյուսիսայինն ուղղանկյուն է, իսկ հարավայինը` սեղանաձև: Հարավային պատի վրայի հինգ աստիճանափոսերից բաղկացած վիմակերտ սանդուղքը բարձրանում է երրորդ հարկ սեղանաձև անցքի միջով: Ուղղանկյուն անցքը հավանաբար երկրորդ և երրորդ հարկերի միջև բեռներ փոխադրելու համար է նախատեսված եղել: Հարավային պատի արևելյան եզրից բացված դուռը տանում է բազմանկյուն հատակագծով սենյակ (Զ): Այն ունի 2,76 x 2,51 մ առավելագույն չափերով 2 մ բարձրությամբ անկանոն հատակագիծ: Արևմտյան պատին կամարաձև խորշ է զետեղված, իսկ այդ պատի տակ` հատակից բարձր հարթության մեջ, երեք փոսեր են: Սենյակի հյուսիսարևմտյան անկյան պատի երկու անցքերը փոքր քառանկյուն և բազմանկյուն սենյակներն իրար են կապում: Հարավային պատի արևմտյան կեսում բացված է հատակից 0,66 մ բարձր, փոքր սենյականման 1,55 x 1,14 մ չափերով խորշ: Նրա առջևում` սենյակի հատակին, երկու փոսեր են, առաջինը` շրջանաձև, իսկ երկրորդը` երկար ձգված ավազանանման, կապված միմյանց հետ նեղ անցքով: Ավազանանման փոսն ունի արտաքին պատից դուրս թափվող նեղ, կլոր ելանցք: Բազմանկյուն սենյակը հավանաբար միայնակյացների խոհանոցն է եղել, իսկ հարավային պատի սենյականման խորշը` պահեստային մասը: Երկրորդ հարկն ունեցել է կենցաղային և տնտեսական նշանակություն:

Աշոտ Հակոբյան, Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու ճգնարանը, «Վարձք», 2012, N 5, էջ 25-28:

Երրորդ հարկը, որն ամենաբարձրն է վիմափոր համալիրի մեջ, հիմնականում ունեցել է պաշտամունքային նշանակություն: Այն բաղկացած է հարավից հյուսիս միմյանց մեջ դռներով հաղորդակցվող հնգանկյուն սենյակից (Է), քառանկյուն սենյակից (Ը), եկեղեցուց (Թ) և Նարեկացու ճգնարանից (Ժ): Հնգանկյուն սենյակն (Է) ունի անկանոն հատակագիծ` 3,70 x 2,78 մ առավելագույն չափերով, 2,20 մ առավելագույն բարձրությամբ: Հատակն աստիճանաբար բարձրանում է դեպի ներս: Սենյակի գրեթե կենտրոնում` հատակին, քառակուսի փոս է փորված, իսկ հյուսիսարևելյան անկյունում` օվալաձև փոքր փոս: Հարավային պատին բացված է բարձր խորշ, որի հատակն ավելի ցածր է սենյակի հատակից: Սենյակը լուսավորված է եղել արևելյան պատի մեջ գտնվող լուսամուտով: Արևելյան արտաքին պատը ողջ երկարությամբ, հատակից մինչև բարձրության կեսը փլված է, որի պատճառով առաջացած մեծ բացվածքի կենտրոնում լուսամուտի վերին հատվածն է միայն պահպանվել: Սենյակը ծածկված է հյուսիս-հարավ ուղղությամբ երկթեք առաստաղով: Բազմանկյուն սենյակը հյուսիսարևմտյան անկյունից և հյուսիսային պատի կենտրոնական մասից բացված երկու դռներով հաղորդակցվում է քառանկյուն սենյակի հետ: Բազմանկյուն սենյակի հատակից 0,37 մ ցածր հատակով քառանկյուն սենյակը (Ը) ունի 4,65 x 3,00 մ չափեր և ծածկված է 2,01 մ բարձրությամբ հարթ առաստաղով: Հատակի արևելյան եզրի երկու դռնաձև անցքերից հարավայինը` 1,13 x 0,70 մ չափերով, երկրորդ հարկի վիմակերտ սանդուղքով երրորդ հարկ բարձրացող ելանցքն է: Երկու անցքերն էլ հատակի մակերեսին ունեն ավելի մեծ պարագծով փորված եզրագիծ: Դրանք հիմք են տալիս ենթադրելու, որ անցքերը ժամանակին ունեցել են հատակի մակերևույթին հավասար փայտե փեղկեր: Հատակի արևմտյան հատվածում զետեղված է 0,96 x 0,87 մ չափերով ուղղանկյուն թոնրաձև փոս` երկու ուղղահայաց առվակներով: Արևմտյան պատի մեջ կան երեք տարբեր բարձրություններով անկանոն խորշեր: Արևելյան արտաքին պատի հյուսիսարևելյան անկյունում` առաստաղի տակ, բացված է նեղ լուսամուտ, իսկ հարավարևելյան անկյունում` մեծ դռնաձև բացվածք: Երկու փոքր խորշեր կան հյուսիսային պատին` դռան աջ ու ձախ կողմերում: Հյուսիսային պատի դուռը բացվում է 4,78 x 2,30 մ առավելագույն չափերով միանավ եկեղեցու մեջ, որը քառանկյուն սենյակից ցածր է 0,38 մ-ով: Եկեղեցին (Թ) քարայրերում բնակվող միայնակյացների պաշտամունքային կառույցն է: Միանավ հորինվածքով եկեղեցու սրահն ունի 2,93 x 2,30 մ չափերով 2,60 մ բարձրությամբ քառանկյուն հատակագիծ, որն ամփոփված է տափակ թաղով: Պայտաձև հատակագծով, 0,45 մ բարձրությամբ բեմով, կամարակապ խորանի արևելյան պատի մեջ բացված է լուսամուտ, իսկ հյուսիսային և հարավային պատերի մեջ` մեկական խորշեր: Խորանի արևելյան պատի մեջ` լուսամուտից ցած առաջացած փլվածքի պատճառով գոյացել է մեծ անցք, որից առատ լույս է ներս թափանցում: Սրահի հյուսիսային պատին` դռան ձախ կողմում, պահպանվել է երկտող դժվարընթեռնելի արձանագրություն` ...կմցի | ...ուստէն: Եկեղեցու պատերն ու առաստաղը, ինչպես նաև խորանը ծածկված են եղել որմնասվաղով, որոնցից մնացորդներ են պահպանվել: Եկեղեցու սրահի հյուսիսային պատի արևելյան եզրին գտնվող դուռը բացվում է փոքրիկ մատուռ-աղոթատեղիի մեջ, որը, ըստ ավանդության, Սբ. Գրիգոր Նարեկացու ճգնարանն է (Ժ): Երկար տարիներ այստեղ է ճգնել և ստեղծել իր սքանչելի «Մատյան ողբերգության» պոեմը:

Աշոտ Հակոբյան, Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու ճգնարանը, «Վարձք», 2012, N 5, էջ 28-30:

Մատուռի` 1,09 x 1,07 մ չափերով, 1,86 մ բարձրությամբ փոքրիկ աղոթասրահն արևելքում ավարտվում է հատակից 0,14 մ բարձրությամբ բեմով, 1,47 x 1,32 մ չափերով ուղղանկյուն խորանով: Աղոթասրահն ու խորանն ունեն հարթ առաստաղ: Խորանն արևելք-արևմուտք երկայնական առանցքով աղոթասրահից շեղված է և ունի հյուսիս-արևելք-հարավ-արևմուտք կողմնորոշում: Աղոթասրահի արևմտյան պատի մեջ գտնվում է փոքր խորշ, իսկ հատակին եղել են փոքր փոսեր, որոնք, ըստ ավանդության, Նարեկացու ծնկների և արմունկների հետքերն են` առաջացած անթիվ ծնրադրություններից: Խորանի հյուսիսային պատի մեջ զետեղված է կամարակապ խորշ, իսկ հարավային պատի մեջ գտնվող լուսամուտը բացվում է եկեղեցու հյուսիսային խորշի մեջ, որի շնորհիվ ճգնարանի խորանը լուսավորվում է եկեղեցու խորանից: Ճգնարանի խորանի արևելյան պատին կից կա վիմակերտ սեղան, որից պահպանվել է վեմքարը, իսկ վերին հատվածը քանդված է հավանաբար գանձախուզության հետևանքով: Խանասորա Վարդանի նկարագրած խաչքարն այժմ գոյություն չունի: Հատակին սփռված են սեղանի քանդված վերնամասի փշրանքները, որի պատճառով հատակի փոսերն այժմ նկատելի չեն:

Խանասորա Վարդանի հիշատակարանը, Երևան, 1992, էջ 66: Աշոտ Հակոբյան, Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու ճգնարանը, «Վարձք», 2012, N 5, էջ 30-32:

Նկարագրություն

Նարեկացու ճգնարանը զետեղված է հյուսիսից հարավ ձգվող մոտ 125 մ երկարությամբ, ուղղահայաց ժայռերի կենտրոնական առավելագույն` 24 մ բարձրությամբ հատվածում: Ժայռի հյուսիսային կեսը հարուստ է մեծ ու փոքր բնական խոռոչներով: Այս հատվածում` ժայռի տակ, ընկած են մեծ ժայռաբեկորներ: Ժայռի հարավային կեսը զուրկ է բնական խոռոչներից, և դեպի հարավ նրա բարձրությունը աստիճանաբար նվազում է և ավարտվում թեք քարքարոտ լանջով: Ժայռի հարավային եզրին` վիմափոր համալիրից մոտ 40 մ հեռավորության վրա, եղել է ջրվեժ, որի մասին Ե. Լալայանը նշել է. «Քարայրից փոքր ինչ հեռու, նրա հարավային կողմում քարաժայռի բարձունքից մի ջրվէժ է ժայթքում, փոքր ինչ խանգարելու քարայրերում տիրող անհուն անդորրութիւնը»: Ներկայումս այդ ջրվեժից մնացել է ցամաքած հունը, որի ջրերը ջրանցքով տարվել են քրդաբնակ դարձած Փայխներ գյուղի այգիները ոռոգելու:

Լալայեան Ե., Վասպուրական. Նշանավոր վանքեր. Նարեկայ վանք, «Ազգագրական Հանդէս», գիրք XXI, 1911, էջ 41: Ի դեպ, ջրվեժը նկարագրել է նաև Հ. Աճեմյանը. «...ուրկէ ակնապիշ կը դիտենք ժայռին գագաթէն հոսող սառնորակ ու վճիտ ջրվեժը, որու մարգարտակաթիլ անուշ ջուրը կերթայ կը թափուի մեջ ծովու աղի ջուրին» (Աճեմեան Հ., Հայրենի յիշատակներ, Ա, Դէպի Նարեկայ վանքը, Էջմիածին, 1918, էջ 10): Աշոտ Հակոբյան, Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու ճգնարանը, «Վարձք», 2012, N 5, էջ 22:

Ճգնարանից «...բացւում է մի սքանչելի տեսարան. կապուտակ լճի մեջ ցցւում են Առ տեր և Աղթամար կղզիները, փոքր ինչ արևելահիւսիս բարձրանում է Արտոս լեառը, ուղիղ հանդեպը տարածւում է Վան քաղաքը, իսկ փոքր ինչ արևելահարաւ Վարագայ լեառը իւր Աստղկան բերդ և Գալիլիա գագաթներով, որոնք ամեն առաւօտ փողփողում են արշալուսի երփներանգ լուսով»:

Լալայեան Ե., Վասպուրական. Նշանավոր վանքեր. Նարեկայ վանք, «Ազգագրական Հանդէս», գիրք XXI, 1911, էջ 41: Աշոտ Հակոբյան, Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու ճգնարանը, «Վարձք», 2012, N 5, էջ 22:

Ավելի քան մեկդարյա վաղեմություն ունեցող նկարագրությանը հարկ ենք համարում հավելել, որ ներկայիս տեսարանը 1951 թ.-ից ի վեր զրկված է հազարամյա հռչակավոր Նարեկավանքից, որի` բնությանը ներդաշնակ գմբեթների փոխարեն այժմ վեր է խոյանում Եմիշլիկ վերանվանված քրդաբնակ գյուղի` 1970-ական թթ. կառուցված մզկիթի սրածայր ճերմակ մինարեն:

1951 թ.-ին Նարեկավանքը քանդվել է նահանգապետարանի հրամանով, որի մասին տեղեկությունը զետեղված է Գյավաշ գավառի պետական կայքէջում` www.gevas.gov.tr/default_B1.aspx?content=1027: Աշոտ Հակոբյան, Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու ճգնարանը, «Վարձք», 2012, N 5, էջ 22:

Մեզ հայտնի առաջին տեղագիր հեղինակը, ով տվել է ճգնարանի համառոտ նկարագրությունը, Ն. Սարգսյանն է. «Շինուածն յերկուս բաժանեալ ի ներքնայարկ և ի վերնայարկ` ինն սենեկօք սահմանի, հինգ ի ներքինն և չորս ի վերինն, պատուհանաձև բացուածս ունելով յարկաց իւրաքանչիւր ծովահայացս: Մի միայն է նախադուռն, ընդ որ փոքր մի դժուարաւ լինի ելանել ընդ քարաժայռն և մտանել. այդ առաջին մուտ մէջ ընդ մէջ դրամբք հանէ յամենայն սենեակս ներքնայարկին, որոց ի միումն ի կողաց լերինն փորեալ է բոլորշի տեղի կանգնաչափ խորութեամբ, յաւազա՞ն ջրոյ արդեօք թե յայլ ինչ պէտս չէ յայտ: Ի ներքնայարկէն դիւրագոյն ելանելեօք լինի անցանել ի վերնայարկն. ի սմա ևս մէջ ընդ մէջ դրամբք հաղորդին ընդ միմեանս սենեակքն չորեքին. յորոց մին է փոքրիկ մատուռն հանդերձ վիմեղեն սեղանով. անդ, ասեն, պատարագէր սուրբն»:

Սարգիսեան Ն., Տեղագրութիւնք ի Փոքր եւ Մեծ Հայս, Վենետիկ, 1864, էջ 253: Աշոտ Հակոբյան, Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու ճգնարանը, «Վարձք», 2012, N 5, էջ 22-23:

Ավելի ուշ հրապարակված մի քանի հպանցիկ հիշատակությունների շարքում ճգնարանի առավել հանգամանալից նկարագրությունը ներկայացրել է Ե. Լալայանը. «Այս քարայրերը դասաւորուած են միմեանց վերև, կազմելով երեք յարկ: Ստորին յարկը միանգամայն մատչելի է, մէջին յարկը բարձրանալու համար պէտք է անցնել չափազանց նեղ կածաններով, իսկ երրորդ յարկը բարձրանալու համար անհրաժեշտ է կօշիկները հանել և մեծ զգուշութեամբ մագլցել քարէ արդէն մաշուած սանդուղի վրայով: Սակայն և այնպէս` շատ քչերին է յաջողւում բարձրանալ երրորդ յարկը: Ստորին յարկի քարայրերն առանձնապէս ուշագրաւ չեն: Երկրորդ յարկը բարձրանալիս` պատահում ենք նախ մի սրահի, որ մօտ 3 մետր երկարութիւն, 2 մետր լայնութիւն և 1,1/2 մետր բարձրութիւն ունի: Այստեղից մի դռնաձև անցք բացւում է մի ուրիշ, 2 մետրաչափ քառակուսի քարայրի մէջ: Սրա արևմտեան կողմում գտնւում է մի կամարակապ փորուածք, որ 1,1/2 մետր բարձրութիւն, նոյնքան լայնութիւն ու մի մետր խորութիւն ունի: Մի քիչ հեռու, կէս մետրաչափ բարձրութեան մի բեմաձև տեղ կայ, որի մէջ երկու մետր խորութեան մի փոս կայ, երևի իբր ջրամբար շինուած...: Այս քարայրի հարաւային պատի մէջ փորուած մի դռնով կարելի է անցնել մի ուրիշ քարայր, որ 2 մետր երկարութիւն և 1,1/2 մետր լայնութիւն ունի: Սրա արևմտեան պատի մէջ ևս խորանաձև մի փորուածք կայ, մի մետր բարձրութեան, նոյնքան խորութեան և 0,70 մետր լայնութեան: Իսկ սրա առջև մի թոնրաձև փորուածք` դեպի արևելք դարձած սնուածքով: Այս միջին յարկից հինգ աստիճանի մի քարէ սանդխտով կարելի է բարձրանալ վերին, երրորդ յարկի առաջին սրահը, որ 3 մետր երկարութիւն, 2 մետր լայնութիւն և 1,1/3 մետր բարձրութիւն ունի: Այս սրահը դեպի արևելք մի մեծ և մի փոքր բացուածք ունի, յատակի վրայ կան երկու քառանկիւնի ծակ, որ բացւում են միջին յարկի երկրորդ սրահի մէջ: Մի անկիւնում կայ թոնրաձև մի փորուածք, իսկ պատերի մէջ խորշեր: Հիւսիսային պատի մէջ փորուած մի դուռ բացւում է մի ուրիշ քարայրի մէջ, որ երկու մետր երկարութիւն ունի, 1,1/2 մետր լայնութիւն և երեք մետր բարձրութիւն, կամարաձև ձեղունով: Արեւելեան կողմը կայ կիսաբոլոր մի կոզակ, մի մետր բարձրութեան բեմով: Ըստ երևութին սա այս քարայրերում բնակուողների ընդհանուր աղօթատեղին է եղել: Կոզակի մօտ կայ մի բացուածք դեպի արևելք, որտեղից առատ լոյս է թափանցում: Այս գլխաւոր այրի հիւսիսային պատի մէջ բացուած դռնից կարելի է մտնել մի փոքրիկ այր, որ հազիւ 1,1/2 մետր երկարութիւն և մի մետր լայնութիւն ունենայ, սրա արևելյան կողմը գտնւում է մի վէմքար, իսկ յատակի վրայ փոսիկներ: Աւանդաբար պատմւում է, թե սա է ս. Գրիգոր Նարեկացու աղօթատեղին, և այդ փոսիկները յառաջացած են նրա անթիւ ծունրադրութիւններից»:

Լալայեան Ե., Վասպուրական. Նշանավոր վանքեր. Նարեկայ վանք, «Ազգագրական Հանդէս», գիրք XXI, 1911, էջ 41-42: Աշոտ Հակոբյան, Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու ճգնարանը, «Վարձք», 2012, N 5, էջ 23:

Շատ ավելի համառոտ, սակայն ուշագրավ է նաև Խանասորա Վարդանի նկարագրությունը. «Այրը բարձրանալու համար հատուկ ոտնատեղեր էին պատրաստված: Բավական ընդարձակ ու գեղեցիկ այր էր փորած լեռան մեջ: Հարմար ու կանոնավոր սենյակներ ուներ` մաքուր ու կոկիկ տաշված պատերով, առաստաղով ու հատակով: Երկհարկանի էր: Վարի երեք սենյակներում թոնիրներ էին փորված հաց թխելու համար, իսկ վերևի սենյակում խաչքար ու վեմքար կային: Երևում էր, որ աղոթատեղի էր եղել, ո՞վ գիտե ինչ ժամանակներում: Այրը պատկանում էր Ս. Գրիգոր Նարեկացուն...: Տեղացիք կոչում էին «Նարեկացու աղոթատեղի»...»:

Խանասորա Վարդանի հիշատակարանը, Երևան, 1992, էջ 66: Աշոտ Հակոբյան, Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու ճգնարանը, «Վարձք», 2012, N 5, էջ 23:

Մյուս այցելուները նույնպես նկարագրել են վիմափոր ճգնարանը, սակայն արդեն ներկայացվածի համեմատ առանձին նորություն չեն պարունակում: Հատկանշական է, որ այս նկարագրություններում վիմափոր սենյակների քանակը տարբեր է ներկայացվել:

Նարեկացու ճգնարան այցելած հեղինակներից Խրիմյան Հայրիկը գրել է. «Հուպ այս գիւղիս ի յարեւմուտս հիւսիսակողման նորին` գոյ լեառն մի ապառաժուտ յորում են վեց քարայրք, երեքն ի վերոյ եւ երեքն ի ստորեւ, եւ ի մէջ միումն շինեալ կայ սեղան, որ էր տեղի աղօթից Նարեկացւոյն...» (Հրաւիրակ Արարատեան, յօրինեալ ի չափս Հայկականս ի Մկրտչէ Խրըմեան Վանեցւոյ, Կ. Պոլիս, 1850, էջ 95): Գ. Սրվանձտյանցը վիմափոր համալիրը այսպես է նկարագրել. «Նարեկացու դամբարանից զատ` մի սուրբ ու նվիրական տեղ էլ է մնացել մեզ յիշատակ. դա իւր աղօթատեղին, ճգնարանն է` հոգեկան վերասլացումների վայրը, որը գտնվում է վանքից դեպի հիւսիս, կես ժամաչափ հեռաւորությամբ, որ ներկայացնում է մի քարաժայռ, կրկնայարկ փորուած ինն քարայրներով, որ մի ճանապարհ միայն ունի վեր բարձրանալու համար` ուղիղ քարեայ պատ, մի քանի փոքրիկ խորշիկներ, այն էլ որպես յենարան ձեռքի ու ոտքի» (Վարդ, Նարեկի վանքը, «Արաքս», 1898, Ա, էջ 82): Գ. Շերենցը ճգնարանի մասին նշել է. «...Փայխներ-գոմեր գյուղի վերևն` ապառաժ լեռան լանջովն ընկած Սրբատեղին` հարիւրավոր ուխտաւորք մագլցելով, սահելով երբեմն ի վայր գլորվելով և կրկնելով վերելքն, ջերմեռանդությամբ ուխտի են գնում: Դա ուխտյալ միայնակեցւոյն ...քարայր-աղօթատեղին է, վերնայարկ քարասենեակներ, թւով վեց, ուր կան նոյնպես քարասեղաններ, և դոցա վրայ մեկ մեկ խաչ և մոմակալները, բոլոր զարդն են քարայրին» (Շէրենց Գ., Սրբավայրեր, Թիֆլիս, 1902, էջ 127-128): Հ. Աճեմյանը կարճառոտ նշել է. «Աղօթատեղին կը բաղկանայ ինը քարափոր խցիկներէ, որոնք փոքրիկ անցքերով կը միանան իրարու, Նարեկացու բուն աղօթարանին մէջ կայ քարէ սեղան մը...» (Աճեմեան Հ., Հայրենի յիշատակներ, Ա, Դէպի Նարեկայ վանքը, Էջմիածին, 1918, էջ 11): Վերջապես Րաֆֆին իր «Կայծեր»-ում այսպես է նկարագրել վիմափոր համալիրը. «Բայց բոլորից հետաքրքիր են այն քարանձավները, որոնք մի ժամանակ Նարեկացու ճգնարանն են եղել: Նարեկ գյուղից մի ժամ հեռավորությամբ, ծովեզրի մոտ, բարձրանում է մի այլ քարաժայռ: Նրա մեջ կան մի քանի մեծ և փոքր բնական այրեր: Բացի այդ բնական այրերից, նույն բարձրադիր ապառաժի մեջ փորված են թվով ինն սենյակներ: Այդ վիմեղեն սենյակները անհիշելի ժամանակների գործ է: Նրանք երկու հարկերի են բաժանված, որոնցից հինգը ներքին հարկն է կազմում, իսկ չորսը` վերին հարկը: Հայոց հին սորամուտների (տրոգլոդիտների) այդ քարեղեն բնակարանը այնքան անմատչելի, այնքան բարձր է գետնի մակերևույթից, որ Նարեկացու նման հրաշագործ անձը միայն կարող էր մուտք գործել այդտեղ: Գլխավոր դուռը բացվում է ներքնահարկի առաջին սենյակի մեջ, և հետո մեջեմեջ դռներով տանում է դեպի մյուս սենյակները և հանում է մինչև վերին հարկը: Յուրաքանչյուր սենյակ պատուհանաձև լուսամուտ ունի, որ նայում է դեպի ծով: Վերնահարկի սենյակներից մեկը ձևացնում է մի փոքրիկ մատուռ, քարեղեն սեղանով: Այստեղ էր բնակվում Նարեկացին, այստեղ էր գրում իր սքանչելի գիրքը» (Րաֆֆի, Կայծեր, Երկերի ժողովածու, հ. V, Երևան, 1963, էջ 314-315): Հեղինակներից Խրիմյան Հայրիկը և Գ. Շերենցը համալիրը համարում են 6 սենյակներից բաղկացած` 3-ը` վերին, իսկ 3-ը` ստորին հարկերում: Նրանք չեն հաշվել 2-րդ հարկի միջանցքը և 3-րդ հարկի ճգնարանը: Իսկ Ն. Սարգսյանը, Գ. Սրվանձտյանցը, Հ. Աճեմյանը և Րաֆֆին հաշվում են 9 սենյակներ, 4-ը` վերին, իսկ 5-ը` ստորին հարկերում: Ստորին հարկի հարավային բազմանկյուն սենյակին կից մեծ խորշը համարել են առանձին սենյակ: Ե. Լալայանը վիմափոր համալիրը նկարագրելիս անտեսել է 2-րդ հարկի միջանցքը և 3-րդ հարկի հարավային հնգանկյուն սենյակը: Աշոտ Հակոբյան, Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու ճգնարանը, «Վարձք», 2012, N 5, էջ 23-24:

Նարեկացու ճգնարանը և՛ նվիրական սրբավայր է, և՛ յուրահատուկ է իր ճարտարապետությամբ: Այն միջնադարյան վիմափոր ճարտարապետության յուրօրինակ մի համալիր է, որտեղ դասակարգված են առանձին հարկերում զետեղված կենցաղային և պաշտամունքային բաժինները:

Աշոտ Հակոբյան, Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու ճգնարանը, «Վարձք», 2012, N 5, էջ 32:

Ուսումնասիրություններ

Նարեկացու ճգնարան այցելել են մի շարք ուխտավորներ ու տեղեկություններ թողել նրա մասին: Մեզ հայտնի այցելուներն են` Հայր Ներսես Սարգսյանը, Խրիմյան Հայրիկը, Գարեգին Սրվանձտյանցը, Գևորգ Շերենցը, Երվանդ Լալայանը, Հայկ Աճեմյանը, Րաֆֆին և Խանասորա Վարդանը:

Սարգիսեան Ն., Տեղագրութիւնք ի Փոքր եւ Մեծ Հայս, Վենետիկ, 1864, էջ 253: Հրաւիրակ Արարատեան, յօրինեալ ի չափս Հայկականս ի Մկրտչէ Խրըմեան Վանեցւոյ, Կ. Պոլիս, 1850, էջ 95: Վարդ, Նարեկի վանքը, «Արաքս», 1898, Ա, էջ 82: Շէրենց Գ., Սրբավայրեր, Թիֆլիս, 1902, էջ 127-129: Լալայեան Ե., Վասպուրական. Նշանավոր վանքեր. Նարեկայ վանք, «Ազգագրական Հանդէս», գիրք XXI, 1911, էջ 41-42: Աճեմեան Հ., Հայրենի յիշատակներ, Ա, Դէպի Նարեկայ վանքը, Էջմիածին, 1918, էջ 10-12: Րաֆֆի, Կայծեր, Երկերի ժողովածու, հ. V, Երևան, 1963, էջ 314-315: Խանասորա Վարդանի հիշատակարանը, Երևան, 1992, էջ 66: Աշոտ Հակոբյան, Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու ճգնարանը, «Վարձք», 2012, N 5, էջ 21:

2010 թ. հոկտեմբերին և 2011 թ. օգոստոսին մենք ևս առիթ ունեցանք այցելելու մեծահամբավ ճգնարան և առաջին անգամ իրականացրինք մասնագիտական ուսումնասիրություններ:

Աշոտ Հակոբյան, Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու ճգնարանը, «Վարձք», 2012, N 5, էջ 22:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու ճգնարանը, հեռվում` Մոկսը Ռշտունիքից սահմանազատող լեռնաշղթան

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇒ Արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2007 թ․

Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու ճգնարանի ընդհանուր տեսքն արևելքից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2010 թ․

Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու ճգնարանից բացվող տեսարանը. Առտեր և Աղթամար կղզիները

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2010 թ․

Ճգնարանից դեպի Նարեկ գյուղ (հեռվում` Արտոս լեռը) բացվող տեսարանը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի առաջին հարկում պահպանված նախասրահի (Ա) տեսքը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի առաջին հարկում պահպանված եկեղեցու (Բ) տեսքը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի երկրորդ հարկում գտնվող միջանցքը (Գ)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի երկրորդ հարկում գտնվող միջանցքը (Գ)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Մեծ քառանկյուն սենյակը (Դ)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Րաֆֆի Քորթոշյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2010 թ․

Մեծ քառանկյուն սենյակը (Դ)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Փոքր քառանկյուն սենյակը (Ե)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի երկրորդ հարկում գտնվող փոքր քառանկյուն (Ե) սենյակը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի երկրորդ հարկում գտնվող բազմանկյուն (Զ) սենյակը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի երկրորդ հարկում գտնվող բազմանկյուն (Զ) սենյակը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի երրորդ հարկում գտնվող հնգանկյուն սենյակը (Է)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի երրորդ հարկում գտնվող հնգանկյուն սենյակը (Է)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի երրորդ հարկում գտնվող քառանկյուն սենյակը (Ը)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի երրորդ հարկում գտնվող քառանկյուն սենյակը (Ը)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի երրորդ հարկում գտնվող քառանկյուն սենյակը (Ը)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի երրորդ հարկում գտնվող քառանկյուն սենյակը (Ը)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի երրորդ հարկում գտնվող եկեղեցին (Թ)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի երրորդ հարկում գտնվող եկեղեցին (Թ)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի երրորդ հարկում գտնվող եկեղեցին (Թ)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի երրորդ հարկում գտնվող եկեղեցին (Թ)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի երրորդ հարկում գտնվող Նարեկացու ճգնարանը (Ժ)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի երրորդ հարկում գտնվող Նարեկացու ճգնարանը (Ժ)

Տեսակը Գծանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գծանկար
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանային համալիրի ուրվանկարն արևելյան կողմից

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը ընդհանուր
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գծագիր
Տարեթիվ 2011 թ․

Եռահարկ ճգնարանային համալիրի ընդհանուր հատակագիծը

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գծագիր
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի առաջին հարկում պահպանված նախասրահի (Ա), եկեղեցու (Բ) հատակագիծը

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գծագիր
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի երկրորդ հարկում գտնվող միջանցքի (Գ), մեծ քառանկյուն սենյակի (Դ), փոքր քառանկյուն սենյակի (Ե) և բազմանկյուն սենյակի (Զ) հատակագիծը

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գծագիր
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի երրորդ հարկում գտնվող հնգանկյուն սենյակի (Է), քառանկյուն սենյակի (Ը), եկեղեցու (Թ) և Նարեկացու ճգնարանի (Ժ) հատակագիծը

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇒ Արևելքից
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գծագիր
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի կտրվածքը դեպի արևելք (Ա – Ա)

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇐ Արևմուտքից
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գծագիր
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի կտրվածքը դեպի արևմուտք (Բ – Բ)

Ճգնարանի կտրվածքը դեպի արևելք (Գ – Գ)

Ճգնարանի կտրվածքները դեպի արևմուտք (Դ –Դ)

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇓ Հարավից
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գծագիր
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի կտրվածքը դեպի հարավ (Ե – Ե)

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇑ Հյուսիսից
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գծագիր
Տարեթիվ 2011 թ․

Ճգնարանի կտրվածքը դեպի հյուսիս (Զ – Զ)

Ճգնարանի կտրվածքը դեպի հյուսիս (Է – Է)

Ճգնարանի կտրվածքը դեպի հարավ (Ը – Ը)

Ճգնարանի կտրվածքը դեպի հարավ (Թ – Թ)