«Գոլեճի» (Կ.Թ. Գոլեճի) Տպարան :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

«Գոլեճի» (Կ.Թ. Գոլեճի) Տպարան

Թուրքիա / Կիլիկիա / Այնթապ / Այնթապ

Պատմություն

«Գոլեճի» (Կ.Թ. Գոլեճի) տպարան (1876-1878, 1908-1915, 1919-1921). ըստ դ-ր Մերիլի՝ տակավին քոլեջի հիմնադրման տարիներին (1876-1878) Ամերիկայից բերվում է մի ոտնամամուլ, որը մինչև 1890 թ. հրդեհը կիրառվում է միայն դպրոցական հարցաթերթիկներ և պաշտոնաթղթեր տպելու համար: Այնուհետև 1908 թ.-ի Սահմանադրության հռչակումից հետո վերստին բարձրանում է տպարանի գործարկման հարցը, որն էլ իրականանում է. «Քանի մը տարուան մէջ կարելի ըլլայ կոտրած մեքենան նորոգել եւ նոր տառեր բերել տալ: Կ. Թ. Գոլէճի տպարանին նոր շրջանի գործունէութեան սկզբնաթուական կարելի է նկատել 1910-ը»:

Պողարեան Գ., Այնթապականք, հ. Ա, Պէյրութ, 1974, էջ 22: Ի դեպ, Եղիա Ս. Քասունին վկայում է, որ հավանաբար 1890 թ. քոլեջի տպագրական փոքր մեքենայի «մելան տուող սկաւառակը» հանել և տարել են կառավարական պաշտոնյաները (Սարաֆեան Գ., Պատմութիւն Անթէպի Հայոց, հ. Ա, Լոս Անճէլըս, 1953, էջ 821): Էմմա Աբրահամյան, Տպարանները հայոց հայրենիքում, «Վարձք», 2012, N 6, էջ 14:

Հարկ է նշել, որ տպարանի վերագործարկման մեջ մեծ է քոլեջի գեղագրության ուսուցիչ Լևոն Րուպյանի դերը, որը բարձր դասարանի աշակերտների հետ նախաձեռնում է «փոշիներու մէջ կորսուած տառերը» մաքրելու և դասավորելու գործը:

Պողարեան Գ., Այնթապականք, հ. Ա, Պէյրութ, 1974, էջ 22: Էմմա Աբրահամյան, Տպարանները հայոց հայրենիքում, «Վարձք», 2012, N 6, էջ 14:

1914 թ․

Տպարանի արտոնատերն էր քոլեջի հայոց լեզվի ուսուցիչ Նշան Պալեոզյանը, իսկ տպագրիչները՝ աշակերտները: 1914 թ. հոկտեմբերի 21-ին Գարեգին քահանա Պողարյանը Արշակ Ալպոյաջյանին հղած գրության մեջ անդրադարձել է այս տպարանի գործունեությանը և նշել. «Մնայուն պաշտօնեայ չունին, իսկապէս արհեստէն հասած մարդիկ չեն, միայն վարժութեամբ սովորած են...: Մամուլնին մեծ բան մը չէ եւ ոտքով կը շարժի»:

Պողարեան Գ., Այնթապականք, հ. Ա, Պէյրութ, 1974, էջ 18: Էմմա Աբրահամյան, Տպարանները հայոց հայրենիքում, «Վարձք», 2012, N 6, էջ 14:

1913 թ․

1913 թ. տպարանը լավագույնս ծառայեցնելու նպատակով քոլեջի երկու աշակերտները (մեկը գրաշարապետ Սարգիս Լալեյանն էր, ով 1960-1970 թթ. Առլինգտոնում լույս տեսնող «Հայ Անթեպ» պարբերաթերթի աշխատակիցն էր) տեսչին են ներկայացնում մի քանի պայման: Դրանցից էին, օրինակ, տպարանի փոխադրությունը «...լուսաւոր եւ օդաւէտ վայր մը, նորաշէն Էնտրիւզ Հոլի գետնայարկը» և հայերեն, անգլերեն և թուրքերեն նոր բազմատեսակ տառեր ձեռք բերելու խնդիրը: Պայմաններն ընդունվում են, և 1909-1915 թթ. ընթացքում տպագրվում են 11 գիրք ու գրքույկ և 1 ամսաթերթ (հայատառ թուրքերեն):

Պողարեան Գ., Այնթապականք, հ. Ա, Պէյրութ, 1974, էջ 23: Ի դեպ, ճշտվել է, որ «Եէնի Էոմր» թերթը տպագրվել է «Գոլեճի» տպարանում: Էմմա Աբրահամյան, Տպարանները հայոց հայրենիքում, «Վարձք», 2012, N 6, էջ 14:

1919 — 1921 թթ․

1919-1921 թթ. ընթացքում «Գոլեճի» տպարանը վերագործարկվում է, և տպագրվում են «Ռահվիրա-Րահնյումա» թերթը (խմբագիր-հրատարակիչներ՝ Մերիլ և Լութֆի Խոճա (Լևոնյան), հայատառ թուրքերենով մի երգարան և Գր. Սարաֆյանի «Կրօնաքննական կարգ մը հարցումներու տրուած պատասխանները» գրքույկը (1919): Հավանաբար «Ուխունեթ-Եղբայրութիւն» թերթը հայերենով և թուրքերենով ևս հրատարակվել է այս տպարանում (1919 թ.):

Պողարեան Գ., Այնթապականք, հ. Ա, Պէյրութ, 1974, էջ 23: Ի դեպ, ճշտվել է, որ «Ռահվիրա-Րահնյումա» թերթը տպագրվել է «Գոլեճի» տպարանում: Էմմա Աբրահամյան, Տպարանները հայոց հայրենիքում, «Վարձք», 2012, N 6, էջ 14: