Ջուխտակ Վանք :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Ջուխտակ Վանք

ՀՀ / Տավուշ / Նոյեմբերյան / Ոսկեպար

Տեղադրություն

Գտնվում է գյուղից 8 կմ հարավ-արևմուտք` Ոսկեպար գետի ձախակողմյան անտառածածկ հարավարևելահայաց լեռնաճյուղին` ծովի մակերևույթից 1278 մ բարձրության վրա (N 41°01՛54.60՛՛; E 044°57՛27.60՛՛):

Սամվել Կարապետյան, Ոսկեպարի պատմական հուշարձանները, Երևան, 2013, էջ 34:

Նկարագրություն

Հակառակ ժողովրդական` Ջուխտակ վանք անվանմանը` վանական համալիրն իրականում բաղկացած է փոքր հեռավորությամբ հյուսիս-հարավ ուղղությամբ միմյանց հաջորդող պաշտամունքային չորս կառույցներից, որոնցից երեքը եկեղեցիներ են, իսկ մեկը` մատուռ, ընդ որում, եկեղեցիներից երկուսը և մատուռը ցարդ կանգուն են, իսկ չափերով ամենամեծ եկեղեցին` կիսավեր:

Սամվել Կարապետյան, Ոսկեպարի պատմական հուշարձանները, Երևան, 2013, էջ 34:

Հուշարձաններ

Համալիրի բաղադրիչ չորս կառույցները ստորև ներկայացնում ենք ըստ հյուսիս-հարավ հաջորդականության: Առաջինը միանավ երկխորան հորինվածքով և երկլանջ ծածկի ներքո առնված թաղածածկով շինություն է (արտաքին չափերը` 6,35 x 4,59 մ)` իրականացված գլխավորապես տեղական անմշակ, մասամբ էլ կոփածո քարով, կրաշաղախով: Քիվերն ու մասամբ պահպանված կիսագլանաձև ծածկասալերը կերտված են սրբատաշ քարից: Միակ մուտքը բացված է արևմտյան ճակատից: Լուսավորությունն իրականացված է զույգ խորաններից և արևմտյան ճակատից բացված դեպի ներս լայնացող մեկական լուսամուտով: Հարդարանքով աչքի է ընկնում արևմտյան ճակատը: Այստեղ, բացի որմի մեջ հենց կառուցման ժամանակ ագուցված առնվազն երեք գեղաքանդակ խաչքարերից, մի ծաղկաթերթ վարդյակ էլ քանդակված է ճակտոնի վերնամասում: Հարկ է նշել, որ ամբողջ կառույցն անմշակ քարով կառուցված լինելու պարագայում շինության չորսբոլորը ձգվող սրբատաշ քիվագոտին ինքնին ներկայանում է որպես ճակատները հավաքող և ընդգծող հարդարանքի գեղարվեստական տարր: Լուծում, հնարք կամ պարզապես ազատ արվեստի յուրօրինակ արտահայտություն, որը տեսնում ենք Ջուխտակ վանքի մյուս կառույցներում ևս: Ի դեպ, եթե ճարտարապետության տեսանկյունից Ջուխտակ վանքը ցարդ ուշադրության չի արժանացել, ապա հարկ է նշել, որ արդեն տասնամյակներ առաջ հնավայրի վիմագրական ժառանգությունը մեծ մասամբ ընդօրինակվել է, իսկ բոլորովին վերջերս էլ` հրատարակվել: Ի մասնավորի` վիմագրեր առկա են նաև քննվող եկեղեցու հյուսիսային քիվագոտու և արևմտյան ճակտոնի անկյունային քիվին (վերջինս արդեն վայր է ընկել):

Դիվան հայ վիմագրության, h. 9, Երևան, 2012, էջ 482, 484-486: Սամվել Կարապետյան, Ոսկեպարի պատմական հուշարձանները, Երևան, 2013, էջ 34-37:

Վերոնշյալ եկեղեցուց հազիվ 4-5 մ հարավ կանգուն է համալիրի երկրորդ` միանավ թաղածածկ բազիլիկ հորինվածք ունեցող եկեղեցին (արտաքին չափերն են` 6,35 x 4,86 մ): Շինարվեստով նախորդ կառույցին հար և նման այս կանգուն եկեղեցին ևս աչքի է ընկնում հենց կառուցման ժամանակ հատկապես արևմտյան ճակատին, ինչպես նաև կիսաբոլորակ խորանից բացված լուսամուտի եզրերին ագուցված մի քանի գեղաքանդակ, նաև արձանագիր խաչքարերով:

Սամվել Կարապետյան, Ոսկեպարի պատմական հուշարձանները, Երևան, 2013, էջ 38.

Երրորդ եկեղեցին, որը գտնվում է վերջինից հազիվ 3 մ հարավ, վանական համալիրի ամենաընդարձակ կառույցն է (արտաքին չափերն են` 8,57 x 5,05 մ): Սա ևս ունի միանավ հորինվածք, սակայն, ի տարբերություն նախորդների, վերջինիս թաղակապ տանիքը` երկլանջ ծածկով հանդերձ, վաղուց արդեն ամբողջությամբ փլուզվել է: Միակ պահպանված մուտքը բացված է հյուսիսային ճակատից: Նույն կողմից եկեղեցուն կից է ուղղանկյուն հատակագծով և արևմտյան կողմից բացված մուտքով ավանդատունը (արտաքին չափերն են` 3,27 x 1,55 մ): Շինանյութը և կառուցողական առանձնահատկությունները նույնական են:

Սամվել Կարապետյան, Ոսկեպարի պատմական հուշարձանները, Երևան, 2013, էջ 39:

Վանական համալիրի վերջին կառույցը թաղակապ ուղղանկյուն հատակագծով փոքրաչափ (արտաքին չափերն են` 3,37 x 2,90 մ) մի մատուռ է` տեղադրված վերոնշյալ երեք եկեղեցիներից մոտ 20 մ հարավ: Ունի համեմատաբար մեկուսի դիրք: Վերջինս ավելի դամբարանական շինություն է: Նրա արևմտյան ճակատին կանգնեցված է եղել մեծ ու գեղաքանդակ մի խաչքար (2,70 x 1,0 մ), որը խորհրդային տարիներին ադրբեջանցիների ձեռքով վայր է գցվել ու երկատվել: Խաչքարը ստորին մասում ունի մեծ մասամբ արդեն հողմահար հնգատող արձանագրություն, որի` նույնիսկ թերի պահպանված բառամասերը հուշում են, որ վիմագիրը պարունակել է պատմական կարևոր տեղեկություններ:

Սամվել Կարապետյան, Ոսկեպարի պատմական հուշարձանները, Երևան, 2013, էջ 39-40:

Ջուխտակ վանքում պատմության համար մեծ արժեք ներկայացնող հուշարձաններից է նաև 1272 թ. կերտված, տեղահան և ջարդոտված վիճակում գտնվող թևավոր խաչը (չափերն են` 130 x 63 x 26 սմ):

Սամվել Կարապետյան, Ոսկեպարի պատմական հուշարձանները, Երևան, 2013, էջ 41:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇓ Հարավից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Աշոտ Հակոբյան
Աղբյուրը Գծագիր

Գլխավոր հատակագիծ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇘ Հարավ-արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ