Ավագ Սբ. Գևորգ Եկեղեցի :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Ավագ Սբ. Գևորգ Եկեղեցի 1786 թ․

Վրաստան / Կախեթ / Թելավ / Թելավ

Տեղադրություն

Ավագ կամ Մայր եկեղեցին, որ կոչվում էր Սբ. Գևորգ, գտնվում էր քաղաքի կենտրոնական մասում. «Սուրբ Գէորգ եկեղեցին հայոց Թէլաւի գոլով մերձ ի հրապարակս և ի փողոցս քաղաքին...»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 4129, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 73:

Պատմություն
1923 թ․

1923 թ. մարտի 31-ից եկեղեցին փակ էր:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 409, ց. 1, գ. 3146, թ. 7: Նաև՝ ֆ. 57, ց. 3, գ. 525, թ. 16:

Հիմնադրում
1786 թ․

Հիմնադրվել է 1786 թ.:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2569, թ. 1:

Նորոգություն

Եկեղեցին մի քանի անգամ նորոգվել ու վերակառուցվել է: Դաղստանի լեռնականների արշավանքի նախօրեին ևս որոշ ամրացումներ էին կատարվել. «...աւագ եկեղեցին հայոց Թէլաւի գոլով կից ամրոցական պարսպին, կարէ վտանգ մեծ լինել վասն բոլոր ամրոցին Թէլաւի յառաջիկայ յարձակման ամբոխից Շամիլի և վասնորոյ յայնմէն իսկ հարկաւոր է զբոլոր դրունսն երկաթապատ առնել, բաց յայնմանէ զամրոցական բուրգն, յորոց վերաենթադատեալ է շինել զզանգակատուն վասն նոյն եկեղեցւոյ, վերանորոգել դնելով ի վերնայարկի նորին զգերանս հանդերձ յատակաւ, որ կարիցէ մնալ յետոյ ի շինելն ի վերա բրգան զզանգակատուն: Վասնորոյ պօլիցայն խնդրէ այժմէն իսկ տնօրինել երկաթապատ առնել յայնմ եկեղեցւոջ զդրունսն և դնել զգերանս հանդերձ յատակաւն...»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3245, թ. 5:

1887 թ․

Մասնակի նորոգումներ կատարվել են նաև 1887 թ.: Այդ մասին իր հաշվետվությունն էր ներկայացրել երեցփոխ Ե. Սիմոնյանցը:

«Արարատ», 1888, էջ 127:

1861 թ․

1861 թ. քաղաքի հայ հասարակությունը հոգևոր իշխանությունից խնդրել է թույլտվություն՝ եկեղեցուն կաթողիկե (գմբեթ) կառուցելու կապակցությամբ: Նախատեսում էին կառուցել նաև շրջապարիսպ ու սենյակներ: Շուրջ 5000 ռուբլի կազմող ծախսից 3000-ը ցանկանում էին վերցնել Սբ. Գևորգ եկեղեցու գումարներից, իսկ մնացածը՝ հանգանակե: Հայտնի է, որ թելավցի Ղաղո Թաթոսյանցը (մահ. 1866 թ.) դեռ մինչև Սբ. Երրորդություն եկեղեցին կառուցելը (1862 թ.) իր գործուն աջակցությունն էր ցուցաբերել նաև Սբ. Գևորգ եկեղեցու զանգակատան գմբեթի կառուցման գործում. «Յետ կառուցանելոյ շքեղաշէն կաթողիկէ զանգակատան Թէլաւու սուրբ Գևորգ աւագ եկեղեցւոյ...»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 4129, թ 1: «Մեղու Հայաստանի», 1862, № 35, էջ 3:

Քահանա
1910 — 1921 թթ․

1910-1921 թթ. եկեղեցում քահանայագործել է Խաչատուր Եզեկյանցը, որն աչքի է ընկել եկեղեցական, կրթական և նորոգչական բուռն գործունեությամբ:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 57, ց. 3, գ. 191, թ. 19:

Տեր Հարություն Տեր-Սահակյան. հիշվում է 1794-1818 թթ.: Ծնվել է 1768 թ., ձեռնադրվել 1794-ին Հաղբատի առաջնորդ Դավիթ արքեպիսկոպոսի կողմից: Նույն եկեղեցու տիրացուներից էին նաև նրա երկու որդիները՝ Ահարոնը և Մովսեսը:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2569, թ. 3:

1800 — 1818 թթ․

Տեր Մարտիրոս Տեր-Սահակյան. հիշվում է 1800-1818 թթ.: Ծնվել է 1770 թ., ձեռնադրվել 1800 թ. Հաղբատի առաջնորդ Սարգիս արքեպիսկոպոսի կողմից: Նրա որդին՝ Հովհաննեսը, տիրացու էր:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2569, թ. 3:

1805 — 1818 թթ․

Տեր Բաղդասար ավագ քահանա Տեր-Սարգսյան. հիշվում է 1805-1818 թթ.: Ծնվել է 1783 թ., ձեռնադրվել 1805-ին Հաղբատի առաջնորդ Սարգիս արքեպիսկոպոսի կողմից:Նրա երկու եղբայրները՝ Ենոքը և Մարտիրոսը, տիրացուներ էին:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2569, թ. 3:

1818 թ․

Տեր Մկրտիչ Հարությունյան. հիշվում է 1818 թ.՝ «...ի վաղուց հետէ հիւանդ և յայժմոյս մերձիմահ»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2569, թ. 3:

Նկարագրություն
1818 թ․

1818 թ. թեմական առաջնորդը եկեղեցին համառոտ նկարագրելուց բացի, բարեբախտաբար ընդօրինակել է այժմ գոյություն չունեցող շինարարական արձանագրությունը. «Ի քաղաքն Թէլաւ գոյ եկեղեցի մի կամարաշէն կառուցեալ քարիւ և բռամբ ընդ չորից սեանց յանուն սրբոյն Գէորգեայ, իսկ արտաքոյ եկեղեցւոյ ունի զարձանագրութիւն ի վերայ մարմարեայ քարի ...»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2569, թ. 1:

1898 թ․

Հետագա տարիների բազմաթիվ վավերագրերում ևս Սբ. Գևորգ եկեղեցին պարբերաբար հիշատակվում է: Դարավերջին՝ 1898 թ., ականատես Էմմանուել քահանան եկեղեցու մասին նշել է. «...աւագ եկեղեցին, որի վրայ, լսածիս նայելով, մեծ աշխատանք ունին թափած տեղոյն Գէորգ աւ. քահ. Տէր-Սարգսեանի նախնիքը, մասամբ և ինքը, բաւական հին եկեղեցի է, առանց կաթուղիկէի, սակայն աչքի է ընկնում իւր ուրույն, բարձր ու գմբէթաւոր զանգակատնով...»:

Նազարեանց Էմմանուէլ քահ., Տպաւորութիւններ Թելաւի ուղեւորութիւնից.– «Նոր Դար», 1898, № 135, էջ 2:

1818 թ․

1818 թ. եկեղեցուն պատկանող բազմաթիվ զարդերի, անոթների ու այլ իրերի թվում եղել են նաև արձանագրվածներ:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 74:

Քանդում
1924 թ․

1924 թ. մայիսի 10-ին տեղական իշխանությունները քանդում են «...փակ Ս. Գէորգ աւագ եկեղեցու արևմտեան և հարաւային պարիսպը, գաւիթը և ...զանգակատան գմբէթը և եկեղեցում այժմ թատրօն-պրօժեկտոր լինելով յաճախում է ժողովուրդը»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 57, ց. 3, գ. 525, թ. 139, 140:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Շինարարական 1786 թ․

Եկեղեցու ճակատին, մարմարե քարին: Արձանագրությունը չի պահպանվել:
Թուին ՌՄԼԵ (1786) ի թագաւորութեան Հերակլ արքային ի հայրապետութեան Ղուկաս կաթողիկոսին հանդերձ ի հիմանց սկսեցի ձեռնտուութեամբ ազնիւ բարեպաշտի զԲաղդասար Ղալօեանի աւարտեցի Տեր Սարգիս գործակալ բոլոր Կախեթի, որ եմ որդի՝ Տէր Բաղդասար աւագ քահանայի. խնդրեմ ի ձենջ ասել ողորմի, զի արժանանամ տեսոյն Յիսուսի եւ խառնիմ ի դասս աջակողմի, որ եւ դուք յիշեալ լիջիք յահեղ Ատենին:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2569, թ. 1:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1992 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1992 թթ․

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Մայր Սբ. Գևորգ