Սբ. Աստվածածին Եկեղեցի :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Աստվածածին Եկեղեցի 19 դ․

Վրաստան / Կախեթ / Թելավ / Թելավ

Տեղադրություն
19 դ․

Գտնվում է քաղաքի հայոց հին գերեզմանատանը:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 79:

Պատմություն
1861 թ․

1861 թ. մի փաստաթղթից տեղեկանում ենք, որ «հայազգի հասարակութիւնք Թէլաւ քաղաքի ի պատճառն հեռաւորութեան եկեղեցեաց սրբոյն Գէորգայ և Ձւէլ գալաւանի մշտապէս չկարելով դիմել յայնս՝ յԱստուածապաշտութիւն, ցանկան ի վերա գտանեցեալ ի քաղաքամիջի անդ հին գերեզմանատան սբ. Աստուածածին փոքր եկեղեցւոյն կառուցանել սեպհական ծախիւք իւրեանց զնոր ընդարձակ եկեղեցի»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 4129, թ. 4:

1870 թ․

1870 թ. վիճակով «ի պէտս շինութեան սբ. Աստուածածին եկեղեցւոյն բոլոր գումարն ծախեալ է»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 64-65:

1870 թ․

1870 թվականի մեկ այլ վավերագրում նշված է, որ Սբ. Աստվածածին եկեղեցու վերակառուցման աշխատանքներն ամբողջությամբ ավարտվել էին, իսկ շենքը՝ օծվել:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 5374, թ. 16:

1879 թ․

4000 ռուբ. ծախսվել էր 1879 թ.՝ եկեղեցու գմբեթի կառուցման նպատակով:

«Մեղու Հայաստանի», 1880, № 100, էջ 3:

1894 թ․

Հայտնի է, որ 1894 թ. դեկտեմբերի 10-ին՝ գիշերը, Սբ. Աստվածածին եկեղեցին կողոպտվել է: Հավանաբար այդ պատճառով էլ թեմի առաջնորդի պատվերով եկեղեցին պարսպապատվել է:

«Նոր-Դար», 1894, № 213, էջ 2: Նաև՝ «Մշակ», 1894, № 145, էջ 3: «Նոր-Դար», 1895, № 176, էջ 3:

1923 թ․

Եկեղեցին փակվել է 1923 թ. մարտի 31-ին, բացվել օգոստոսի 11-ին՝ եկեղեցական իրերը հանձնելով երեցփոխ և հոգևոր խորհրդի անդամներ Գևորգ Մկրտումյանին և Ղազարոս Ղուկասյանին:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 409, ց. 1, գ. 3146, թ. 7: Նաև՝ ֆ. 57, ց. 3, գ. 525, թ. 16, ֆ. 57, ց. 3, գ. 525, թ. 55, 120-121:

Հարկ է նշել, որ եթե Սբ. Աստվածածին եկեղեցին մինչև 1860-ականների վերակառուցումները գերեզմանատան եկեղեցի էր, ապա 1870 թ. օծումից հետո արդեն ծխական էր, ուներ իր մշտական ծխատեր քահանաները:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 79:

1840 թ․

Հիմնադրման ստույգ ժամանակը հայտնի չէ: Վավերագրերում դրա մասին՝ իբրև գերեզմանատան քարաշեն եկեղեցի, հիշատակություններ կան 1840 թվականից (անշուշտ, այն կառուցված էր ավելի վաղ):

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3798, թ. 29:

Նորոգություն
1897 թ․

19 դ. վերջերին Սբ. Աստվածածին եկեղեցին քայքայված էր, և նոր նորոգումների անհրաժեշտություն էր զգացվել: Այդ առթիվ եկեղեցու երեցփոխ Յագոր Դեմուրյանցը 1897 թ. հայտնել էր. «Թէլաւ քաղաքի հայոց Սբ. Աստուածածնայ եկեղեցին ինչպես ձեզ էլ քաջ յայտնի է վաղուց յետէ կարիք ունի մի քանի անհրաժեշտ վերանորոգութեանց, այսինքն, որովհետև անհրաժեշտ են ծեփել եկեղեցւոյ որմերը, աւարտել թերակատար շրջապարիսպը, վերանորոգել ուխտաւորների սենեակներն և այլ զանազան նորոգութիւններ և որոնց համար ծախք պահանջւում է գոնէ երեք հարիւր (300) ռուբլի...»: Նույն թվին հոգևոր իշխանությունները տվել էին եկեղեցու նորոգությունը սկսելու թույլտվություն: Երկու տարի անց՝ 1899 թ., ձեռնամուխ էին եղել հատակի նորոգությանը, քանի որ «Թէլաւի սբ. Աստուածածնայ եկեղեցւոյ յատակը գտանի հնադարեան աղիւսից շինած, ջարդուած և դար ու փոս դառած, միանգամայն անախորժ դրութեան մէջ, որը պատիւ չէ բերում Հայաստանեաց Առաքելական եկեղեցուն...»: Ծախսը կազմում էր շուրջ 600 ռուբլի: Նկատենք, որ առհասարակ, Յագոր Դեմուրյանցի (վախճ. 1909 թ.) երեցփոխական գործունեության շրջանը եկեղեցու համար արգասաբեր է եղել. «Նա մօտ տասը տարի նախանձելի եռանդով վարեց Թելաւի ս. Աստուածածին եկեղեցու երեսփոխութիւնը: Ձորի ափին շինուած այդ եկեղեցին նա ստանձնեց շատ աննախանձելի դրութեան մէջ: Եկեղեցին անպաշտպան կերպով կանգնած էր բաց ձորի վրայ. հանգուցեալը հասարակութեան, գլխաւորապես իր ծանօթների մէջ կոպեկ-կոպեկ ժողովելով մի կլորիկ գումար եկեղեցու շուրջը մի գեղեցիկ պարիսպ քաշեց: Եկեղեցին արտաքուստ-ներքուստ վերանորոգութեան կարիք ունէր և իր անէր հանգ. Մելքոն Բէգիջանեանին համոզեց և նրա ծախքով բարեզարդեց եկեղեցին: Նա գեղեցիկ կերպով ներսից իւուղաներկեց և տօմէտի աղիւսով նորոգեց յատակը»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3348, թ. 2-3: Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3390, թ. 2, 5: «Հովիւ», 1909, № 9, էջ 143:

20 դ․

Ցայսօր կանգուն Սբ. Աստվածածին եկեղեցին Վրաստանի տարածքի հայկական այն սակավաթիվ հուշարձաններից է, որը վերականգնվել է այդ երկրի Մշակույթի նախարարության պատմական հուշարձանների պահպանության և օգտագործման վարչության միջոցներով՝ 1970-ական թվականներին:

«Սովետական Վրաստան», 1981, № 85, էջ 3:

Քահանա
1872 — 1896 թթ․

Հովսեփ Տեր-Հարությունյանց. 1896 թ. եկեղեցու բակում ամփոփվել էր Հովսեփ քահանա Տեր-Հարությունյանցը, անձ, «...որի անխոնջ ջանքով կառուցուած է նոյն Ս. Աստուածածին գողտրիկ եկեղեցին, և որը 24 տարի շարունակ իւր քահանայագործութեամբ և ընթացքով միանգամայն վայելում էր իւր հօտի սէրը և համակրութիւնը...»:

«Արձագանք», 1896, № 111, էջ 2:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Ալեքսանդր Արությունով
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1969 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սարգիս Դարչինյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1976 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 թ․