Ծիծեռնավանք Վանք :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Ծիծեռնավանք Վանք 5 — 7 դդ․

ԼՂՀ / Քաշաթաղ / Ծիծեռնավանք

Նկարագրություն

Գյուղի հյուսիս-արեւմտյան եզրին, Աղավնագետի եւ նրա՝ Խոզնավար վտակի միջեւ երկարած գեղեցիկ հրվանդանի ծայրին ցայժմ կանգուն է Ծիծեռնավանքի հուշահամալիրը: Նրա զարդը հանդիսացող եռանավ բազիլիկ եկեղեցին հայ ճարտարապետության առավել ուշագրավ ու մեծարվեստ կերտվածքներից է: Ծիծեռնավանքի եկեղեցին արդեն արժանացել է մի շարք մասնագետների ուշադրությանը, որոնք եւ հրատարակել են իրենց բավական ծավալուն ուսումնասիրությունները: Կարեւոր բացը թերեւս մնում է այն, որ կատարված չափագրական աշխատանքները դեռեւս միայն սխեմատիկ բնույթի են, այնինչ, օրինակ վերջին տաս տարվա ընթացքում արդեն խիստ քայքայված ու վթարային վիճակում գտնվող կենտրոնական նավը գգալի տարածության վրա փլվել է ու շարունակում է քանդվել:

Ծիծեռավանքի եկեղեցին մինչեւ XX դարի սկզբները Զեյվա գյուղի համար ծառայել է որպես ծխական եկեղեցի։ Այն օծված է եղել Սբ. Ստեփանոսի անունով («Արարատ», 1879, սեպտ., 398)։
Ղ. Ալիշան, Սիսական, վենետիկ, 1893, էջ 268։
Ե. Լալայան, Զանգեզուր, «Ազգագրական հանղէս», գիրք Դ, 1898, 2, էջ 46-49։
Ա Սահինյան, Քասախի բագիլիկայի ճարտարապետությունը, Երեւան, 1955։
Paolo Cuneo, La basilique de Tsitsernavank, "REArm", հ. IV, Paris, 1967, Էջ 203-216։
Մորուս Հասրաթյան, Ծիծեռնավանք, «ՊԲՀ», 1980, N 2։ Նույնի՝ Պատմա-հնագիտական ուսումնասիրություններ Երեւան, 1985, էջ 219-240։ Ժամանակին ճարտարապետական մանրազննին չափագրություն չկատարելը ապագայում հնարավոր վերականգնողական աշխատանքների ժամանակ կարող էր տխուր փաստի առաջ կանգնեցնել։ Այդ բացը լրացվեց 1997 թ. նոյեմբերին, երբ առաջին անգամ մեր կողմից Ծիծեռնավանքում իրականացվեցին մանրազնին չափագրական աշխատանքներ որդուս` Տիրան Կարապետյանի մասնակցությամբ եւ գյուղապետ Հայկ Հարությունյանի օժանդակությամբ:
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 142:

Ճարտարապետություն

Հետազոտողներն արդեն տվել են Ծիծեռնավանքի եկեղեցու ճարտարապետական մանրազնին նկարագրությունը: Նրանք հանգել են այն համոզման, որ եկեղեցին հիմնված է եղել հեթանոսական տաճարի տեղում: Կարծում ենք, դրա վկայությունն առկա է մինչեւ իսկ եկեղեցու անվանման մեջ, քանի որ ծիծեռնակի պաշտամունքը հայտնի էր նախաքրիստոնեական Հայաստանում: Եկեղեցին կառուցված է սրբատաշ քարով: Արտաքին չափերն են 25,6x12,5 մ: Ներսում պահպանվել են որմնանկարների հետքեր:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 142-143:

Պատմություն

Չնայած եկեղեցին շինարարությանն առնչվող վիմագրեր չունի, սակայն ճարտարապետական քննության շնորհիվ մասնագետները տաճարի կառուցման ժամանակը համարել են V–VII դարերը:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 143:

Նկարագրություն

Ավելի ուշ եկեղեցին կրել է նորոգումներ, հավելումներ (շքամուտք, զանգակատուն), շրջապատը պարսպապատվել է: Վերջինիս արեւմտյան կողմում պահպանվում է շքեղ դարպասը (1613 թ. շինարարական արձանագրությունը ոչնչացվել է 1989-92 թթ. ընթացքում): Պարսպին հարավից հարում են մի քանի թաղակապ սենյակներ: Պարսպից դուրս, հյուսիս արեւմտյան կողմում երբեմնի հայաբնակ գյուղի գերեզմանոցն է։

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 143:

Հնավայրի տարածքից նախկին հետազոտողները ընդօրինակել ու հրատարակել են 22 միավոր արձանագրություն: Հատկապես 1989–92 թթ. ընթացքում դրանց մի մասը միտումնավոր կերպով ոչնչացվել է: 1985, 1993-95 եւ 1997 թթ. ընթացքում հնավայրի տարածքից վիմագրերի մեր հավելումները կազմում են 4 միավոր (ընդամենը 26 արձանագրություն):

Ծիծեռնավանքից ընդօրինակված վիմագրերի առաջին հրատարակիչը Ե. Լալայանն Է («Ազգագրական Հանդէս», գիրք Դ, N 2, Թիֆլիս, 1898, էջ 48)։ Սակայն նրա վերծանությունների մեջ, որոնք անփոփոխ վերահրատարակվել են նաեւ «Դիվան հայ վիմագրության» 5-րդ պրակում (Երեւան, 1982, Էջ 199), առկա են մի շարք անճշտություններ։ Դրանք շտկել ու ամբողջական տեսքով վիմագրերը հրատարակել Է Մորուս Հասրաթյանը (Պատմա-հնագիտական ուսումնասիրություններ, էջ 236)։ Ընդհանրապես, միայն Մ. Հասրաթյանն է, որ բարեխղճորեն եւ ճշգրիտ վերծանություններով վանքից ներկայացրել Է 16 միավոր վիմագրերը (նշվ. աշխ, Էջ 233-230), իսկ «Դիվան...»–ում (8 միավոր) եւ, մանավանդ, գրող Ս. Խանզադյանի կողմից («Սովետական Հայաստան» ամսագիր, 1984, N 6, Էջ 26) վիմագրերը ներկայացվել են խիստ թերի ու սխալաշատ։
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 143, 148:

Հակիրճ հիշատակագրություններ պահպանվել են նաեւ լուսամուտների արանքում, որոնք սակայն բարձրության պատճառով դժվար ընթեռնելի են:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 148:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գրչության առումով իրավամբ ամենահին արձանագրությունը համարվում է եկեղեցու ներսում, հյուսիս-արեւելյան մույթին հենվող կամարի ստորին երկու քարերին փորագրված հետեւյալ վիմագիրը.
(ՈՒԽ)ՏԱՒ|ՈՐ Յ|ԻՇԵ|ՑԷՔ| ԶԳԻ|ՈՐԳ|(Գ'Ս', ԽՍ|Տ

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 148:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Ոչ ուշ, քան մինչեւ X դարը թվագրվող մի հնգատող վիմագիր էլ պահպանվում է եկեղեցու հարավային մուտքերից մեկի անկյունաքարերին.
ՈՎ Տ(Է)Ր Ք(ՐԻՍՏՈ)Ս Ա|ԶԱՏ ԵՂԲ|ԱՅՐ ՍԻՐՈՂ | ԶԳՐԻԳՈՐ ԶԱՆԱՐԺԱՆ | ԾԱՌԱՅՍ ՅԻՇԵՑԷՔ ՅԱՂԱՒԹՍ:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 148:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Եկեղեցու խորանի մեջ, հյուսիսակողմի կորավուն պատի խաչազարդ ու սրբատաշ քարին 6 տողով փորագրված է.
ԵՍ| ՄՀ|ՈՏ|ԻԿ| ԿԱՆԳՆԵՑԻ ԶԽԱՉՍ ՀԱՒՐ ԻՄ | ՄԽԻԹԱՐ ԱԹԱՐԲԷԿԻՆ:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 148:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1615 թ․

Եկեղեցու հյուսիսային սյունաշարի արեւմտյան ծայրի սյան հարավահայաց երեսին եռատող փորագրված է.
Ս(ՈՒՐ)Բ ԽԱՉՍ|ԲԱՐԷԽԱՒՍ ՀՈԳՈՅ|ՌԿԳ (1615):

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 148:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Եկեղեցու հարավային պատին, արտաքուստ կա նվիրատվական հակիրճ հիշատակագրություն.
Խ(Ա)ՉՍ | ԲԱՐԷԽՕ|Ս Ա...|ԻՒ|Ա|ԻՆք) Ի|ՇԵՑԷՔ:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 148:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 148:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1563 թ․

Եկեղեցու հարավային պատին, արտաքուստ կա նվիրատվական հակիրճ հիշատակագրություն.
ԹՎԻՍ|ՌԺԲ (1563):

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 148:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1605 թ․

Եկեղեցու հարավային պատին, արտաքուստ կա նվիրատվական հակիրճ հիշատակագրություն.
ԵՍ ՅՈՀ|ԱՆԷՍ | ԱԲ(Ե)Ղ(Ա)Ս| Կ(Ա)Ն(ԳՆԵ)ՑԻ | Ս(ՈՒՐ)Բ Խ(Ա)ՉՍ ... ՌԾԴ (1605):

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 148:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Եկեղեցու հյուսիսային, արեւմուտքից երկրորդ մույթի վրա երկտող արձանագրված է.
ԵՍ ՈՀ(Ա)ՆՋԱՆՍ Կ|(ԱՆ)ԿՆԵՑԻ Ս(ՈՒՐ)Բ ՆՇ(ԱՆՍ):

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 193:
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 148:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Տասնամյակներ առաջ եկեղեցու հյուսիսային ճակատի վրա Մորուս Հասրաթյանը նկատել ու հրատարակել է.
ՍԲ ԽԱՉՍ ԲԱՐԵԽՈՍ ՏՐ ԱԶՐԻՆ ՔՀՅՆ:

Մորուս Հասրաթյան, «Պատմահնագիտական ուսումնասիրություններ», Երեւան, 1985, էջ 234-235:
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 148:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Տասնամյակներ առաջ եկեղեցու հյուսիսային ճակատի վրա Մորուս Հասրաթյանը նկատել ու հրատարակել է.
ՍԲ. ԲԱ...ԽՍ ՏՐ ՄԽԹՐ ՀԻՐԻՆ ԵՍ ՄԱՒՐՍ:

Մորուս Հասրաթյան, «Պատմահնագիտական ուսումնասիրություններ», Երեւան, 1985, էջ 234-235:
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 148:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1581 թ․

Տասնամյակներ առաջ եկեղեցու հյուսիսային ճակատի վրա Մորուս Հասրաթյանը նկատել ու հրատարակել է.
ՍԲ. ԽԱՉՍ ԲԱՐԽՍ ՈՒՀԱՆԷՍԻՆ, ԹՎ. ՌԼ (1581):

Մորուս Հասրաթյան, «Պատմահնագիտական ուսումնասիրություններ», Երեւան, 1985, էջ 234-235:
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 148:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1606 թ․

Տասնամյակներ առաջ եկեղեցու հյուսիսային ճակատի վրա Մորուս Հասրաթյանը նկատել ու հրատարակել է.
ԽԱՉՍ | ՏՐ ՄԿԻՐՏ|ԻՉԻՆ, ԹՎ. ՌԾԵ (1606):

Մորուս Հասրաթյան, «Պատմահնագիտական ուսումնասիրություններ», Երեւան, 1985, էջ 234-235:
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 148:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Տասնամյակներ առաջ եկեղեցու հյուսիսային ճակատի վրա Մորուս Հասրաթյանը նկատել ու հրատարակել է.
... ՌՃ ... | ՊՈՒՏԱԽ:

Մորուս Հասրաթյան, «Պատմահնագիտական ուսումնասիրություններ», Երեւան, 1985, էջ 234-235:
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 148:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Տասնամյակներ առաջ եկեղեցո հյուսիսային ճակատի վրա Մորուս Հասրաթյանը նկատել ու հրատարակել է.
... ԴՈՒՐՆԱՄ ԱՏԱՄՆ ...:

Մորուս Հասրաթյան, «Պատմահնագիտական ուսումնասիրություններ», Երեւան, 1985, էջ 234-235:
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 148:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1606 թ․

Տասնամյակներ առաջ եկեղեցու հյուսիսային ճակատի վրա Մորուս Հասրաթյանը նկատել ու հրատարակել է.
ԹՎ. ՌԾԵ (1606):

Մորուս Հասրաթյան, «Պատմահնագիտական ուսումնասիրություններ», Երեւան, 1985, էջ 234-235:
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 148:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Տասնամյակներ առաջ եկեղեցու հյուսիսային ճակատի վրա Մորուս Հասրաթյանը նկատել ու հրատարակել է.
ԹՎ. Ռ...ԳԻՐԵՑԻ:

Մորուս Հասրաթյան, «Պատմահնագիտական ուսումնասիրություններ», Երեւան, 1985, էջ 234-235:
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 148:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Տասնամյակներ առաջ եկեղեցու հյուսիսային ճակատի վրա Մորուս Հասրաթյանը նկատել ու հրատարակել է.
ՍԲ. ԽԱՉՍ ԲԱՐԵԽՈՍ ՏՐ ՆԵ(Ր)ՍԵՍԻՆ ՔՀՅՆ:

Մորուս Հասրաթյան, «Պատմահնագիտական ուսումնասիրություններ», Երեւան, 1985, էջ 234-235:
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 148:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Եկեղեցու հյուսիս-արեւմտյան մույթի վրա, եռատող փորագրված է.
ՍԲ. ԽԱՉՍ | ԲԱ(ՐԵ)ԽԱՒՍ ՀՈԳՈՅՆ | Մ(Ա)ՀԴ(Ա)ՍԻ ԳՆ...:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 148:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Նորոգություն 1779 թ․

Մորուս Հասրաթյան, «Ծիծեռնավանք», Երեւան, 1990, էջ 8, 236:
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 148:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Նորոգություն 1613 թ․

Մինչեւ 1988 թ. իր նախնական տեղում պահպանվում էր նաեւ շրջապարսպի 1613 թ. կատարված նորոգման մասին պատմող արձանագրությունը ներկայում պատի այդ հատվածը փլված է, իսկ վիմագիրն անհետացել է.
ԿԱՄԱՒՆ Ա(ՍՏՈՒԾՈ)Յ ... ՆՈՐՈԳ|ԵՑԱՒ ՊԱՐԻՍՊՍ Ի ՁԵՌՆ ՀԱՅ|ԿԱԶ ԻՇԽԱՆԻՆ, Ի ԱՌ(Ա)ՋՆ(ՈՐ)ԴՈՒ|ԹԻ(ԱՄԲ) ՄԿ(Ր)Տ(Ի)Չ ԵՊ(Ի)Ս(ԿՈՊՈՍԻՆ), ԹՎ(ԻՆ) ՌԿԲ (1613):

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 149:

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Վիշապի հարթաքանդակ հյուսիսային կամարաշարի սյան վրա

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Սյան խոյակ

Տեսքը ներքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Սյան խոյակ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ներքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Կենտրոնական նավի տեսքը դեպի արևելք

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Սյան խոյակ

Տեսակը Չափագրություն
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գծագիր

Արևմտյան ճակատը

Տեսակը Չափագրություն
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գծագիր

Արևելյան ճակատը

Տեսակը Չափագրություն
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գծագիր

Հարավային ճակատը

Տեսակը Չափագրություն
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գծագիր

Հյուսիսային ճակատը

Տեսակը Չափագրություն
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գծագիր

Կտրված դեպի արևելք

Տեսակը Չափագրություն
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գծագիր

Կտրվածք դեպի արևմուտք

Տեսակը Չափագրություն
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գծագիր

Կենտրոնական նավով կտրվածք դեպի հյուսիս

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Որմնանկարի մնացորդ հյուսիսային պատին

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Սյան խոյակ

Տեսակը Լուսանկար
Ուղղությունը ⇗ Հյուսիս-արևելքից
Հեղինակը Հրայր Բազե Խաչերյան

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 2008 թ․

Վերականգնումից հետո (2008 թ.)

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Հյուսիսային կամարաշարը

Տեսակը Չափագրություն
Աղբյուրը Գծագիր

Հատակագիծ

Տեսակը Լուսանկար
Ուղղությունը ⇙ Հարավ-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Տեսակը Լուսանկար
Ուղղությունը ⇖ Հյուսիս-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Արտուշ Խանջյան
Տարեթիվ 2003 թ․

Ծիծեռնավանքը վերականգնումից հետո բացման հանդեսին՝ 2003 թ.

Տեսակը Լուսանկար
Ուղղությունը ⇘ Հարավ-արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 2008 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ընդհանուր
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Հեղինակը Սասուն Դանիելյան

Տեսքը ներքին
Հեղինակը Սասուն Դանիելյան
Տարեթիվ 2016 թ․

Ուղղությունը ⇗ Հյուսիս-արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 1998 թ․

Ուղղությունը ⇘ Հարավ-արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 1998 թ․

Ուղղությունը ⇘ Հարավ-արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 2008 թ․