ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Չամդուրա 7 Հուշարձան

Վրաստան (Երկիր) / Ջավախք (Գավառ) / Ախալքալաք (Շրջան) / Չամդուրա (Գյուղ)

Տեղադրություն

Քառասնակն վտակի հոսանքն ի վար վերջին գյուղը Չամդուրան է: Գտնվում է Ախալքալաքից ուղիղ գծով 2 կմ հարավ-արևմուտք, ծ. մ. 1725 մ բարձրությամբ հարթավայրում:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 414:

Պատմություն
1899 — 1900 թթ․

1899-1900 թթ. հացի բզեզի և հոտենտոտյան մլուկի հասցրած վնասների հետևանքով Չամդուրայի գյուղատնտեսությունը հայտնվել է ծանրագույն կացության մեջ՝ կառավարական հատուկ կոմիտեի կողմից դասվելով առավել տուժած բնակավայրերի շարքում: Գյուղում հաշվառվել է առաջնահերթ օգնության կարոտ 17 տուն՝ 92 բնակչով:

Սալլիւմեան, Անբերրիութիւնը Ախալքալաքի գաւառում եւ նրա հետեւանքները, «Մուրճ», 1901, N 6, էջ 248-249: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 414:

Բնակչություն

Երկրորդ աշխարհամարտին Չամդուրայից մասնակցել է 127 հոգի, որոնցից 52-ը զոհվել է:

Դավթյան Ա., Ջավախք, Երևան, 1994, էջ 102: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 414:

1829 թ․

Գյուղի ներկայիս բնակիչների նախնիները «25 տնով փոխադրվել են Էրզրումից 1829 թուին. այնտեղի շրջանի զանազան գիւղերից են. Գիւլլի, Բատժուան, Նապի, Թերջան»: Հիշյալ գյուղերի հիմնական մասը գտնվում էր Բասեն գավառում (Նապի, Պատժվան կամ Բատժվան, Քյուլլի, Բլուր գյուղերից և Դերջանից): Չամդուրայում հաստատվել են նաև կարսեցի հայեր:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. Պ-56, ց. 12, գ. 66, թ. 1: Նապին հայաբնակ գյուղ էր` Էրզրումի նահանգի Վերին Բասեն գավառում՝ Կարին (Էրզրում) քաղաքից 9 կմ արևելք: Պատժվանը (Պատիճվանը) հայաբնակ գյուղ էր` Էրզրումի նահանգի Ստորին Բասեն գավառում՝ Կարին (Էրզրում) քաղաքից 46 կմ արևելք: Քյուլլին հայաբնակ գյուղ էր` Արաքս գետի ձախակողմում, գավառանիստ Թեքմանից 18 կմ արևելք: Բլուրը հայաբնակ գյուղ էր` Վերին Բասեն գավառում՝ Կարին (Էրզրում) քաղաքից 40 կմ արևելք, Արաքսի ձախ վտակ Մուրցի աջ ափին: Այս գյուղից են սերում Բլրցյանները: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 414:

1918 թ․

Բնակիչների առավելագույն թվաքանակը Չամդուրան երբևէ ունեցել է միայն 1918 թ.` թուրքական բանակի արշավանքին նախորդած շրջանում՝ շուրջ 1400 շունչ:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 414:

Երկրաշարժ
1899 թ․

1899 թ. երկրաշարժից հետո, ի թիվս Ջավախքի այլ գյուղերի, Չամդուրան ևս ընդգրկվել է կարիքավոր գյուղերի ցուցակում:

«Մշակ», 1901, N 40, էջ 1: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 414:

Անվան ծագում

Չամդուրա անվանումը հավանաբար ծագում է թուրքերեն «չամ» (սոճի) և բարբառային «դուրան» (հարթավայր) բառերից, այսինքն՝ սոճու հարթավայր:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 414:

Հայտնի է նաև տեղանվան ստուգաբանության վրացական տարբերակը, ըստ որի, գյուղի անունը ծագել է «չամձվրալի» (հողի մեջ խրված քար) բառից:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 414:

Քահանա
1909 թ․

1909 թ. Չամդուրայում քահանայագործել է Հարություն Ազնաուրյանցը (ծնվ. 1881 թ., ձեռն. 1905 թ.):

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. Պ-56, ց. 12, գ. 66, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 417:

Կառուցապատում
1893 թ․

Չամդուրան Ջավախքի բնաշխարհին հարազատ ու բնորոշ բնակավայրերից մեկն է: Գյուղի կառուցապատմանը նվիրված 1893 թ. մի հաղորդման մեջ ականատեսը նշել է. «Բոլոր տները քարաշէն են, իրար կից, ցած, միայարկանի և հողէ կտուրներով: Նկատելով կից շինուած տների վնասակարութիւնը, այս վերջին ժամանակները մտածում են տները շինել առանձին-առանձին և մի քանի հատ էլ արդէն շինել են...»:

«Նոր-Դար», 1893, N 86, էջ 2-3: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 414:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Չանդուրա

ԺԹ-Ի դարերին վերաբերող վիճակագրական տվյալների համադրումը ներկայացնում է հետևյալ պատկերը.

Թվական	Հայ ընդամենը	Հայ իգական	Հայ արական	Հայ տուն	Նշումներ	Աղբյուր
1838	291	158	133			Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 1361, թ. 6-7: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 414:
1840	307	159	148			Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 4: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 414:
1841	137	134		271		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3802, թ. 64-65: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 414:
1842	142	141		283		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3805, թ. 76-77: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 414:
1844	152	150		302		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3809, թ. 13-14: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 414:
1845	190	182		379		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 70-71: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 414:
1847	200	190		390		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 33-34: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 414:
1849	211	200		411		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 39-40: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 414:
1851	194	185	38	379		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 2596, թ. 35: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 414:
1853	167	169		336		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 2743 թ. 39-40: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 414:
1854	170	171		341		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3825, թ. 48-49: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 414:
1857	174	172		346		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3830, թ. 52-53: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 414:
1860	175	156		361		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3833, թ. 67: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 414:
1861	184	206	41	390		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3839, թ. 25-26: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1862	193	210		403		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3836, թ. 20-21: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1863	190	214		404		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3843, թ. 21-22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1864	191	219		410		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3846, թ. 10-11: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1865	194	225		419		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3848, թ. 11-12: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1866	194	225	41	419		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3848, թ. 74: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1867	206	243		439		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3853, թ. 27: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1869	214	247		461		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3856, թ. 9: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1870	235	247		482		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3857, թ. 19-20: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1871	239	246		485		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3858, թ. 9-10: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1872	239	248		487		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3859, թ. 56-57: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1873	236	255		491		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3862, թ. 70-71: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1874				509		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3864, թ. 25-26: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1875			48	502		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3866, թ. 19-20: Տե՛ս նաև՝ «Մեղու Հայաստանի», 1875, N 44, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1876	249	268		517		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 29-30: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1877	242	268		510		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 28-29: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1878	241	266		507		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 217-218: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1880	263	285		548		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 86-87: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1881	285	291		576		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 96-97: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1882	298	304		602		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 42-43: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1883	301	316		617		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 47-48: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1884			48			«Արձագանք», 1885, N 3, էջ 43: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1885	315	335		650		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 10: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1887	329	350		679		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 39-40: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1889	330	308		638		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 64-65: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1890	335	325		660		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 143: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1891	352	339		691		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 142: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1892	351	343		694		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 114: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1893	350	344	80	694		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 41-42: Նաև՝ «Նոր-Դար», 1893, N 86, էջ 2-3: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1894	357	343		700		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 167-168: Տե՛ս նաև՝ ֆ. 22, ց. 1, գ. 298, թ. 21-22: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1897	387	376		763		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 140-141: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1898	405	381		786		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 162: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1899	411	392		803		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 93-94: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1900	414	403		817		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 55: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1901	433	411		844		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 67: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1902	449	424		873		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 16-17: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1905	477	462		939		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 259-260: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1906	477	462		939		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3915, թ. 20: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1908	478	484	130	962		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 42: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1909			125	923		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. Պ-56, ց. 12, գ. 66, թ. 1: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1910	487	503		990		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 134-135: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1912	517	533		1040		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3920, թ. 17-18: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1914	536	556		1092	Ի դեպ, նույն թվականի համար այլ աղբյուրում ցույց է տրված 1189 շունչ (“Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, էջ 204):	Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 6, գ. 1020, թ. 170-171: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1916	553	578		1131		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 196, ց. 1, գ. 43, թ. 17-18: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1918	680	720	160	1400		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 469, ց. 3, գ. 2, թ. 1-4: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1921	113	116		229		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 355, ց. 1, գ. 895, թ. 1: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415:
1987	168			569		Ըստ գյուղխորհրդի տվյալների։ Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 415: