ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Ղալաքենդ 13 Հուշարձան

Ադրբեջան (Երկիր) / Հյուսիսային Արցախ (Տարածք) / Գետաբեկ (Շրջան) / Ղալաքենդ (Քաղաքատեղի)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոնից 11 կմ հարավ-արևմուտք, Շամքոր գետի ձախ վտակի՝ Փառիսոսի ափին:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 123:

Պատմություն
10 դ․

Փառիսոսը եղել է համանուն թագավորության կենտրոնը: Ժ դարի սկզբին Սահակ Սևադան իր ժառանգական տիրույթին` Փառնես (Փառիսոս) գավառին է միացնում Ուտյաց նահանգի Գարդման և Ձորագետ գավառները՝ հիմնելով Փառիսոսի իշխանությունը: Նրա որդին՝ Սենեքերիմը, նույն դարի կեսերին իրեն հռչակում է թագավոր: Բյուզանդական կայսրությունը, որ շահագրգռված էր հայ պետականությունը մանր թագավորությունների տրոհելու, նրան ուղարկում է թագ և արքայական ծիրանի: Անիի Բագրատունիները որոշ ժամանակ ստիպված էին համակերպվել նորաստեղծ թագավորության գոյության հետ: Սակայն Ժ-ԺԱ դարերի սահմանագծում Գագիկ Ա Շահնշահը պայքար է սկսում Փառիսոսի դեմ՝ իբրև դաշնակից ունենալով Գանձակի Փատլուն ամիրային: 1003 թ. Սենեքերիմի մահից հետո գահը ժառանգում է նրա որդին՝ Փիլիպպեն: ԺԱ դարի կեսին Փիլիպպեն զոհ է գնում թշնամական խարդավանքին: Թագավորությունն անկում է ապրում, իսկ տարածքը հետագայում ընդգրկվում է Խաչենի իշխանության կազմում:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 123-124:

19 դ․

Ներկայիս գյուղը գոյացել է պատմական Փառիսոս քաղաքատեղիում՝ նրա ավերակների վրա, որի մնացորդները ակնառու էին դեռևս ԺԹ դարի վերջերին. «Դեռ պարզապէս նշմարուում են խիտ առ խիտ տնաբակեր և քարուկիր շինութեանց շատ հետքեր...»:

Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 307:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 124:

18 դ․

Փառիսոսը հայաթափ է եղել ԺԸ դարում: Տակավին 1880-ական թվականների վերջերին երբեմնի ավերակ քաղաքատեղիի տարածքը խաշնարածների համար ծառայում էր որպես ամառանոց: Ավելի ուշ վերջնականապես հաստատվում են տեղում և բնակավայրը ձեռք է բերում գյուղի կարգավիճակ՝ Ղալաքենդ (բերդագյուղ) անվանումով:

«Արձագանք», 1888, N 7, էջ 86 («Բերդի հանդէպ տարածվում են գեղեցիկ արօտատեղիներ և մարգագետիններ, որոնցից օգտվում են վրանաբնակ թուրքերը, ամառները պարզելով իրանց վրանները բնութեան այս գեղեցկութեան մէջ...»):
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 124:

1671 թ․

Ամենայն հավանականությամբ, ներկայիս Ղալաքենդը 1671 թ. «յերկիրս Շամքօռ»-ում հիշված Բերդատակ գյուղն է, որտեղ գրիչ Հովհաննես երեցը (ստացող՝ գրչի հայրը՝ Էվազ և մայրը՝ Պայ) հեղինակել էր մի «Աւետարան»:

«Ցուցակ ձեռագրաց», հ. Բ, Երևան 1970, ձեռ. N 6645, էջ 364:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 124:

Նկարագրություն
19 դ․

ԺԹ դարավերջին տեղագիր մի քանի հեղինակներ եկեղեցիների տարբեր քանակ են արձանագրել: Քաջիկյանը, օրինակ, վկայում է. «Ղալաքենդի սահմանում կան հայոց եկեղեցիների աւերակներ, թուով վեց, որոնցից մի երկուսը թուրքերը քանդել են անպատուհաս և քարերը տարել շինութիւնների համար...»:

«Արձագանք», 1888, N 7, էջ 86:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 124-125:

Առավելագույնը 11 եկեղեցի է արձանագրել Բարխուտարյանցը. «Բաւական ընդարձակ է աւերակիս ծաւալն. բնակչաց որքանութիւնը մօտաւորապէս գիտենալու համար՝ բաւական է յայտնել, թէ աւերակ քաղաքումս կայ տասնևմի եկեղեցի, երեքն գետակի աջ ափի վերայ, յորոց մին կանգուն է և երկուսն կիսաւեր. իսկ ութն շինուած է գետակի ձախ կողմումն, որից կանգուն են՝ երկուսն և աւերակ՝ վեցն: Աւերակների հիմքերն պարզապէս երևում են և շատ տարի չէ որ քանդած են, ինչպէս վկայում են ականատեսներն...»:

Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 307:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 125-126:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Շամքոր գետի հովիտը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ընդհանուր
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Քաղաքատեղին բերդասարից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Հովհաննես Զաքարյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Փառիսոս գետի հովիտը նույնանուն քաղաքատեղիի մոտ

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Փառիսոս