ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Ենիքենդ 10 Հուշարձան

Ադրբեջան (Երկիր) / Հյուսիսային Արցախ (Տարածք) / Գետաբեկ (Շրջան) / Ենիքենդ (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գետաբեկի շրջանի Ենիքենդ անվամբ 2-րդ գյուղը գտնվում է շրջկենտրոնից 19 կմ արևմուտք՝ Պապաջան կամ Բաբաջան գետակի (ներկայիս՝ Բաջանկա) ձախ ափին, ծովի մակերևույթից 1250-1350 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 81:

Գրչօջախներ
1650 թ․

Գրավոր աղբյուրներում Պապաջանի մասին հիշատակություններ են պահպանվել ԺԷ դարի կեսերից, երբ տեղի եկեղեցում իրար հետևից ստեղծվել են զանազան ձեռագրեր: Կարելի է վստահորեն նշել, որ 1650-1660-ական թվականներին տեղում ստեղծված (անշուշտ, խոսքը պահպանվածների մասին է) ձեռագրերի առատությամբ Պապաջանն իրավամբ համարվում է Վերին Զակամ գավառի գրչության առավել արդյունավետ կենտրոններից մեկը:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 81:

1655 թ․

1655 թ. պապաջանցի Ավետիս քահանան ձեռնամուխ է եղել «Շարակնոցի» ընդօրինակմանը (ավարտին է հասցրել Խավունիսի Ջուխտակ վանքում). «...եղև սկսանել Շարակնոցիս ի երկրին մերում Վերին Զակամ, ի հայրենական գեօղն իմ, անուն Պապաջան: Եւ այժմ օտարացեալ և փախուցեալ կամ ի երկիրս, զոր ի վերոյ գրեցաք, ի գիւղս որ կոչի Խաւունիս, որ եղև աւարտ Շարակնոցիս, զի ի շէնս այս կայ պատուական Ջուխտակ եկեղեցիս...»:

«ԺԷ դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ», հատոր Գ, կազմեց` Վազգեն Հակոբյան, Երեւան, 1984, էջ 691:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 81:

1659 թ․

Հավանաբար, մի քանի տարի անց Ավետիս քահանան վերադարձել է հայրենի գյուղ. նրա գրած և նկարազարդած հաջորդ երեք ձեռագրերը ստեղծվել են Պապաջանում: 1659 թ. պասակերցի Հախումի պատվերով նրա որդու՝ Բարսեղ քահանայի համար Ավետիսն ընդօրինակել ու մանրանկարել է «Կարմիր Ավետարան». «Եղև զրաւ գրչութեան քրիստոսախօս և տիեզերալոյս սբ. Կարմիր Աւետարանիս ի թուաբերութեանս հայկազեան տոհմի հազար հարիւր և ութ (1659) ամի, խաղաղութիւն ժամանակի, յերկիրս Վերին Զագամ, ի գեօղս Պապաճան կոչի, ընդ հովանեաւ Ղար[ա]մուրատի յանապատի...»: 1661 թ. ընդօրինակել ու ծաղկել է «Ավետարան», իսկ 1668-ին՝ «Շարակնոց»:

Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 388-389:
«ԺԷ դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ», հատոր Գ, կազմեց` Վազգեն Հակոբյան, Երեւան, 1984, էջ 867-868:
«Ցուցակ Ձեռագրաց» հ. Ա, Երևան, 1965, ձեռ. N 3542:
«Ցուցակ ձեռագրաց», հ. Բ, Երևան 1970, էջ 587, ձեռ. N 7687: Նույն տեղում, էջ 769-770, ձեռ. N 8549:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 81:

1662 թ․

Պապաջանի գրչության կենտրոնը չի կապվում սոսկ Ավետիս քահանայի անվան հետ: 1662 թ. այստեղ ձեռագիր է հեղինակել նաև գրիչ Հովհաննես երեցը:

«Ցուցակ ձեռագրաց», հ. Ա, Երևան 1965, ձեռ. N 337:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 81:

Բնակչություն
1770 թ․

Հայաթափ է եղել 1770-ական թվականներին:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 81:

19 դ․

ԺԹ դարավերջին դեռևս ամայի էր ու անմարդաբնակ: Տեղում պահպանվել էին եկեղեցին և գերեզմանոցը:

Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 312:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 81:

Նկարագրություն

Խորհրդային տարիներին պատմական Պապաջան գյուղատեղիի հարևանությամբ՝ նրա հարավային կողմում, գոյացել է Ենիքենդ անունը կրող թրքաբնակ գյուղը: Բնակիչները որպես շինաքար շարունակ օգտագործել են գյուղատեղիի հայոց գերեզմանատան տապանաքարերն ու խաչքարերը, քանդել նաև եկեղեցին ու դրանից ոչ հեռու գտնվող մատուռը:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 81:

1982 թ․

1982 թ. մեր այցելության ժամանակ տեղում պահպանվում էին հիշատակված հուշարձանների մնացորդները:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 81:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Պապաջան