Կաթողիկե Սբ. Նշան Եկեղեցի :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Կաթողիկե Սբ. Նշան Եկեղեցի 1214 թ․

ԼՂՀ / Քարվաճառ / Դադի վանք

Ճարտարապետություն

Ունի միջնադարյան հայ պաշտամունքային ճարտարապետության մեջ բավական մշակված եւ լայն տարածում գտած (բայց ոչ թերեւս՝ Արցախում) չորս անկյուններում ավանդատներով գմբեթավոր սրահի հորինվածք: Արտաքին չափերն են 12,30 x 10,60 մ, իսկ բարձրությունը՝ 18,50 մ: Բացի հյուսիսային ճակատից, մնացած կողմերում եւ ներսում պատերի զգալի հատվածները ծածկված են արձանագրություններով (ինչպես քարի՝ արտաքուստ, այնպես էլ սվաղի շերտի վրա՝ ներքուստ): Դրանց մեծ մասը փորագիր են, բայց կան նաեւ կարմիր եւ սպիտակ ներկով արձանագրվածներ:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 92:

Նկարագրություն

Համալիրի զարդը հանդիսացող կաթողիկեն ճարտարապետական ուշագրավ եւ մեծարժեք կառույց է:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 90, 92:

1214 թ․

Շինարարության մասին պատմող վիմագիր արձանագրությունը ամենաընդարձակն է: Այն գտնվում է հարավային ճակատին եւ կրում է 1214 թվագրումը: Դրանից հետեւում է, որ կաթողիկեի կառուցման ժամանակ համալիրում արդեն կային նշանակալի կառույցներ: Եկեղեցու ճարտարապետության ու հարդարանքի նկարագրությանը բավականաչափ անդրադարձել են նախկին հետազոտողները (առավել սպառիչ ու ամբողջական է Մ. Հասրաթյանի շարադրանքը): Դիտական շրջանառության մեջ արդեն առկա նյութին, կարծում ենք, կարեւոր լրացում կլինեն կաթողիկե եկեղեցուն վերաբերող մեր չափագրությունները:

Մուրադ Հասրաթյան, Հայկական ճարտարապետության Արցախի դպրոցը, Երեւան, 1992, էջ 44-49։ Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 92-93:

Որմնանկարներ
1911 թ․

Դադի վանքում որմնանկարներ պահպանվել են միայն Կաթողիկե եկեղեցու ներսում (հավանաբար՝ ուրիշ որմնանկարներ չեն էլ եղել): Դրանց առաջին, քիչ թե շատ որոշակի նկարագրողը եղել է 1911 թ. վանք այցելած Մեսրոպ մագիստրոսը. «Նկարներից մի քանիսը մեր տեսած ժամանակ տանելի վիճակ ունէին, որոնցից մենք լուսանկարներ պատրաստեցինք, մինչդեռ Տաթեւում միանգամայն եղծուել էին: Նկարներ պահւած էին հիւսիսային եւ հարաւային պատերի վրայ, հիւսիսայինի վրայ զգալի էր խոնաւութեան քայքայիչ ազդեցութիւնը: Երանի թէ ժամանակին գոյներով արտանկարւած լինէին հայկական արուեստի այդ սակաւաթիւ պահւած որմնանկարի բեկորները: Հարաւային պատի տեսարանն էր. Աստուածածին, նկարւած երեք քառորդ հանդիպահայեաց դիրքով, հագին մոխրագոյն երկար շապիկ, գլուխը փաթաթած կարմիր ծածկոցով, ձեռների վրայ երկարած խաչազարդ ուրար: Նա հայեացքը յառած դէպի արեւելք դիտում է կենտրոնում նստած մի անձի: Նրա առջեւում գտնւում է թեւաւոր հրեշտակ, աւելի փոքր դիրքով նկարւած, որի հայեացքը նոյնպէս դարձած է դէպի նոյն կենտրոնական անձին պատկերը, իսկ այդ կենտրոնական անձնաւորութիւնը թէ ով է, չկարողացանք որոշել, որովհետեւ շատ էր վնասուած եւ նկատելի էին միայն անորոշ գծագրութիւններ: Հիւսիսային պատի տեսարանն է. մի անձնաւորութիւն քայլում է դէպի արեւելք, աջ ձեռքում բռնած ոսկէկազմ աւետարան, ունի կարմրագոյն երկար միրուք, ինչպէս որ նրա գլխի մազերի գոյնն է. հագել է կարմիր բաճկոն եւ գորշ գոյնի վերարկու: Նրա մօտ է մի երկրորդ անձնաւորութիւն, երիտասարդ հասակում, անմիրուք, աջ ձեռքը աղերսական եղանակով առաջ կարկառած, հագին ունէր միայն դեղնագոյն մի շապիկ, խաչերով զարդարւած, ուրիշ հագուստ չունէր: Նոյն պատի վրայ նկարւած էր Յիսուսի ծնունդը: Աստուածածինը պառկած է, գլուխը բարձրացրած դիրքում, ինչ որ սովորական է աւետարանների մանրանկարներում: Նրա գլխի վերեւը կանգնած է Յովսէփը, բայց դրա գլուխը թափւած է, չկայ նկարում: Կոյսից աւելի ներքեւ չոքած էին երեք մոգերը, հագներին գոյնզգոյն, արեւելեան ճոխ հագուստներ, իսկ բարձրում սաւառնում էին խմբով հրեշտակները, «Փառք ի բարձունս» երգելով: Մանրամասնութիւնների նկարագրութիւնը թողել էինք լուսանկարչական ընդօրինակութեան: Կային նաեւ որմանկարների այլ բեկորներ, միանգամայն անորոշելի: Նկարչական ու ոճական յատկութեամբ պէտք է ընդունել, որ նկարներն պատկանում էին եկեղեցաշինութեան ԺԳ դարին...»:

«Դիվան Հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող` Ս. Գ. Բարխուդարյան, Երեւան, 1982, էջ 87: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 123-124:

Այնուհետեւ դրանք ուսումնասիրել է Լ. Դուռնովոն եւ նշել. «Հարավային պատի վրա պատկերված է Սուրբ Նիկողայոս Հրաշագործին Քրիստոսի կողմից վեղարի եւ Մարիամ Աստվածածնի կողմից թիկնոցի հանձնման մեծամասշտաբ տեսարանը, իսկ հյուսիսայինի վրա՝ Ստեփանոս սարկավագի քարկոծման տեսարանը (գտնվում է պատի աջ մասում): Նիկողայոս Հրաշագործի պաշտամունքը տարածում չունենալով Հայաստանում` անգամ ուշ միջնադարում, ու նաեւ վերջինիս ի հայտ գալը եւս պետք է որ առանձնահատուկ պատճառ ունենար»:

Л. А. Дурново, Очерки изобразительного искусства средневековой Армении, Москва, 1979, էջ 153-154:

1980 թ․

Նյութի առնչությամբ հետագայում (1980 թ.) Բ. Ուլուբաբյանն ու Մ. Հասրաթյանն իրենց համատեղ հոդվածում նշել են. «Ըստ միջնադարեան արուեստի լաւագոյն գիտակներից մէկի՝ Լ. Դուռնովոյի մեկնաբանութեան՝ հարաւային ճակատում խոշոր որմնանկարը պատկերում է Քրիստոսի կողմից սուրբ Նիկողայոս Հրաշագործին վեղարի եւ Մարիամ Աստուածածնի կողմից թիկնոցի յանձնումը, իսկ հիւսիսային ճակատում պատկերուած է Ստեփանոս վարդապետի քարկոծուելով նահատակութիւնը: Սակայն կասկածելի է Նիկողայոս Հրաշագործի պատկերումը Դադի վանքում, որովհետեւ այդ սրբի պաշտամունքը Հայաստանում ընդունուած չի եղել: Ենթադրվում է, որ Դադիվանքում որմնանկարների հեղինակը հենց ինքը՝ Արզու Խաթունն է եղել, իր դուստրերի հետ, որովհետեւ յայտնի է Կիրակոս Գանձակեցու վկայութիւնն այն մասին, որ նրանք օժտուած են եղել նկարչական բացառիկ տաղանդով»: Հետագայում Մ. Հասրաթյանը վկայակոչել է միայն Լ. Դուռնովոյի տեսակետը, ըստ երեւույթին մերժելով նախկինում Բ. Ուլուբաբյանի հետ համատեղ իրենց հայտնած այն կարծիքը, թե՝ որմնանկարում պատկերվածը Նիկողայոս Հրաշագործը չէ:

Տես Բ. Ուլուբաբյան, Մ. Հասրաթյան, Դադիվանք «Հայկազեան Հայագիտական Հանդէս», հ. Ը, Պէյրութ, 1980, էջ 37-38։ Մ. Հասրաթյան. Հայկական ճարտարապետության Արցախի դպրոցը, Երեւան 1992, էջ 49։ Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 124:

Մենք հավաստում ենք Լ. Դուռնովոյի տեսակետը, քանզի այդ է վկայում պատկերի գլխավերեւում սպիտակ ներկով արված արձանագրությունը («Սբ. Նիկողայոս Հայրապետն»), որը զամանալիորեն վրիպել է նախորդ հետագոտողների ուշադրությունից: Ի պատիվ Լ. Դուռնովոյի՝ տեղին է նշել, որ նա առանց արձանագրությունը նկատելու եւ ընթերցելու կարողացել է ճիշտ եզրակացության հանգել:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 124:

Ինչ վերաբերում է որմնանկարների թվագրման խնդրին, ապա խորանի մեջ սվաղի շերտին փորագրված արձանագրությունը հիմք ընդունելով՝ դրանք 1214-1251 թթ. վերագրելը պարգապես սխալ է, քանի որ եկեղեցու ներսում սվաղի շերտի վրա փորագրված այլ արձանագրություններ էլ կան՝ 1263, 1265, 1267, 1297 եւ 1312 թթ.: Դրանցից 1263 եւ 1297 թթ. արձանագրությունները փորագիր չեն, այլ գրված են ներկով: Վերը շարադրվածից հետեւում է, որ, որմնանկարները կատարված պետք է լինեն XIII դ. 2-րդ կեսին եւ կամ նույնիսկ XIV դ. սկզբներին:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 124:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Շինարարական 1214 թ․

Հարավային ճակատի կենտրոնում, լուսամուտի տակ, որմնասյուների միջեւ, 19 տողով փորագրված է.
ՇՆՈՐՀԻՒ ԱՄԵՆԱԿԱԼԻՆ Ա(ՍՏՈՒԾՈ)Յ ՀԱՒՐ ԵՒ ՄԻԱԾՆԻ ՈՐԴՈ ՆՈՐԱ Յ(ԻՍՈՒՍ)Ի Ք(ՐԻՍՏՈՍ)Ի ԵՒ ՊԱՐԳԵՒԱՒՔ ԱՄԵՆԱՍ(ՈՒՐ)Բ ՀՈԳՈ | ԵՍ ԱՐԶՈՒ ԽԱԹՈՒՆՍ ՆՈՒԱՍՏ ԱՂԱԽԻՆ Ք(ՐԻՍՏՈՍ)Ի, ԴՈՒՍՏՐ ՄԵԾԻ ԻՇԽԱՆԱՑ ԻՇԽԱՆԻՆ՝ ՔՐԴԻՆ ԵՒ ԱՄՈՒՍԻՆ ՎԱԽՏԱՆԿԱ՝ ԹԱԳԱՒՈՐԱԶՆՈ Տ(ԵԱՌ)Ն ՀԱԹԵՐՔՈ ԵՒ ԱՄԵՆԱՅՆ ՎԵՐԻՆ ԽԱՉԵՆՈ, ՅՈՒՍՈՎ ՄԵԾԱՒ ՇԻՆ|ԵՑԻ ԶՍ(ՈՒՐ)Բ ԿԱԹՈՂԻԿԷՍ Ի ՏԵՂՈՋ ՀԱՆԳՍՏԱՐԱՆԻ ԱՌՆ ԻՄՈ ԵՒ ԶԱՒԱԿԱՑ ԻՄՈՑ. ՀԱՍԱՆԱ՝ ԱՆԴՐԱՆԻԿԻ|Ս ԻՄՈ ԵՒ ԳՐԻՔՈՐ, ՈՐՆ Ի ՏԷՐՆ ԿԻՍԱՒՐԵԱ ՎԱԽՃԱՆԵԼՈՑ, ԶԻ ՎԱՍՆ ԻՄՈ ՄԵՂԱՑ ԽՐԱՏԵԱՑ ԶԻՍ Ա(ՍՏՈՒԱ)Ծ ԵՒ ԵԲԱՐՁ | Ի ԴԼԽՈ ԻՄՈ ԶԵՐԿՈՍԵԱՆ ՊՍԱԿՍՆ ՎԱՅԵԼՈՒՉ ԶԻ ԱՆԴՐԱՆԻԿՆ ԻՄ՝ ՀԱՍԱՆ ՍՊԱՆԱՒ Ի ԹՈՒՐՔԱՑ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻՆ | ՎԱՍՆ ՔՐԻՍՏՈՆԷԱԿԱՆ ՀԱՒԱՏՈՅՍ ԵՒ ԶԿՆԻ ԵՐԻՑ ԱՄՍՈՑ ԵՒ ԿՐՏՍԵՐ ՈՐԴԻՆ ԻՄ ԳՐԻԳՈՐ ՏԷՐՆ ԿՈՉԵՑԵԱԼ Զ | ՊԱՐՏ ԲՆՈՒԹԵԱՆՍ ՀԱՏՈՒՑԱՆԵԼՈՎ ՎՃԱՐԵԱՑ ԶԿԵՆՑԱՂՍ ԵՒ ՓՈԽԵՑԱՆ ԱՌ Ք(ՐԻՍՏՈ)Ս, ՍՈՒԳ, ԱՆՄԽԻԹԱՐ | ԹՈՂԼՈՎ ԹՇՈՒԱՌԱՑԵԼՈ ՄԱՒՐՍ ԻՒՐԵԱՆՑ. ԱՅԼ ԶԻ Ի ԿԵՆԴԱՆՈՒԹԵԱՆ ԻՒՐԵԱՆՑ ՅՈՅՍ 'ԻՄ ՏԷՐ ԴՆԵ') .....Ա ՇԻՆԵԼ ԵԿԵՂԵՑԻ ՅԱՅՍՄ ՏԵՂՈՋ ԵՒ ՈՉ ԺԱՄԱՆԵՑԻՆ ՎԱՍՆ ԱՐԱԴԱՀԱՍ ԼԻՆԵԼՈ Ի ՎԵՐԱ ՆՈՑ | Ա ՄԱՀՈՒՆ. ԻՆՁ ԱՒԱՆԴԵՑԻՆ ԱՆԴԱՐՁԻՒ ԿԱՏԱՐԵԼ ԶՓԱՓԱԳ ՍՐՏԻՑ ՆՈՑԱ. ԵՒ ԻՄ ՅԱՆՁՆԱՌԵԱԼ ՄԵԾ | ՅՈՒՍՈՎ ԵՒ ԱՇԽԱՏՈՒԹ(ԵԱՄ)Բ ՇԻՆԵՑԻ ԶՔԱՒԱՐԱՆՍ ՎԱՍՆ ՓՐԿՈՒԹԵ(ԱՆ) ՈԴՈՑ ՆՈՑԱ ԵՒ ԻՄՈ ԵՒ ԴՍՏԵՐԱ|Ց ԻՄՈՑ ԵՒ ԱՄԵՆԱՅՆ ԶԱՐՄԻՑ. ԱՐԴ ԱՂԵՐՍԻՒ ՀԱՅՑԵՄ ՈՐՔ ԵՐԿՐՊԱԳԷՔ ՍՐԲՈ ԽՈՐԱՆԻՍ ՅԻՇԵԼ ՅԱ|ՂԱՒԹՍ ԶՎԵՐԱԴՐԵԱԼՍՆ Ի ՍՄԱ ԿԱՏԱՐԵՑԱՒ Ս(ՈՒՐ)Բ ՔԱՒԱՐԱՆՍ Ի ԹՒԱԿԱՆՈՒԹԵ(ԱՆ)Ս ՀԱՅՈՑ: Ո: | Կ: Դ: (1214) Ի ՓԱՌՍ Ա(ՍՏՈՒԾՈ)Ց ԵՒ Ի ՆՈՐՈԳՈՒԹԻՒՆ Ս(ՈՒՐ)Բ ՈՒԽՏԻՍ ԵՒ ՍԱՀՄԱՆԵՑԱՔ ԺԱՌԱՆԿՈՒԹԻՒՆ ԵԿԵՂԵՑՈՅՍ ԳԵՒՂՍ Ե|Ւ ԱԳԱՐԱԿՍ ԻՒՐԵԱՆՑ ՍԱՀՄԱՆՈՔՆ՝ ԶԱՊԱՀԷՆ ԵՒ ԶԵԶՆԱՐԱԾԱՆՑ ԵՒ ՋԲՃԱՆՑ ԵՒ ԶԿԱՆԱՉԱՒՈՐՆ, ՈՐ Ի ՎԱՅՈՁՈՐ | ԵՒ ԵՐԿՈՒ ՏՈՒՆ ՅԱՐՓԱ ԵՒ ՀԱՍՏԱՏԵՑԱՔ ԿԱՄԱԿՑՈՒԹԵ(ԱՄ)Բ ԵՂԲԱՐՑՍ ԶԱՒԱԳ ԽՈՐԱՆԻ ԶՊԱՏԱՐԱԳՆ ՅԱՆՈՒՆ ՎԵՐԱԳՐԵԼՈՑՍ ԿԱ|ՏԱՐԵԼ ԱՆԽԱՓԱՆ, ԵԹԵ ՈՔ ԱՅՍՄ ՎՃՌԻ ՀԱՍՏԱՏՆՈ ԽԱՓԱՆՈՒՄՆ ԱՌՆէ ՅԻՇԽԱՆԱՑ ԿԱՄ ՅԱՌԱՋՆՈՐԴԱՑ ՏԵՂՈՅՍ ԿԱՄ'Ո' ՈՔ ԵՒ Ի|ՑԷ ԽԱՓԱՆԵՍՑԻ ՅՈՅՍ ՆՈՐԱ ՈՐ ԱՌ Ք(ՐԻՍՏՈ)Ս ԵՒ ԴԱՏԱՊԱՐՏԵՍՑԻ ՅԱ(ՍՏՈՒԾՈ)Յ:

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 198-199: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 108, 110: Ծանոթ. Վերծանությունը ներկայացվում է մի շարք մանր վրիպակների, կամայական հավելումների ճշգրտմամբ: Աղավաղված է ներկայացված նաեւ գրչանկարը:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Նվիրատվական 1241 թ․

5 տողով փորագրված է.
ԿԱՄԱՒՆ Ա(ՍՏՈՒԾՈ)Յ ԵՍ ՎԱՂՏԱՆԳ ՈՐԴԻ ՍՄՊԱՏԱ ԾԱՌԱ Յ(ԻՍՈՒՍ)Ի ԵՒ ԱՄՈՒՍԻՆ ԻՄ ՆԱՆԱ՝ ԱՂԱԽԻՆ Ք(ՐԻՍՏՈՍ)Ի ՄԻԱԲԱՆԵՑԱ Զ|ԴԱԴԷ ՎԱՆԱՑ ԵՒ ՏՈՒԱՔ Ի ՀԱՅՐԵՆԵԱՑ ՄԵՐՈՑ ԶՇԵՉԱՉՈՐԵՑՆ ԵՒ ԱՅԳԻ ՄԻ Ի ԽՈԶԵՆԵԿՍ, ԶՄԱՆԱՆԱՄԱՐԳ | ԵՒ ՄԵԾԱԾԱԽ ՄԱՍԱՄԲ ԽԱՉ ՄԻ ՄԵԾԱՒ ՅՈՒՍՈՎ ԵՒ ԲՆԱԿԻՉՔՍ Տ(Է)Ր ԳՐԻԳՈՐԻՍ ԵՒ ՄԻԱԲԱՆՔՍ ՍԱՀՄԱՆԵՑ|ԻՆ ՄԵԶ: Բ: (2) ԱՒՐ ԺԱՄ ԶԱՄԵՆԱՅՆ ԵԿԵՂԵՑԻՔՍ ԶՏԱՒՆ ՅՈՎՀԱՆՆՈՒ՝ ՆԱՆԱԻՆ ԵՒ ԶՏԱՒՆ ՎԱՐԴԱՆԱՆՑ՝ ՎԱՂՏԱՆ|ԳԱ: ՈՎ ԽԱՓԱՆԷ ԶԺԱՄՍ ԿԱՄ ԽԼԷ ԶՄԵՐ ՏՈՒԱԾՍ ՄԵՐ ԵՒ ՄԵՐ ԱԶԳԻ ՄԵՂԱՑ ՏԷՐ է: Ի ԹՈՒ(ԻՆ) ՈՂ (1241) ԷՐ:

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 202-203: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 110: Ծանոթ. «զՄանանամարգ» տեղանունը հրատարակվել է «ի...... կնամարգ»: Կան նաեւ այլ վրիպակներ:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Նվիրատվական

5 տողով փորագրված է.
ԿԱՄԱՒՆ Ա(ՍՏՈՒԾՈ)Յ ԵՍ՝ ԳՈՆՑԷՍ ՈՒ ՈՐԴԻՔՍ՝ ՀԱՍԱՆ ՈՒ ՎԱՐՀԱՄ, ԹՈՌՆ՝ ԴԱՒՓԱՆՑ, ՏՎԱՔ | Ի ԴԱԴԻ ՎԱՆՍ ԶՄԵՐ ՀԱՅՐԵՆԻՔՆ ԶԽՈՒԴ՝ ԻՒՐ ՍԱՀՄԱՆՈՎՆ, ԽԱՍՈՎՆ, ՎԵՐԻՆ ՄԱՐԳ|ՈՎ, Վ(Ա)Ս(Ն) ՍԻՐԱԿԱՆ ՀԱՐՍԻՆ ԵՒ ՄԵՐ ԹԱԹՈՒՆԻՆ, ԴՍՏԵՐՆ՝ ՔՐԴԻՆ ԱՆԲԵՐԴԵՑԻ, ԱՄՈՒՍՆՈ | ՀԱՍԱՆԱ ԵՒ ՄԻԱԲԱՆՔՍ ՍԱՀՄԱՆԵՑԻՆ :Ը: (8) ԱՒՐԵՑՆ :Ը: (8) ՊԱՏԱՐԱԳ ԱՆԽԱՓԱՆ Վ(Ա)Ս(Ն) Լ|ՈՒՆԻՆ, ԱՐԴ՝ ՈՎ ԶԽՈՒԴԻ ԴԱԴԻ ՎԱՆԱՑ ՀԱՆԷ ԿԱՄ ԶԺԱՄՆ ԽԱՓԱՆԷ: ՅԺԸ: (318) ՀԱՅՐ(ԱՊԵՏԱՑՆ ՆԶՈՎԱԾ է):

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 203: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 110: Ծանոթ. Հրատարակության մեջ աղավաղված է ներկայացված գրչանկարը:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Նվիրատվական 1261 թ․

5 տողով արձանագրված է.
ԿԱՄԱՒՆ Ա(ՍՏՈՒԾՈ)Յ ԵՍ ՍԱՍՆԱ ՁԵՌՆԱՒՈՐ ՄԻԱԲԱՆԵՑԱ Ս(ՈՒՐ)Բ ՈՒԽՏԻՍ | ԱՌԱՋՆՈՐԴՈՒԹ(ԵԱՄ)Բ Տ(Է)Ր ԱԹԱՆԱՍԻ, ԵՏՈՒ ԶՍԱՐՈՒՏԱՆՑ ՀՈՂՆ :Դ: (4) | ԵԶՆ ԵՒ ԱՅԼ ԱՐԴԻՒՆՔ Ի Ս(ՈՒՐ)Բ ԿԱԹՈՂԻԿԷՍ ԵՒ ՍԱՀՄԱՆԵՑԻՆ ԻՆՁ | :Բ: (2) ԱՒՐ ԺԱՄ ԶԱՄԷՆ ԵԿԵՂԵՑԻՔՍ (Ի) ՏԱՒՆ ՍԱՀԱԿԱ ԵՒ ԿԻՐԱԿԷՆ, ՈՎ Զ| ՀՈՂՆ ԽԼԷ ԿԱՄ ԶԻՄ ԺԱՄՆ ԽԱՓԱՆԷ ԻՄ ՄԵՂԱՑՍ ՊԱՐՏԱԿԱՆ է: Չ: Ժ: (1261):

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 204–205: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 110: Ծանոթ. Հրատարակության մեջ աոկա են բազմաթիվ վրիպակներ, աղավաղված է գրչանկարը:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Սահմանագիր

Ճակատի 2-րդ շարք քարերի աջ անկյունում 4 տողով փորագրված է.
ԿԱՄԱՒՆ Ա(ՍՏՈՒԾՈ)Յ ԵՍ ՍԵՐՈԲ ՋՐՎՇ| ՏԿԵՑԻ ՄԻԱԲԱՆԵՑԱ Ս(ՈՒՐ)Բ ԽԱՉԻ: Ը: (8) ԱՒՐԱ|ՅՔՆ ՄԻ ԱՒՐ ՊԱՏԱՐԱԴ ՍԱՀՄԱՆԵՑԻՆ Ի Տ|ԱՐԻՆ ԿԱՏԱՐԻՉՔՆ ԱՒՐՀՆԻՆ ՅԱ(ՍՏՈՒԾՈ)Յ:

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 209: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 110: Ծանոթ. Հրատարակության մեջ «:Ը: (8) աւրայքն մի աւր»–ի փոխարեն` ունեն «ութ աւրայքն աւր»: Գրչանկարում աոկա են աղավաղումներ:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Ճակատի 2-րդ եւ 3-րդ շարք քարերի վրա, ձախ կողմում 5 տողով փորագրված է.
ԿԱՄԱՒՆ Ա(ՍՏՈՒԾՈ)3 ԵՍ ԳՐԻԳՈՐ ՏՆՏԵՍ ՀՐԱՄԱՆԱՒ Տ(ԵԱՌ)Ն ԱԹԱՆԱՍԻ ԵՒ ԿԱՄԱԿՑՈՒԹԵ(ԱՄ)Բ ԱՅ|Լ ԵՂԲԱՐՑՍ ԳՆԵՑԻ ԻՄ ԸՆՉԻՒՔ ԶԱԽՈՌԱԿԱԼՆ ԵՒ ԵՏՈՒ ՅԵԿԵՂԵՑԻՍ ԵՒ ԽԱՌՆԵՑԱ ԸՆԴ ԵՂ|ԲԱՅՐՈՒԹԻ(ՒՆ) ՍՈՑԱ ԵՒ ՍԱՀՄԱՆԵՑԻՆ ԻՆՁ Ի ՏԱՒՆԻ ԵՐԵՒՄԱՆ Ս(Ր)ԲՈ ԽԱՉԻՆ :Գ: (3) ԱՒՐ ՊԱՏԱՐԱԴ. ԱՐ|Դ, ԵԹԵ ՈՔ ԶԱՅՆ ՀՈՂՆ ՅԱՅՍ ԵԿԵՂԵՑՈՅՍ ՀԱՆէ ԿԱՄ ԶԺԱՄՆ ԽԱՓԱՆԷ՝ ԽԱՓԱՆԵՍՑԻ ՅՈՅ|Ս ՆՈՐԱ ԱՌ Ք(ՐԻՍՏՈ)Ս ԵՒ ՄԱՍ ՆՈՐԱՅ ԸՆԴ ՈՒԴԷԻ ՈՒ ԸՆԴ ԱՅԼ ԽԱՉԱՀԱ(Ն)ՍՆ ԵՂ(ԻՑԻ):

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 203–204: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 110:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1309 թ․

Հարավային ճակատի արեւմտյան որմնախորշի եւ որմևակամարի միջեւ, պատի առաջին եւ երկրորդ շարքերի վրա 7 տողով (վերջին տողը հողմեահար է) փորագրված է.
Ք(ՐԻՍՏՈ)Ս Ա(ՍՏՈՒԱ)Ծ ՈՂՈՐՄԻ ՍԱՐ|ԿԱՒԱԳՆ, ՈՐ ԵՏ ԸՆԾԱ ԵԿԵՂԵՑՈՅՍ Տ(Է)Ր Ս(ԱՐ)ԳԻՍ ԵՒ ՄԻԱ|ԲԱՆՔՍ ԵՏՈՒՆ: Բ: (2) ՊԱՏԱՐ|ԱԳ Ի ՏԱՐՈՒՄ Ի ՏԱՒՆԻ Ս(ՈՒՐ)Բ Թէ|ՈԴՈՐՈՍԻ ԿԱՏԱՐԻՉՔՆ | ԱՒՐՀՆԻՆ ՅԱ(ՍՏՈՒԾՈ)Յ: ՉԾԸ: (1309):

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 205: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 110: Ծանոթ. Հրատարակության գրչանկարում աոկա են մի շարք անճշտություններ:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1508 թ․

Ճակատի չորրորդ շարք քարերի կենտրոնական մասում, մի խաչաքանդակի կողքին 8 կարճ տողերով արձանագրված է.
Ա(ՍՏՈՒԱ)Ծ | ՈՂ(ՈՐ)Մ|Ի Տ(Է)Ր | ԵՂէ|ԻՆ Հ|ՈԳՈ|ՅՆ,|ՋԾԷ(1508):

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 208: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 110: Ծանոթ. Հրատարակության մեջ սխալ է թվագրումը (ՋԺ=1461):

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1737 թ․

Երրորդ շարք քարերի ձախ մասում, 5 տողով.
Ա(ՍՏՈՒԾՈ)Յ. ԱՅՍ է | ՄԱՀԻՆ ԹՒ'Վ'|ՎՆ ՌՃՁԶ (1737) ԷՐ, | ԵՍ ԱՆԱՐԺԱՆ | ԱՍԼԻՍ ԳՐԵՑԻ:

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 209: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 111: Ծանոթ. Հրատարակության մեջ գրչանկարը` ակնհայտ աղավաղումներով է:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 111:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1479 թ․

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 208: Ծանոթ. Հրատարակված գրչանկարը խիստ աղավաղված է:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

5 կարճ տողերով փորագրված է.
ԵՍ | ՆԵՐՍ|ԷՍՍ | ԳՐԷ(ՑԻ) Ի | ԹՎ: Նույն քարի վերջում 1 տողով. ԵՍ ԳՈՐԻՍ Տ(Է)Ր ՍԸ(Հ)ԱԹ(ԻՆ):

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 111: Ծանոթ. Թվականը փորագրված չէ: Բնագրում «Սըաթ»–ը որոշ վերապահումով վերծանել ենք «Սըհաթի», որը պարսից տիրապետության շրջանում, ինչպես հայտնի է, Սուրմալու գավաոի անունն էր (Սըհաթա երկիր):

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

3 տողով, կիսաեղծ.
ԿԱՄԱՒ (ԱՍՏՈՒԾՈՅ) ԵՍ ՀԱԱՂՎՆԻՍ(՞) ՅԻՋԱ ՀՈՂՆ ԽՐՍԱՀԱ|ԵՏՆ:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 111:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Նվիրատվական 1241 թ․

Արևելյան ճակատի կենտրոնական մասում, հիմքից հաշված 6-րդ եւ 7-րդ շարք քարերին 5 տողով փորագրված է.
ԿԱՄԱՒՆ Ա(ՍՏՈՒԾՈ)Յ ԵՍ ՍԵՒԱԴԱ ԻՇԽԱՆ, ՈՐԴԻ՝ ՍՄՊԱՏԱ ԵՒ ԱՄՈՒՍԻՆ ԻՄ՝ ԹԱՃԵՐՆ, ՏՈՒԱՔ Ի ՀԱՅ'ՐԵՆԵԱՑ' | ՄԵՐՈՑ Ի ԴԱԴԻ ՎԱՆՍ ԶԿԱՐՄՆՋԱՏԱՓԱ ԱՅԳԵՆՆ, Ի ԽՈԶԵՆԵԿՈՒՑ, Ի ՆՇԽԱՐԱՏՈՒՆՆ. ՄԵԾ ՅՈՒՍ|ՈՎ: Տ(Է)Ր ԳՐԻԳՈՐԻՍ ԵՒ ՄԻԱԲԱՆՔՍ ԵՏՈՒՆ ՄԵԶ: Բ: (2) ԺԱՄ ԶԱՄԵՆ ԵԿԵՂԵՑԻՔՍ ԶՏԱՒՆ(ԻՆ) Տ(ԵԱՌ)ՆԸՆԴԱՌԱՋ(Ի)Ն՝ԻՆՁ, | ԶԱՒԱԳ ՀԻՆԳՇԱԲԱԹ ԱՒՐՆ՝ ԹԱՃԵՐԻՆ: ՈՎ ԶԱՅՆ ԱՅԳԵՆՆ ՅԱՅՍ ՎԱՆԱՑՍ ՀԱՆէ Ի ՓԱՌԱՑ ՈՐԴՈՅՆ ՈՐ|ՈՇԵԼ ԵՂԻՑԻ: ՅԺԸ: ՀԱՅՐԱՊԵՏԱՑՆ ԱՆԻԾԱԾ է ԵՒ ՅՈՒԴԱԻ ՄԱՍՆԱԿԻՑ ԵՂԻՑԻ ԱՄԵՆ: ԹԻՒՆՈՂ(1241):

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 202: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 111:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Նվիրատվական 1253 թ․

Արևելյան ճակատի կենտրոնական մասում, հիմքից հաշված , շարվածքի 3-րդ եւ 4-րդ շարք քարերի վրա 4 տողով փորագրված է.
ԿԱՄԱՒ ԱՄԵՆԱԿԱԼԻՆ Ա(ՍՏՈՒԾՈ)Յ ԵՍ Տ(Է)Ր ՆԵՐՍԷՍ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՉԱՐԱ|ԲԵՐԴՈՅ ՄԻԱԲԱՆԵՑԱ ԴԱԴԻ ՎԱՆԱՑՍ, ՄԻՆ ԱՅԳԻ (ԵՏՈՒ) ՀԻՒՐԱՏԱՆՆ | Տ(Է)Ր ԳՐԻԳՈՐԻՍ ԵՒ ՄԻԱԲԱՆՔՍ ՍԱՀՄԱՆԵՑԻՆ ԻՆՁ Ի ՏԱՒՆԻ Տ(ԵԱՌ)Ն ԲԱՐՍՂԻ: Բ: (2) ԱՒ|Ր ՊԱՏԱՐԱԳ: ՈՎ ԽԱՓԱՆէ ԻՄ ՄԵՂԱՑՍ ՏԷՐ է ԱՌԱՋԻ Ա(ՍՏՈՒԾՈ)Յ, Թ(ՎԻՆ)ՉԲ(1253):

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 204: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 111-112:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Արևելյան ճակատի մեծ արձանագրության տակ, 5-րդ շարքի աջ կողմում, 3 տողով փորագրված է.
ԽՈՆԴՔԱՐ ՓԱՇԷՍ ԴՈՒՍՏՐ | Պ(Ա)Ր(ՈՆ) ԱՂՊՈՒՂԵՆ ԵԴՈՒ ԿԱԶՄԵԼ | Ս(ՈՒՐ)Բ ՆՇԱՆԵՐՍ ԱՂ(ԱՒԹՍ ՅԻՇԵՑԷ)Ք:

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 209: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 112:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1605 թ․

Արևելյան ճակատի մեծ արձանագրության տակ, 5-րդ շարքի աջ կողմում,մեկ տողով փորագրված է.
ԹՎ(ԻՆ) ՌԾԴ (1605), ԹՈՒՂՈՆ ՈՐՓ ԱՐԵՐ ԵՐ (՞):

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 209: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 112:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1259 թ․

Ճակատի մեծ արձանագրության տակ` հիմքից վերեւ երրորդ շարքում եռատող փորագրված է.
ԵՍ ՅՈՎԱՆԷՍ ԵՐԷՑ ԿՈԴՐԷՑԻ ԻՄ ՀԱԼԱԼ ԱՐԴԵԱՄԲՔ ՄԻԱԲԱ'ՆԵՑԱ Ս(ՈՒ)ՐԲ ՈՒԽՏԻՍ ԵՒ ՍԱՀՄԱՆԵՑ(ԻՆ) ԻՆՁ Ի ՅԱՅՏՆՈՒԹԵ(ԱՆ) ՃՐԱԳԱԼՈՒ|ՑԻՆ: Ա: (1) ՊԱՏԱՐԱԳ: ՈՎ ԽԱՓԱՆէ ԻՄ ՄԵՂԱՑՍ ՏԷՐ (է) ԱՌԱՋԻ Ք(ՐԻՍՏՈՍ)Ի. ՉԸ (1259):

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 204: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 112:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1655 թ․

Արևելյան ճակատի մեծ արձանագրության տակ` հիմքից վերեւ երրորդ շարքում եռատող փորագրված է.
ԹՎ(ԻՆ) ՌՃԴ (1655), Ա(ՍՏՈՒԱԾ Ո)ՂՈՐ(ՄԻ) ՏԱՐԷԼ(ԻՆ):

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 112:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Արեւելյան ճակատի հյուսիսակողմի որմնախորշից ձախ.
Տ(Է)Ր ՈՀ'Ն'ԱՆ | Ի Ս(ՈՒՐ)Բ ՆՇ(ԱՆՍ):

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 112: Ծանոթ. Թերի է թողնված:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Արեւելյան ճակատի հյուսիսակողմի որմնախորշից ձախ.
ԵՍ ԸՍՏ(Ե)Պ(Ա)|ՆՈՍ ՇԱՐՎ(Ա)Նէ|ՑԻ:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 112: Ծանոթ. Շարվան=Շիրվան:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փակագիր, Հիշատակագրություն

Փակագիր.
ՈՎԱՆԷՍ:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 112:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փակագիր, Հիշատակագրություն

Արեւելյան ճակատի հարավային կողմի որմնախորշից աջ փորագրված է մի թերի թողնված կարճ հիշատակագիր եւ մեկ փակագիր.
ՅԻՇԱՏԱԿ | ՎԱՐ(ՀԱՄԻՆ):

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 112:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փակագիր, Հիշատակագրություն

Երկմաս փակագիր.
ԹՕՄԱ ՎԱՐԴԱՊԵՏ

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 209: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 112: Ծանոթ. վերծանված է «ԹՕՄԱ ՎԱՐՊԵՏ»:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Սահմանագիր 1241 թ․

Արևմտյան ճակատի մուտքի բարավորին 6 տողով փորագրված է.
ԵՍ ՄԱՄԱ ԴՈՒՍՏՐ | ՎԱՂՏԱՆԿԱ Տ(ԵԱՌ)Ն ՀԱԹԵՐՔՈՅ ԵՏՈՒ ԶԻ|Մ ՀԱՅՐԵՆԻ ՊԱՉՈՅԳԱՐԱԿ ԵՒ ՍՊԱՍՔ ԵԿԵՂԵՑՈՅՍ | ՅՈՍԿՈ ԵՒ ՅԱՐԾԱԹՈՒ Ս(ՈՒՐ)Բ ԿԱԹՈՂԻԿԷՍ ՅԱՌԱՋՆՈՐԴՈՒ|ԹԵ(ԱՆ) Տ(ԵԱՌ)Ն ԳՐԻԳՈՐԻՍԻ ԵՒ Ս(ՈՒՐ)Բ ԵՂԲԱՐՔՍ: ՍԱՀՄԱՆԵՑԻՆ ԶՏԱՒՆ(ԻՆ) Ս(ՈՒՐ)Բ | ՅԱԿՈԲԱ ԵՒ ԶԿԻՐԱԿէՆ ԶԱՄԵՆ ԵԿԵՂԵՑԻՔՍ ԱՆԽԱՓԱՆ: ՈՂ(1241) ԹՎ(ԻՆ):

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 199-200: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 112:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Արևմտյան ճակատի մուտքի բարավորից դուրս, վերին աջ անկյունում 5 կարճ տողով փորագրված է.
Ա(ՍՏՈՒԱ)Ծ ՈՂՈՐՄԻ | ԽՈՐԻՇ|ԱՀ|Ի ՀՈԳ|ՈՅՆ:

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուդարյան, Երեւան, 1982, էջ 201–202: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 112:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 200: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 112:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Նվիրատվական 1224 թ․

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 201: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 112: Ծանոթ. Գրչանկարը աղավաղված է:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 201: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 113: Ծանոթ. Գրչությամբ եւ ժամանակով մոտ է նախորդներին:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Շինարարական 1340 թ․

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 207: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 113: Ծանոթ. 3-րդ արձանագրությունը հրատարակվել է աոանց վերջին 3 տողի:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Մուտքից վեր, ձախ անկյունում 3 տողով փորագրված է.
ԶՈՒՍՏԱ ՎԱՐԴ(Ա)ՆԻ ՈՐԴԻ | ԳՐԻԳ(Ո)Ր ԿԱԶՄՈՂ Ս(ՈՒՐ)Բ ՆՇ|ԱՆԻՍ 3Յ(Ի)ՇԵԼ ԱՂ(Ա)Չ(Ե)Մ Ի Ք(ՐԻՍՏՈ)Ս:

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 210: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 113:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Մուտքի ձախ անկյունաքարի արեւմտահայաց երեսին 3 տողով արձանագրված է եղել.
ՆԿ(Ա)ՐՕՂ Ս(ՈՒՐ)Բ | ՆՇԱՆԱՑՍ | ԶՊՕՂ(Ո)Ս Յ(Ի)Շ(ԵՑԷ)Ք:

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 210: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 114: Ծանոթ. Ներկայում արձանագիր քարերը տեղում չեն:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Նվիրատվական 1291 թ․

Հյուսիս-արեւելյան ավանդատան արեւմտահայաց երեսին, սվաղի շերտի վրա, 12 տողով փորագրված է.
ՇՆՈՐՀԻՒՆ Ա(ՍՏՈՒԾՈ)Յ ԵՍ ԷԱՉԻ ՈՐԴԻ ԱՄ|ԻՐ ՀԱ......ՈՒ ՄԵԾ ԻՇԽԱՆԻՆ ՊՌՈՇԱ ԵՒ ՄԱ|ՅՐՍ ԻՄ ԹԱ ՃԵ(Ր)Ն ՄԻԱԲԱՆԵՑԱՔ Ս(ՈՒՐ)Բ ՈՒԽՏԻՍ ԵՒ ՏՎ|ԱՔ ԶՀ ԱՐ՞ ԳՆ..... ՀՈՂՆ Ի ԽԱՉԵՆԱԳԵՏԻ, ԶԼ|ճՈՑ ԿԱ........... Ս(ՈՒՐ)Բ ԿԱԹՈՂԻԿԷՍ Տ(Է)Ր Ա|Թ ԱՆԱՍ ԵՒ ՄԻԱԲԱՆՔՍ ՏՎԻՆ: Բ: (2) ԱՒՐ ՊԱՏԱՐԱԳ ԶԱՄԷՆ | ԵԿԵՂԵՑԻՔՍ ԶՏԱՒՆԻՆ ԶԱՒՐԱՎԱՐԻՆ ԵՒ ՏՂԷՍ ԻՄ ԱՄԻՐ Հ|ԱՍԱՆ ԵՒ ԿՈՂԱԿՑԻՆ՝ ԹԱՃԵՐԻՆ, ԱՐԴ՝ ՈՔ ԶՄԵՐ ՏՎԱԾՆ | ԽԼԷ ԿԱՄ ԺԱՄՆ ԽԱՓԱՆԷ ՅԺԸ (318) ՀԱՅՐԱՊԵ|ՏԱՑՆ ՆԶՈՎԱԾ է , ՄԱՍՆ ԸՆԴ ՅՈՒԴԱԻՆ ԵՒ ԿԱՄ Յ .... ԸՆԴ ԱՐԻՈՍԻ ԵՂԻՑԻ, Ի ԹՎ(ԻՆ) ՉԽ (1291):

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 214: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 114: Ծանոթ. Հրատարակումը թերի է:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Նվիրատվական 1265 թ․

Հյուսիս-արեւելյան ավանդատան արեւմտահայաց երեսին` սվաղի վրա, 11 տողով փորագրված է.
ԿԱՄԱՒՆ Ա(ՍՏՈՒԾՈ)Յ ԵՍ ՍՄՊԱՏ ԻՇԽԱՆ | ՈՐԴԻ ՄԵԾԻՆ՝ ԼԻՊԱՐՏԻ ՄԻԱԲԱՆԵՑ|Ա Ս(ՈՒՐ)Բ ՈՒԽՏԻՍ՝ ԴԱԴՈՒ ՎԱՆԱՑ, ԱՌԱՋՆՈՐԴՈՒԹ(ԵԱՄ)Բ Տ(Է)Ր ԱԹԱՆԱՍ|Ի ԵՒ ԳՆԵՑԻ ԶԽՌՆՏԱՇԱՆՑ ԱՅԳԻՆ ԵՒ ՅԵՂԵԳԻՍ ԶԻՄ ԳՆԱԾ | ՁԻԹԱՀԱՆՔՆ ԵՒ ԱՅԼ ԱՐԴԻՒՆՔ ԸՍՏ ԿԱՐԻ ԵՒ ԶԿԱՆԱՆՉԱՒՈՐ | 'ԱՆ' ԳԵՂՆ, ԱՅԼՆ ՈՐ ՀԱՍՏԱՏԵՑԻ ԱՄԷՆ ԽԱՐՋՈՎՆ ԱՆՉԱՐ ԵՒ ԵՏ|ՈՒ Ս(ՈՒՐ)Բ ԿԱԹՈՂԻԿԵՍ Տ(Է)Ր ԱԹԱՆԱՍ ԵՒ ԱՅԼ ՄԻԱԲԱՆ|ՔՍ ՍԱՀՄԱՆԵՑԻՆ ՄԵԶ ԶԱՏԿԻՆ ՅԱՐՈՒԹԵԱՆ | ԿԻՐԱԿԻ ԱՒՐՆ ԶԱՄԷՆ ԵԿԵՂԵՑԻՔՍ: ԱՐԴ ՈՎ ԽԼ|է ԶՄԵՐ ՏՈՒԱԾՆ ԿԱՄ ԶԺԱՍՆ ԽԱՓԱՆԷ: ՅԺԸ: (318) | ՀԱՅՐԱՊԵՏԱՑՆ ՆԶՈՎԱԾ ԵՂԻՑԻ: ԹԻՒՆ: ՉԺԴ(1265):

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 206: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 114: Ծանոթ. Վերջին տողը, բացի «հայրապետացն» բառից, ոչ թե փորագրված է, այլ կարմիր ներկով է գրված:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1263 թ․

Եկեղեցու ներսում, հյուսիսային պատին, սվաղի շերտի վրա, կարմիր ներկով 7 տողով գրված է.
.... ՉԺԲ (1263) | ՅԱՆՈՒՆ Ա(ՍՏՈՒԾՈ)Յ ԵՍ ՆԷՐՍ... | ՄԻԱՅԲԱՆԵՑԱ Ս(ՈՒՐ)Բ ՈՒԽՏԻՍ | Տ(Է)Ր ԱԹԱՆԱՍ ԵՒ ՄԻԱԲԱՆՔՍ ՀԱՍ|ՏԱՏԵՑԱՆ ԶՏԱՒՆ Ս(ՈՒՐ)Բ ՔԱՀԱՆԱՅԻ|ՑՆ ՄԻ ԱՒՐ ՊԱՏԱՐԱԳ ՅՈՎԱՆԻՍԻ՝ Յ|ԵԼԻՑ ԻՄՈՑ, ԻՆՁ, ԿԱՏԱՐԻՉՔՆ Ա(ՒՐ)ՀՆԻՆ ՅԱ(ՍՏՈՒԾՈ)Յ:

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 205: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 114: Ծանոթ. Արձանագրությունը մեգ հուշում է, որ եկեղեցու հյուսիսային մուտքն աոնվագն ՉԺԲ (1263) թվին փակված է եղել, քանի որ ներկա արձանագրության սվաղի շերտը շարունակվում է նաեւ մուտքի փակված մակերեսիս:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1267 թ․

Կաթողիկե եկեղեցու ավագ խորանի ներսում, հյուսիս-արեւմտահայաց կորության մեջ, սվաղի շերտի վրա, 9 տողով փորագրված է.
ԱՒԳՆՈՒԹ(ԵԱՄ)Բ Ա(ՍՏՈՒԾՈ)Յ ԵՍ ՄԱՄՔԱՆ, ԱՄՈՒՍԻՆ՝ ԱՐԻԱԿԱՆ|ԻՆ ՀԱՍԱՆԱ ԵՒ ՈՐԴԻ ՄԵՐ ԳՐ(Ի)Գ(Ո)Ր ՏԷՐՔ ԳՈԼՈՎ ՏԵՂՈՅՍ Հ|ԱՅՐԵՆԱՒՔ ԵՒ ՄԵՐ ՊԱՐՈՆԷՔՆ ՀԱՍՏԱՏԵՑԻՆ Ի ՉԺԶ (1267) ԹՎԻՆ. | ՏՎԱՔ Ի Ս(ՈՒՐ)Բ ՈՒԽՏԻՍ ԶԾՈՎԱՏԵՂ, ԶՋԱՋՈՒՌԱՆՑ, ԶՋՈԼԲԷԿ|ԱՆՑ ԵՒ ԳՐ(Ի)Գ(Ո)Ր ՏՎԻ ԶՁԱԳՈՒՆԱՆՑ ՀՈՂԵՐՆ ԶՄԵՐ ԲԱԺԻՆ ԻՒՐ | ՈՐԵՑՈՎՆ, ՈՐԴԻ ԻՄ Տ(Է)Ր Ս(ԱՐ)Գ(ԻՍ) ԵՒ ՄԻԱԲԱՆՔ ՍԱՀՄԱՆԵՑԻՆ Ս(ՈՒՐ)Բ ԸՍՏԵՓԱՆՈՍԻ ՏԱՒՆԻՆ ԺԱՄՆ ՈՐ ԼԻՆԻ ԻՄ ՄԱՒՐՆ ԵՒ ԱՄՈՒՍՆՈ ԻՄ ԱՍՓ|ԻՆ, Թէ ՈՔ Զ'Ժ'ԺԱՄՆ ԽԱՓԱՆԷ ԿԱՄ ԶԸՆԾԷՍՆ ԵՏ ՈՒՆէ ԴԱՏԻ ՅԱ(ՍՏՈՒԾՈ)Յ: | ՄՈԽՐԱԲԱՔՍ ՄԵՐ ԲԱԺԻՆ ՏՎԱՔ ԹՒ(ԻՆ) ՉԿԱ (1312):

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 206-207:
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 114:
Ծանոթ. Թույլ են տրվել էական անճշտություններ: Թվականն ընթերցվել Է ՉԾԶ(1307), պետք է լինի ՉԺԶ(1267): 9-րդ` վերջին տողը միանգամայն այլ արձանագրություն է, որն առանձնանում է ինչպես բովանդակությամբ, այնպես էլ թվականով:

Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Կաթողիկե եկեղեցու խորանում 1267 և 1312 թվականների արձանագրություններ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 114: Ծանոթ. Վերջին տողի՝Ե տաոը թվականի միավորն է, կետադրյալ հատվածները եղծվածեն:

Արձանագրություն, Հայերեն, Ներկագիր, Հիշատակագրություն 1297 թ․

Կաթողիկե եկեղեցու հարավային պատին պահպանված որմնանկարների վերնամասում, սվաղի շերտի վրա ճիշտ լուսամուտի տակ եւ սպիտակ ներկով, 3 տողով գրված է.
ԵՍ ՄԱՄԱՅ ...... ՒՄ | ԶՔԵԶ ԵՒ ԳՈՐԾԱԿԻՑ ԵՏ ՔԵԶ | Ի ՄԱՆԿՈՒԹԵՆԷ: Ի ԹՎ(ԻՆ): ՉԽԶ: (1297):

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 114:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Կաթողիկե եկեղեցու հարավային պատին պահպանված որմնանկարների վերնամասում, համեմատաբար լավ պահպանված որմնանկարի գլխավերեւում, 2 տողով արձանագրված է.
Ս(ՈՒՐ)Բ ՆԻԿՈՂԱՅՈՍ ՀԱ|ՅՐԱՊԵՏՆ:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 114:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 208: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 120: Ծանոթ. Արձանագրությունը չի պահպանվել:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 208 (N 729): Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 120: Ծանոթ. Արձանագրությունը չի պահպանվել:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ներքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Կաթողիկե եկեղեցու թմբուկը՝ ներքուստ

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇑ Հյուսիսից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գծագիր

Զանգակատան, սյունասրահի եւ կաթողիկե եկեղեցու կտրվածքը դեպի հյուսիս:

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գծագիր

Արևելյան ճակատը

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գծագիր

Արևմտյան ճակատը

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գծագիր

Հյուսիսային ճակատը

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գծագիր

Հարավային ճակատը

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գծագիր

Փռվածք

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գծագիր

Թմբուկի հատակագիծը

Տեսակը Վերակազմություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գծագիր

Հարավային ճակատը (վերակազմություն):

Տեսակը Գրչանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գրչանկար

Կաթողիկե եկեղեցու հարավային ճակատի արձանագրություններ պարունակող հատվածի գրչանկարը:

Տեսակը Գրչանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գրչանկար

Կաթողիկե եկեղեցու արևելյան ճակատի արձանագրություններ պարունակող հատվածի գրչանկարը:

Տեսակը Գրչանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գրչանկար

Կաթողիկե եկեղեցու արևմտյան ճակատի արձանագրություններ պարունակող հատվածի գրչանկարը:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Հատված արևմտյան ճակատից:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը մանրամաս
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Այվազյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2007 թ․

Վերականգնումից հետո (լուս.` 2007թ.)

Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 2018 թ․

Ուղղությունը ⇗ Հյուսիս-արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 1993 թ․

Ուղղությունը ⇗ Հյուսիս-արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 2003 թ․

Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 2015 թ․

Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Կաթողիկե