Սբ. Գևորգ Եկեղեցի :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Գևորգ Եկեղեցի 1851 թ․

Ադրբեջան (ոչ Արցախ) / Զաքաթալա / Զաքաթալա

Տեղադրություն

Սբ. Գևորգ եկեղեցին գտնվում է քաղաքի կենտրոնական մասում, որի հարավարևմտյան կողմում է հրապարակը` շրջափակված դարավոր սոսիներով:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 198: Ծառերից մեկի վրա փակցված ցուցանակի համաձայն՝ այն 700 տարեկան է:

Պատմություն
1833 թ․

Զաքաթալայում հայոց եկեղեցի կառուցելու ստույգ թվականը մեզ հայտնի չէ. առաջին վկայություններից մեկը վերաբերում է 1833 թ.:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 2319, թ. 2:

1844 թ․

1844 թ. հիշվում է. «...ի միջի սուրբ Գէորգեանց եկեղեցւոց մեր որ կառուցեալ է աստ ի մէջ փողոցիս Նոր Զաքաթալայ...»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 2319, թ. 2:

19 դ․

1840-ականների վերջերին զաքաթալցի հայերը, անսալով Գանձակի Սբ. Հովհաննես եկեղեցու ավագ քահանա Մարտիրոս Տեր-Դանիելյան Տեր-Հովհաննիսյանցի հորդորին, ձեռնամուխ էին եղել նոր` քարաշեն եկեղեցու կառուցմանը: Ի դեպ, այս հոգևորականը 1853 թ. Ամենայն Հայոց կաթողիկոս Ներսես Ե Աշտարակեցու կողմից («...յաղագս աշխատութեան իւրոյ վասն յորդորելոյ զժողովուրդս ի կառուցումն եկեղեցւոյ Զաքաթալու...»), ստացել էր կոնդակ գոհունակության: Թեև շինարարական աշխատանքների հիմնական մասը կատարվել էր 1851-1852 թթ. (այդ են վկայում եկեղեցու վիմագրերը), սակայն 1868 թ. աշխատանքները տակավին ամբողջացված չէին, քանի որ եկեղեցական ողջ գումարը ծախսվել էր եկեղեցու շինարարության վրա, և դեռ պարտքեր էլ կային: 1883 թ. կառուցվել էր նաև զանգակատուն: Ընդ որում` եկեղեցու և զանգակատան համար ծախսվել էր շուրջ 33000 ռուբլի. «...եկեղեցին նստել է մօտ 30000 րուբլի, անցեալ տարուայ զանգակատունը - մօտ 3000 րուբլի, իսկ նրա մօտ գտնուող ախոռանման հոգևոր ուսումնարանի վերայ մի կոպէկ անգամ մսխելը մեղք են համարում...»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 114-115, գ. 3853, թ. 13-14: «Նոր-Դար», 1884, № 147, էջ 3:

Կառույցը շրջակա բնակելի ու հասարակական շենքերի հետ առանձնահատուկ հմայք է տալիս Զաքաթալայի հայաշեն այս թաղամասին:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 198:

Ճարտարապետություն

Սբ. Գևորգ եկեղեցին եռանավ գմբեթավոր կառույց է: Այն ունի երեք դուռ՝ բացված հարավային, արևմտյան ու հյուսիսային ճակատներից: 12 նիստանի աղյուսաշեն գմբեթը ներքուստ պահում են թվով չորս բոլորաձև հաստահեղույս սյուները: Եկեղեցու արևելյան կողմում ավագ խորանն է, որից հյուսիս և հարավ կան մեկական ուղղանկյուն հատակագծով կրկնահարկ ավանդատներ: Եկեղեցու տարբեր մասերից բացվում են թվով 36 լուսամուտներ, որոնցից 12-ը` գմբեթից, 4-ական՝ հարավային ու հյուսիսային և 3-ական՝ արևելյան ու արևմտյան ճակատներից: Բոլոր լուսամուտներն էլ ունեն կիսաշրջան վերնամասով ավարտվող ուղղանկյունաձև հորինվածք, բացառությամբ ալ. ճակատի եզրային երկու կլոր լուսամուտների, որոնք բացվում են ավանդատների մեջ: Եկեղեցին ամբողջապես կառուցված է աղյուսով ու սվաղված ծեփով: Տաճարի ստորին շարվածքում օգտագործված է նաև գետաքար:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 198:

Նկարագրություն

Շրջանի տարածքում վիմագիր արձանագրությունների ուսումնասիրման աշխատանքներ ցայսօր կատարել է միայն Ս. Բարխուտարյանցը։ Նա հրատարակել է Սբ. Գևորգ եկեղեցու որմերին եղած 4 արձանագրությունները։ Մեր այցելության ժամանակ (1984 թ.) եկեղեցին գտանք խիստ ձևափոխված վիճակում։ Այն օգտագործվում էր իբրև հանրակացարան և ներքուստ բաժանված էր երեք հարկաբաժինների (յուրաքանչյուրում՝ 6 բնակարան)։ Պատերի մեծ մասը, ուր փորագրված էին եղել վիմագիր արձանագրությունները սվաղված էին, ներկված և հետևաբար դրանցից և ոչ մեկը չկարողացանք վերագտնել։ Բացառություն է կազմում եկեղեցու արևմտյան ճակատին ագուցված արձանագիր քարը, որն էլ դուրս էր մնացել Ս. Բարխուտարյանցի տեսադաշտից։

Սամվել Կարապետյան, Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997, էջ 14:

Հայտնի է, որ այս եկեղեցու նախնական շենքը փայտաշեն կառույց էր:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3825, թ. 55-56:

1899 թ․

1899 թ. Զաքաթալա այցելած Էմանուել Նազարյանը եկեղեցուն վերաբերող իր տպավորություններում նշել է. «...Եկեղեցու հիւսիսային դրան փոխանակ` դրսի կողմից մի փոքրիկ սենեակ է շինուած` երկրպագութեան տեղ: Ասում են որ պատկերների շատութեան պատճառով` թեմիս նախկին առաջնորդ գերապատիւ Արիստակէս Արքեպիսկոպոսի կարգադրութեամբ շինուած է այդ յաւելեալ շէնքը` յատկապէս պատկերների պահպանութեան համար: Իսկ ատեանը տղամարդոց դասից այնքան բարձր է շինուած, որ ս. Բեմին մօտեցող ու նրանից հեռացող ժողովուրդն ստիպուած է քայլափոխ անելով բարձրանալ ու իջնել, որ շատ անյարմարութիւն է ներկայացնում: Ինչ վերաբերում է խաչկալի վրայ բազմեցրած ս. Երրորդութեան մեծադիր և նուրբ պատկերին` թէպէտև մեր եկեղեցում տեսնուած պատկեր չէ, սակայն խորհրդաւոր է նրանով, որ ի դէմս երեք հրեշտակների և ի տես խաղողի մի ողկուզի` ներկայացնում է ս. Երրորդութիւնը` միանգամայն հին ու նոր ուխտի մէջ: Այս եկեղեցին, որ բաւական մաքուր է պահուած` ունի մի գանձակեցի կրթուած երիտասարդ քահանայ...»:

«Նոր-Դար», 1899, № 39, էջ 2-3:

1984 թ․

Մեր այցելության ժամանակ (1984 թ.) եկեղեցու որմերի՝ նախկինում հրատարակված արձանագրությունները, որոնք կարևոր տեղեկություններ էին պարունակում կառուցման վերաբերյալ, ծածկված էին սվաղի շերտով: Ժամանակին, սակայն, այդ արձանագրությունները հրատարակվել են:

Բարխուտարեանց Մակար, Աղուանից երկիր և դրացիք, Թիֆլիս, 1893, էջ 275:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Շինարարական 1851 թ․

Հարավային դռան ճակատին.
Շինեցաւ Հայոց 1851 թվին Զաքաթալու ղարիպական Հայոց վաճառականաց տրօքն եւ արդեամբն Սրբոյն Գէորգայ զօրավարին ի ժամանակս Ռուսաց թագավորութեան Նիկալայ Պաւլովիչին եւ ի հայրապետութեան Հայոց Տեառն Ներսեսի Ե կաթողիկոսին, ի ժամանակս սոցա փոխարքայն էր գնեազ Վարանցովն եւ տեղւոյս զօրագլխապետ գեներալ Գրիգոր գնեազ Որբելանովն եւ քահանայն էր Տէր Մարտիրոս Տէր Դանիէլովն եւ թուականն Հայոց ՌՅ (1851):

Բարխուտարեանց Մ.,Աղուանից երկիր և դրացիք, Թիֆլիս, 1893, էջ 275:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1851 թ․

Մկրտության ավազանի ճակատին.
Յիշատակ է դաշտեցի Հօհանիսի որթոց Ստեփանովներին. 1851:

Բարխուտարեանց Մ.,Աղուանից երկիր և դրացիք, Թիֆլիս, 1893, էջ 275:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Շինարարական 1851 թ․

Բարխուտարեանց Մ.,Աղուանից երկիր և դրացիք, Թիֆլիս, 1893, էջ 275:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1992 թթ․

Արձանագրություն Սբ. Գևորգ եկեղեցու արևմտյան ճակատին:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1992 թթ․

Արձանագրություն Սբ. Գևորգ եկեղեցու արևմտյան ճակատին:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1984 — 1987 թթ․

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1852 թ․

Սյան վրա.
1852 կանգնեցաւ սիւնս տրօք կանջեցի Սարգսի, Պօղոսի, Յարութիւնի Շահպարոնեանց ի յիշատակ իւրեանց:

Բարխուտարեանց Մ.,Աղուանից երկիր և դրացիք, Թիֆլիս, 1893, էջ 275:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1852 թ․

Սյան վրա.
1852 կանգնեցաւ սիւնս ծախիւք ղարաբաղցի Սարգսի, Դաւթի եւ Մարգարի Բարխուդարեանց ի յիշատակ իւրեանց:

Բարխուտարեանց Մ.,Աղուանից երկիր և դրացիք, Թիֆլիս, 1893, էջ 275:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇗ Հյուսիս-արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1992 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1992 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1992 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1992 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1992 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1984 — 1987 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1992 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1992 թթ․

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գծագիր

Հատակագիծ