Եռանավ Եկեղեցի :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Եռանավ Եկեղեցի

Վրաստան / Ջավախք / Ախալքալաք / Մեծ Սամսար

Պատմություն
2005 թ․

2005 թ. հուլիսի 16-ին Սամսարի ժայռափոր եկեղեցի են այցելել Թբիլիսիի պետական համալսարանի 32 ուսանող, Ախալքալաքի նորաթուխ պատրիարքարանի վանականներ և ընդհարվել տեղի բնակիչների հետ: Համատեղ հայտարարությամբ միջադեպը դատապարտեցին երկու կողմերի հոգևոր առաջնորդները:

“კვირის პალიტრა”, 18-24. 07. 2005, N 29: Տե՛ս նաև` “ქრონიკა”, 24-31. 07. 2005, N 29: «Վրաստան», 23. 07. 2005, N 57-58: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 389:

Ճարտարապետություն

Քաղաքատեղիի պաշտամունքային կառույցների շարքում գլխավոր տաճարն է: Ունի լայն տարածում գտած հորինվածք, սակայն որպես ժայռափոր հուշարձան` եզակի է: Ներքին չափերն են` 13,35 x 10,85 մ:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 384:

Արձանագրություն, Վրաց Մեսրոպատառ, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Արձանագիր քար. վիմափոր եկեղեցու մուտքից վեր, հողից 4 մ բարձրության վրա (արտաքին չափերն են` 100 x 80 սմ), վրաց մեսրոպատառ` 11 տող.
აშ(ე)ნდ(ა) ... | ...რე, ოდეს ... | ...მან, კურ... | ...ლმან ესე ვანი ... | ...რალა, შინ დიდისა | ...აგან გუ(ი)ჴსნ(ა). და | ... იჴსენინ იგიც... | [დღეს]ა მას განკი(თხ)ვი(ს)ასა. | ...ულამაშინ დავწერე ... | ... მააეთისა (მცხეთისა?) ეკლ(ე)სიაი და... | ...ნოის ჴელი ტედ... წა... Թարգմ. Կառուցվեց..., երբ..., ... այս վանքը, ... մեծի, ... ազատիր եւ ... ազատի՜ր նրան էլ ..., դատաստանի այն օրը, ... (Մցխեթի՞) եկեղեցին եւ ... (Նինոյի՞, Նոյի՞) ձեռքը ...:

Ростомов И., Ахалкалакский уезд в археологическом отношении.– Сборник Материалов для Описания Местностей и Племен Кавказа, вып. XXV, 1898, էջ 97-98։ ცისკარიშვილი ვ., նշվ. աշխ., էջ 41։ ლაპიდარული წარწერები, აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქარტველო (V-X სს.), შეადგინა და გამოსაცემად მოამზადა, გაფრინდაშვილი გ., íკლდეში ნაკვეთი ნაგებობანი სოფელ პატარა სამსართან, ისტორიული გეოგრაფიის განყოფილების ი სამეცნიერო სერია, 30. ვი-2, ვიი, 1959, მუშაობის გეგმა და მოხსენებათა თეზისები, თბილისი, 1959, էջ 9: გაფრინდაშვილი გ., ისტორიული ჯავახეთის გამოქვაბულები, ”ძეგლის მეგობარი”, N 3, 1964, էջ 8: ბერძენიშვილი ნ., ჯავახეთის 1933 წლის..., էջ 150: შოშიაშვილმა ნ., նշվ. աշխ., էջ 274-275: სილოგავა ვ., ხელნაწერთა ინსტიტუტის ეპიგრაფიკული ექსპედიციის 1977 წლის მუშაობის ანგარიში, მრავალთავი, ვიი, თბილისი, 1980, էջ 173-175: სილოგავა ვ., სამცხე-ჯავახეთის ისტორიული მუზეუმის ქართული ეპიგრაფიკული ძეგლები, აღალციხე, 2000, էջ 49-50, 120, 135: “ჯავახეთი. ისტორიულ-ხუროთმოძღვრული გზამკვლევი”, თბილისი, 2000, էջ 67: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 384-386: Ծանոթ. արձանագրությունը հրատարակվում է Ն. Շոշիաշվիլու վերծանության հիման վրա: Վ. Ցիսկարիշվիլին արձանագրության գրչության ուսումնասիրության հիման վրա այն առաջարկում է թվագրել ԺԱ-ԺԲ դդ.: Գ. Գափրինդաշվիլին արձանագրության առաջին հրատարակության առիթով (1959 թ.) նշել է, որ այն ԺԱ դարի է, մինչդեռ 1964 թ. նույն հետազոտողը վիմագիրը թվագրել է Ժ դ. 20-30-ական թվականներով: Ն. Բերձենիշվիլին արձանագրության փորագրումը ժամանակագրորեն տեղադրում է ԺԲ-ԺԴ դդ. ժամանակահատվածում: Ն. Շոշիաշվիլին սույն արձանագրության թվագրման հարցին ուղղակիորեն չի անդրադառնում, սակայն վիմագրի ընդգրկումը սույն աշխատության մեջ ինքնին ցույց է տալիս, որ դիվան կազմողները հակված են այն թվագրելու Ժ դարով: Կարծում ենք, որ այդօրինակ թվագրման համար հիմք է դարձել վիմագրի` Ն. Շոշիաշվիլու Արևելյան և Հարավային Վրաստանի Ե-Ժ դդ. վիմագրության դիվանում առաջարկած վերականգնման տարբերակում վրաց թագավոր և կյուրապաղատ Դավթի հիշատակությունը, որը նույնացվել է Տայքի Դավիթ Գ (Մեծ) կյուրապաղատի հետ (†. 1000/1001թ.): Վ. Սիլոգավայի թվագրմամբ՝ Ժ դ.:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Նշված չէ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1989 թթ․

Արձանագրություն, Վրաց Մեսրոպատառ, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Սամսարի վանքի արևելյան ճակատին՝ կամարի պատկերաքանդակի երկու կողմում, պահպանվել է գրչաձևով նախորդ վիմագրերին նման վրաց մեսրոպատառ հակիրճ հիշատակագրություն.
წ(მიდა)ი კ(უ)ირ(იკე). Թարգմ. Սուրբ Կվիրիկե:

Ростомов И., Ахалкалакский уезд в археологическом отношении.– Сборник Материалов для Описания Местностей и Племен Кавказа, вып. XXV, 1898, էջ 100: ბერძენიშვილი ნ., ჯავახეთის 1933 წლის..., էջ 150: ლაპიდარული წარწერები, აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქარტველო (V-X სს.), შეადგინა და გამოსაცემად მოამზადა, შოშიაშვილმა ნ., նշվ. աշխ., էջ 276-277: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 388: Ծանոթ. հրատարակվում է ըստ Ն. Շոշիաշվիլու վերծանության: Վ. Ցիսկարիշվիլին արձանագրությունը թվագրել է ԺԱ-ԺԲ դարերով, Ն. Բերձենիշվիլին` ԺԲ-ԺԴ դդ., իսկ Ն. Շոշիաշվիլին՝ Ժ դ.:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Նշված չէ

Արձանագրություն, Վրաց Մեսրոպատառ, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Կամարից ձախ փորագրված է նույնօրինակ գրչաձև ունեցող, քառատող վրաց մեսրոպատառ արձանագրություն.
[ს(ა)ხ(ე)]ლ(ი)თა ღ(მრთისაჲ)თა | წმიდაი ვ(ა)ნ[ი] | ... ნადა | ...ედნ. Թարգմ. Աստուծո անունով, սուրբ վանքը...

ბერძენიშვილი ნ., ჯავახეთის 1933 წლის..., էջ 150-151: ლაპიდარული წარწერები, აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქარტველო (V-X სს.), შეადგინა და გამოსაცემად მოამზადა, შოშიაშვილმა ნ., նշվ. աշխ., էջ 276-277: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 389: Ծանոթ. Ն. Բերձենիշվիլու կարծիքով, վիմագիրը ԺԲ-ԺԴ դարերի է, ըստ Ն. Շոշիաշվիլու՝ Ժ դ.:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Նշված չէ

Արձանագրություն, Վրաց Մեսրոպատառ, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Արևմտյան ուղղությամբ բոլորաձև շրջանակի մեջ փորագրված է երկտող, վրաց մեսրոպատառ, հակիրճ հիշատակագրություն.
წ(მიდა)ი კ(უ)ი[რ(იკ)ე] მ...|ან (ამინ?). Թարգմ. Սուրբ Կվիրիկե, նա... (ամեն):

ბერძენიშვილი ნ., ჯავახეთის 1933 წლის..., էջ 151: ლაპიდარული წარწერები, აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქარტველო (ვ-ხ სს.), შეადგინა და გამოსაცემად მოამზადა, შოშიაშვილმა ნ., նշվ. աշխ., էջ 277: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 389: Ծանոթ. հրատարակվում է ըստ Ն. Շոշիաշվիլու վերծանության: Ն. Բերձենիշվիլու կարծիքով, վիմագիրը ԺԲ-ԺԴ դարերի է, ըստ Ն. Շոշիաշվիլու՝ Ժ դ.:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Նշված չէ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը մանրամաս
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1989 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ներքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1988 — 1989 թթ․

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գծագիր

Հատակագիծ