Վահանավանք Վանք :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Վահանավանք Վանք 11 դ․

Վրաստան / Ջավախք / Ասպինձա

Տեղադրություն

Գտնվում է Ասպինձայից 30 կմ հարավ, Վարձունյաց վանական համալիրից դեպի Կուր գետի հոսանքն ի վար, քիչ ներքև, Կուր գետի աջ ափին, դժվարամատչելի քարայրներում, որոնք մինչև ԺԴ դարի երկրորդ կեսը կոչվում էին «Վահանի քարայրեր»:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 464:

Պատմություն
11 — 13 դդ․

Վահանավանքի պատմության մասին գրավոր աղբյուրներում տեղեկություններ չկան: Վանքը ներկայումս կիսավեր է: Ավանդության համաձայն` վանքը կառուցվել է ԺԱ դարի վերջում, Թմոգվու հետ միասին ավերվել է: Սակայն դրանով Վահանավանքը չի դադարել գործող լինելուց: Դրա մասին վկայում է Վահանավանքում պահպանված արձանագրությունը, որի համաձայն, 1204 թ. Անտոն Ճղոնդիդել-մծիգնոբարթուխուցեսը, որը թագավորի առաջին վեզիրն էր, Վահանավանքի համար կառուցել է շրջապարիսպ: Դա վկայում է նաև այն մասին, որ վանքը 1204 թ. դեռևս չի միացել որևէ խոշոր ավատատիրոջ կալվածքին և դեռևս թագավորական արքունական սեփականություն էր: Սակայն այն օրվանից, երբ Թմոգվին դարձել է Երկայնաբազուկների ժառանգական կալվածք, մերձակայքում գտնվող Վահանավանքը նույնպես մաս է կազմել այդ կալվածքի: Այս հարցի առնչությամբ հարկ է նշել, որ «խոշոր ավատատիրական սեփականության կարևորագույն հատկանիշներից է տոհմական վանք ունենալը»:

ვაჰანის ქვაბთა განგება, მუსხელიშვილი ლ-ის გამოცემა, 1939, էջ 9-10, 12, 17: გაბაშვილი ც., ვარძია, ”გზამკველი”, 1945, էջ 38: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 464-465:

1204 — 1234 թթ․

1204-1234 թթ. տարածքի նոր տեր, իշխանաց իշխան (ერისთავთ ერისთავი) Սարգսի որդի Երկայնաբազուկ-Թմոգվեցին հաստատել է Վահանավանքի վանական կանոնակարգը:

ჟორდანია თ., ისტორიჳული საბჳუთები შიო-მღვიმის მონასტრისა, 1895: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 465:

14 դ․

ԺԴ դարի առաջին կեսին թմոգվեցի իշխանական տոհմի` Թմոգվիից հեռանալուց հետո Վահանավանքն անցնում է ոմն Ղարիբայիսձեների տոհմին: 1393 թ. մի գրության մեջ Ղարիբի որդի Մուրվանն ասում է, թե «განვაგე საუკუნოჲი საჴხსენებელი დამოვაჴსენე ეკურტარსა, სამკვიდრებელსა ჴორცთა ჩემთასა, ვანის ქუაბდთა, სანაწილესა და საფლავსა ჩემთა მიცვალებულთასაჲ და საფლავსა ზედა შწირველსა»:

ჟორდანია თ., նշվ. աշխ., էջ 44-45: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 465:

Մեկ այլ անթվակիր գրության մեջ, որը պատկանում է ԺԴ դարաշրջանին, Ղարիբայիսձե տոհմի անդամները նշել են. «წმიდასა მონასტერსა ქუაბთა ... მოვაჴსენე ესე ეკუდარსა ჩუენსა, სამკვიდრებელსა და საფლავთა ჩუჱნთა»: Այս տվյալներից ակնհայտ երևում է, որ Վահանավանքը դարձել է տոհմական վանք և դամբարան-եկեղեցի Ղարիբայիսձեի տոհմի համար:

ჟორდანია თ., նշվ. աշխ., էջ 46: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 465:

Նկարագրություն

Կոչվել է նաև Վահանի վանք, կամ Վանիս Քվաբի: Բազմաշերտ քարայրների համալիր է: Վանքի կառույցներից ուշագրավ են գլխավոր` գմբեթավոր, վիմափոր տաճարը, որը ԺԲ դարում վերակառուցել է Իչքիթը՝ Գուրգենի որդին, սրահավոր եկեղեցիները, տնտեսական շինությունները: Մասամբ պահպանվել են հորիզոնական և գրեթե ուղղահայաց սանդղավոր թունելների համակարգը, փոքրիկ կիսավիմափոր եկեղեցին, որը կառուցվել է Թամար թագուհու մծիգնոբարթուխուցեսի կողմից, ջրատար կավե խողովակներ, որոնք Ջավախքի բարձրավանդակից ջուր են հասցրել վանք: Սկզբում սա եղել է զուտ արական վանք, սակայն, երբ այն անցել է Ղարիբայիսձեների տոհմին, կանանց նույնպես թույլատրվել է նույն վանքում ունենալ առանձին կացարաններ: Վերին շերտերից մեկի վրա հավելվել է մի գմբեթավոր, փոքր եկեղեցի, որի որմերը ծածկված են սև թանաքով կատարված նկարներով և արձանագրություններով:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 464:

Հուշարձաններ

Վահանավանքի վանական համալիրը բաղկացած է երեք եկեղեցիներից:

Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 465:

Արձանագրություն, Վրաց Մեսրոպատառ, Փորագիր, Շինարարական

Բարավոր (չափերն են` 132 x 38 x 30 սմ). հայտնաբերվել է 1965 թ.` Գ. Գափրինդաշվիլու ղեկավարությամբ հնավայրի տարածքում իրականացած պեղումների ժամանակ, ունի երկտող վրաց մեսրոպատառ արձանագրություն.
†. ესე არს სამ(კჳ)დრ(ე)ბ(ე)ლი ჩ(უე)ნ, გ(უ)რგ(ე)ნ(ა)თი. მე, იჩქითმ(ა)ნ აღვ(ა)შ(ე)ნე, შ(ემინდვ)ნ(ე)ს ღ(მერთმა)ნ. Թարգմ. Այս է մեր` Գուրգենյանների հանգիստը: Ես՝ Իչքիթս շինեցի. Աստված ողորմի:

სილოგავა ვ., იჩქით გურგენისძის სამი წარწერა, ”ნერგი”, 17.10.1994: ტალახაძე ი., ვანის ქვაბთა მონასტრის პერსონოლოგიისათვის, ”ონომასტიკური ძიებანი”, ი, ახალციხე, 1995, էջ 71: სილოგავა ვ., სამცხე-ჯავახეთის ისტორიული მუზეუმის ქართული ეპიგრაფიკული ძეგლები, էջ 42, 97, 117, 132, լուսանկար 20: Սամվել Կարապետյան, Ջավախք, Երևան, 2006, էջ 466: Ծանոթ. արձանագիր քարաբեկորը հայտնաբերած Գ. Գափրինդաշվիլին գոհացել է սոսկ գյուտի մասին տեղեկության տարածմամբ` առանց բնագիրը հրատարակելու: Հետազոտողն արձանագրությունը թվագրել է 1186-1191 թվականներով: (გაფრინდაშვილი გ., არქიტექტურულ-არქეოლოგიური ძიებანი ვანის ქვაბებში 1967 და 1968 წწ., ”საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის არქეოლოგიური ექსპედიციები”, იი, თბილისი 1971, էջ 109, 114): 1986 թ. Վախթանգ Գուրգենիձեի նախաձեռնությամբ արձանագիր քարը փոխադրվել է Ասպինձայի Շոթա Ռուսթավելու անվան թանգարան: Վ. Սիլոգավայի թվագրմամբ՝ ԺԲ դարավերջ:

Տեսակը Գրչանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Նշված չէ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ընդհանուր
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1998 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1998 թ․

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Վահանի վանք
Վանիս Քվաբի