Սբ. Աստվածածին Մատուռ :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Աստվածածին Մատուռ 1766 թ․

Իրան / Արևմտյան Ատրպատական / Մակու / Ղարաքիլիսա

Տեղադրություն

Գտնվում է Թադեոս առաքյալի վանքից հյուսիս` Սբ. Նահատակ մատուռից մոտ 100 մ հարավ-արևելք` բլրի գագաթին։

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 184: Տե'ս նաև Արմեն Հախնազարյան, Սբ. Թադեոս Առաքյալի և Սբ. Ստեփանոս Նախավկայի վանքերը, էջ 17:

Ճարտարապետություն

Ճեղքած անմշակ քարով ու կրաշաղախով կառուցված մատուռն ունի միանավ թաղակապ հորինվածք։ Արտաքին չափերն են՝ 6,78 x 5,10 մ։ Կորանկյուն սեղանաձև խորանն ունի երկու խորշ: Եվս երկու խորշեր կան մատուռի հարավային և հյուսիսային պատերին: Միակ մուտքն արևմուտքից է, որի բարավորին եղել է շինարարական արձանագրություն: Լուսամուտները երկուսն են՝ բացված արևելյան և արևմտյան ճակատներում։ Կառույցի անկյունաքարերը սրբատաշ են ու տարաչափ. մի քանիսի վրա նկատվում են պարզ խաչաքանդակներ։ Խաչեր են պատկերված նաև մուտքի աջ կողմում գտնվող տապանաքարի վրա:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 185:

Հիմնադրում
1766 թ․

Կառուցվել է 1766 թ. բայազետցի Մուրադի մեկենասությամբ:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 184:

Նկարագրություն

Մատուռի առաջին հետազոտող (1894 թ.) Խաչիկ վրդ. Դադյանն այն անվանել է «Գլուխը ծածկած Սբ. Աստվածածին մեծ մատուռ» և նկարագրել է հետևյալ կերպ. «Սոյն մատռան վարվերը մէջտեղ սեղանի կողից մինչև ի արևմտեան պատը 4 ար., 6 վ.։ Սեղանի սրահ (?) մէջտեղը 2 արշ.12 վ., լայնութ. 4 ար. 9 վ.։ Երկու լուսամուտ՝ արևելք և արևմուտքից, 2 պահեստ. սեղան, 2 էլ հիւսիս-հարաւի պատերում, բեմ քարով, դռան մեծութիւն 13 վ. լայն., իսկ երկարութ. 1 ար., 7 վ.։ …Մատրան մեծութիւնը դրսից 3 ս. 8 վ., հարաւային պատի լայնութ. 7 ար., 2 վ.»:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 319, ց. 1, գ. 108, թ. 33 (Դադեան Խաչիկ վարդապետ, Տեղեկագիր սրբոյն Թադէոսի Առաքելոյ վանուց): Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 184-185:

Վիմագրեր

Մատուռի յոթտողանի շինարարական արձանագրությունը (35,5 x 45,5 սմ կամ 8 x 10 վերշ.), որ Խաչիկ վրդ. Դադյանը տեսել էր տեղում, 1988 թ. գանձախույզների ձեռքով տեղահանվել է և ներկայումս ընկած է քարակույտերի մեջ։ Դրա հետևանքով վիմագիրը վնասվել է և մասամբ դարձել անընթեռնելի:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 185:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Շինարարական 1766 թ․

Ի յառաջնորդութեան տ(եառ)ն Եսայեա վ(ա)րդ(ա)պ(ե)տին շ(ի)նեցաւ ս(ուր)բ Ա(ստուա)ծածին եկ(ե)ղ(ե)ցիս յիշ(ա)տ(ա)կ Բայ(ա)զ(ի)տցի Մուրատին եւ իւր նախնեացն՝ Տ(է)ր Կարապետին, Տ(է)ր Զաք(ար)ին, Գա (յա)նին, հօրն Մինասին, Թափօնին, ...եղբարցն Զաքօին, Յակօյին, թվին ՌՄԺԵ (1766), յուլիսի Բ (2) ին։

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 185: Ծանոթ. Խ. Դադյանն այս արձանագրությունն ընդօրինակել է 1894 թ. (տե՛ս Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 319, ց. 1, գ.108, թ. 34)։ Տարընթերցում. ընդօրինակության մեջ առկա են որոշ վրիպումներ: Մասնավորապես` «Գայանին, Մինասին, Թափօնին, Զաքօյին և Յակօյին» անձնանունները Դադյանն ընթերցել է «Գանին, հօրն իւր Նաէթափոյ (անորոշ), Զաքարին և Յակոբին», իսկ ս(ուր)բ բառը պարզապես բաց է թողել: Թվականն էլ սխալմամբ ընթերցվել է ՌՄՁԵ` 1836 (տե՛ս նշվ. գործը, թ. 33): Շինության տարեթվի մեր ընթերցման հավելյալ հավաստիքն է Եսայի առաջնորդի (աթոռակալել է մինչև 1780 թ.) անվան հիշատակությունը:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Տեսակը Գրչանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գրչանկար

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇘ Հարավ-արևելքից
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇒ Արևելքից
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇓ Հարավից
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Գծագիր

Հատակագիծ

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Գծագիր

Կտրվածք դեպի հյուսիս և արևմտյան ճակատը (չափ.` ճարտ. դր. Արմեն Հախնազարյանի)