Սբ. Ստեփանոս Եկեղեցի :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Ստեփանոս Եկեղեցի

Իրան / Արևելյան Ատրպատական / Մակու / Դարաշամբ

Ճարտարապետություն

Ուղղանկյուն, խաչաձև եռախորան, կենտրոնագմբեթ, չորս անկյուններում երկհարկ ավանդատներով կառույց է: Մուտքը բացված է արևմտյան ճակատի կենտրոնից: Եկեղեցու խաչաթևերի կենտրոնը պսակված է 16 նիստանի գմբեթով:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 258:

Եկեղեցին ունի անվանակոչված երեք խորան. «...քրիստոսահիմն և առաքելաշնորհ սուրբ խորանացս` սուրբ Աստուածածնի, և սրբոյն Ստեփաննոսի նախավկայի, և սրբոյն Գէորգեայ զօրավարին, որ կառուցեալ կան ի հարաւակոյս կողմանէ, հանդէպ Երասխ գետոյ»: Հատկանշական է, որ եկեղեցու ավագ և փոքր խորաններն օծվել են Սբ. Աստվածածնի, Սբ. Գրիգոր Լուսավորչի և Սբ. Հովհաննես Մկրտչի անուններով: Հարավային և հյուսիսային հնգանիստ խորանների խորությունն ավելի փոքր է, քան յոթանիստ արևելյանինը: Ավագ խորանի յոթը նիստերը զարդարված են միահյուսվող սլաքաձև կամարներով ավարտվող երկհարկ կամարաշարով: Առաջին հարկի կամարաշարի մեջ` նիստերի կենտրոններում, չորս վեցանկյուն և երեք քառանկյուն որմնախորշեր են, իսկ երկրորդ հարկի կենտրոնում բացված է խաչաձև մեկ լուսամուտ: Խորանի կենտրոնում` սեղանի վրա, բարձրանում է ութանիստ չորս սյուներով խաչկալը:

ԺԵ դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ, հ. Ա, կազմեց Լ. Ս. Խաչիկյան, Երևան, 1955, էջ 365: Մայր ցուցակ հայերէն ձեռագրաց Մաշտոցի անուան Մատենադարանի, հ. Բ, Երեւան, 2004, էջ 1403: Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 258, 260:

Բեմը հինգ աստիճանով բարձր է դասից, որը սրահից բաժանված է փայտե բազրիքով: Բեմի ճակատը զարդարված է սև մարմարե 5 շրջանակներում պատկերված սև-սպիտակ քարի համադրությամբ զարդանախշերով: Այստեղ զետեղված է 1656 թ. արձանագրություն (տե՛ս Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 285, արձ. Բ): Դասի անկյուններից բացվում են ավանդատների մուտքերը: Հյուսիսային խորանի կենտրոնական նիստում բացված է խաչաձև լուսամուտ, իսկ հարավային խորանի լուսամուտը ծառայում է որպես եկեղեցուց դեպի զանգակատան երկրորդ հարկ տանող մուտք: Երկու խորանների արևելյան անկյուններում կան սեղաններ` ամփոփված չորս ութանիստ սյուներով խաչկալների ներքո: Հյուսիսային խորանում է գտնվում մկրտության ավազանը` պսակված շթաքարե ծածկով: Գմբեթատակ քառակուսուց անցումը թմբուկին իրականացված է միահյուսվող սլաքաձև կամարներով մշակված առագաստներով: Նման կամարներով է հարդարված նաև թմբուկից գմբեթ անցման գոտին: Թմբուկը ներսից զարդարված է կամարաշարով: Եկեղեցին արևելյան և արևմտյան անկյուններում ունի կրկնահարկ, ուղղանկյուն հատակագծով, թաղածածկ երկուական ավանդատուն: Ընդ որում, արևելյան անկյունների ավանդատներն ավելի մեծ են, քան արևմտյան անկյուններինը: Ավանդատների արևմտյան պատերի մեջ վերին հարկ տանող աստիճաններն են: Արևմտյան երկրորդ հարկի ավանդատները պատշգամբով միանում են և ուխտագնացության ժամանակ ծառայում որպես կանանց օթյակ: Պատշգամբը հենվում է ութանիստ երկու սյուների վրա, որոնք իրար կապող սլաքաձև կամարների միջոցով ստեղծում են նախասրահ: Չորս ավանդատներից հյուսիսարևմտյանի առաջին հարկը հատուկ կարևորություն ունի: Ըստ ավանդության` այդտեղ են պահվել Վարդանանց պատերազմի նահատակ զինվորների մասունքները: Այս ավանդատանն է գտնվում 1643 թ. կերտված սպիտակ մարմարե մի տապանաքար (տե՛ս Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 285, արձ. Ա): Արևելյան երկու ավանդատներն ունեցել են մեծ պատուհաններ, որոնք հետագայում փակվել են: Հարավարևմտյան ավանդատան կամարածածկի փոքր բացվածքից երևում է եկեղեցու տանիքի կրկնածածկը, որի շնորհիվ շենքն ավելի մեկուսացված է խոնավությունից, և պաշտպանված են որմնանկարները: Այս ավանդատան արևելյան պատին բացված մուտքը տանում է հարավային խորանի պատշգամբ, որտեղից էլ` լուսամուտ-մուտքով զանգակատան երկրորդ հարկ: Եկեղեցու մուտքից ներս հատակը սալածածկ է (սալերից մի քանիսն արձանագիր տապանաքարեր են): Սալածածկ է նաև բեմի հատակը: Սրահի հատակը սվաղված է, իսկ դասինը պատված է աղյուսե սալիկներով:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 260-261:

Ներքին հարդարանք. եկեղեցու ներքին պատերը շարված են աղյուսով (հին եկեղեցու պահպանված շերտն է), իսկ արտաքինից սրբատաշ քարով (ԺԷ դարի վերակառուցման արդյունքն է) եկեղեցու ներքին պատերն ու կամարածածկերը շարված են աղյուսից` պատված գաջե սվաղով: Հյուսիսային և հարավային խորաններում հորիզոնական քիվագոտին պատը բարձրությամբ բաժանում է երկու հատվածի: Որմնանկարները հիմնականում զարդարում են գմբեթը և ավագ խորանը: Այսպես, գմբեթի կենտրոնում պատկերված է մեծ վարդյակ, որից սկսվում և դեպի պատուհաններն են ձգվում ութ ծաղկաշղթաներ: Թմբուկատակ քիվը, որը զարդարված է մասամբ պահպանված ծաղկագոտիով և թռչուններով, ունի 1826 թ. հիշատակագրություն (տե՛ս Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 286, արձ. Է): Գմբեթատակ առագաստներին պատկերված են վեցթևյան հրեշտակներ (սերովբեներ) և բուսազարդեր: Բացի որմնանկարներից` եկեղեցու պատերը ժամանակին ծածկված են եղել նաև շրջանակված պատկերներով, որոնց հետքերը մինչ այսօր նշմարելի են: Որմնանկարներն ու երեսպատման սվաղը խոնավությունից վնասված են հիմնականում առագաստներում, խորաններում և թաղերում:

Վանքի պահակ Սարգիս Միսակյանը մեր այցելության ժամանակ` 1968 թ., վկայել է, որ մինչև Առաջին աշխարհամարտը եկեղեցին զարդարված է եղել «անհամար պատկերներով»: Դրանց և ձեռագրերի մի մասը 1918 թ. թալանվել են, մյուս մասն էլ, եկեղեցու մեջ հավաքած, «շաբաթներ վառվում էր»: Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 261-262:

Արտաքին ճակատներ. եկեղեցու երեք ճակատները, բացառությամբ արևմտյանի, մոտ 2 մ բարձրությամբ շրջանցում են հորիզոնական հյուսածո զարդագոտին, որից վեր պատի մակերեսը մշակված է կամարածածկ և ուղղանկյուն հատվածների ռիթմիկ շարքով:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 262:

Արևմտյան ճակատ. կենտրոնում շեշտված է խոր ընկած շքամուտքը, որն ունի շթաքարե շարվածքով սրածայր ավարտ: Դռան բարավորը հարդարված է նախշազարդ կամարունքով: Մուտքի երեք կողմերում փորագրված են հայերեն և պարսկերեն արձանագրություններ:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 262:

Շքամուտքի երկու կողմերում միանման երկու մեծ որմնախորշեր են, որոնք ավարտվում են երեքնուկի տերև հիշեցնող կամարներով: Այստեղ ագուցված են փոքր խաչքարեր: Արևմտյան ճակատում հորիզոնական զարդագոտին պսակում է որմնախորշերն ու շքամուտքն իրենց ուրվագծերով: Զարդագոտուց վեր` հարթ պատի մակերևույթին, բացված են երեք ուղղանկյուն լուսամուտներ, որոնցից կենտրոնականն ավելի մեծ է և առնված է զարդանախշ շրջանակի մեջ: Այս ճակատի եզրերին բացված են ավանդատների կամարաձև բավական փոքր երկու լուսամուտներ: Կենտրոնական լուսամուտից վեր` ուղղանկյուն շրջանակի մեջ, խաչելության տեսարանն է: Խաչի հորիզոնական թևերին պատկերված են մարդկանց դեմքերով արևն ու լուսինը, խաչի հիմքում` Ադամի գլուխը, իսկ վերին խաչաթևին փորագրված է ՅՆԹՀ: Խաչի երկու կողմերում քանդակված են Մարիամ Աստվածածինը և Հովհաննես առաքյալը:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 267:

Հարավային ճակատ. այս ճակատի կենտրոնում հյուսածո ժապավենը քառակուսի շրջանակ է ստեղծում, ուր և տեղադրված է 1742 թ. խաչքար: Դրանից վեր Ծննդյան տեսարանն է. քանդակված են Տիրամայրը՝ մանուկ Քրիստոսը գրկում, աջում՝ Հովսեփը, ձախում՝ ոչխարներն ու հովիվը: Հորիզոնական զարդագոտուց վեր պատի մակերեսը մշակված է կամարածածկ և ուղղանկյուն հատվածների ռիթմիկ շարքով: Այս ճակատին ագուցված է արձանագիր 31 խաչքար, որոնցից ամենավաղը վերաբերում է 1740 թ. (N 20), իսկ ամենաուշը` 1917 թ. (N 49): Մուտքից վեր` կենտրոնում, ուղղանկյուն շրջանակի մեջ առնված Ավետման տեսարանն է, ուր պատկերված են Մարիամ Աստվածածինը՝ ավետարանը ձեռքին, դիմացը՝ Գաբրիել հրեշտակապետը՝ ծաղիկը ձեռքին, և ավետաբեր աղավնին: Շրջանակից վեր քանդակված են բուսազարդ երեք վարդյակներ, իսկ ներքևում ագուցված են երեք խաչքարեր: Հարավային ճակատին կից է զանգակատունը:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 267:

Արևելյան ճակատ. այս ճակատի կենտրոնում` ներդաշնակ շարքից վեր, աչքի է ընկնում զարդանախշ խաչաքանդակ-շրջանակը, որի մեջ ներգծված է արևելյան խորանի խաչաձև լուսամուտը: Լուսամուտի շուրջ պատկերված են արծիվ՝ որսը ճիրաններում, երկու ձուկ, օձ և առյուծ: Խաչաքանդակ-շրջանակի երկու կողմերում արձանագիր խաչքարեր են, իսկ վերևում քանդակված է Սբ. Ստեփանոս նախավկայի քարկոծման տեսարանը: Կենտրոնում ծնկաչոք, աջ ձեռքում բուրվառը բռնած Ստեփանոս նախավկան է, որը քարկոծվում է երկու կողմից: Տեսարանի վերին ձախ անկյունում Սբ. Երրորդության պատկերն է` խաչը ձեռքին Քրիստոսը, աղավնու տեսքով Սուրբ Հոգին և Հայր Աստվածը, որը ձախ ձեռքում պահում է երկրագունդը, իսկ աջով օրհնում նահատակվողին: Վերին աջ անկյունում Ստեփանոս նախավկային նահատակության պսակը հանձնող հրեշտակն է: Նախավկայի ուրարին տեղադրված են փայլուն ապակիներ: Այս պատկերաքանդակից մի փոքր բարձր երկու համանման վարդյակներ են: Դրանք, քանդակազարդված լինելուց բացի, ծառայում են որպես օդանցք խորանի առաստաղի և երկթեք տանիքի միջև գտնվող տարածության համար: Ճակտոնի գագաթին` քիվատակին, ճանկերով գառ բռնած թևատարած արծվի բարձրաքանդակն է, որի երկու կողմերում կան մեկական վարդյակներ: Արծվաքանդակից ներքև` դեպի աջ, տանիքի 1865 թ. նորոգման արձանագրությունն է (տե՛ս Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 312, արձ. ՃՀԹ): Ճակատի եզրերին երկհարկ ավանդատների չորս լուսամուտներն են, որոնցից ներքևինները կիսով չափ, իսկ վերևիններն ամբողջությամբ շրջագծված են շթաքարե զարդաքանդակներով:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 267:

Հյուսիսային ճակատ. հետագայում ավելացված Սբ. Պողոս-Պետրոս եկեղեցու պատճառով գլխավոր եկեղեցու հյուսիսային ճակատի միայն վերին մասն է դրսից տեսանելի: Հորիզոնական զարդագոտուց վեր ավանդատների կողային լուսամուտներն են, որոնցից արևելյանը շեշտված է շթաքարե շրջանակով: Ճակատի այս հատվածում տեղադրված են 11 խաչքարեր, որոնցից միայն մի քանիսի արձանագրություններն են ընթեռնելի և արձանագիր երեք քար: Ինչպես եկեղեցու արևելյան ճակատին, այնպես էլ այս ճակատի կենտրոնում լուսամուտը խաչաձև է` առնված զարդաքանդակ ուղղանկյուն շրջանակի մեջ (ներքևի մասը ծածկված է Սբ. Պողոս-Պետրոս եկեղեցու հողե տանիքով): Շրջանակի ներսում` լուսամուտի շուրջը, քանդակված են երկու հովազ, արջառ և գիշատիչ թռչուն, իսկ վերևում կիսակոր հիմքով փոքր խաչաքանդակն է: Ճակտոնի կենտրոնում Հարության տեսարանն է: Մեջտեղում հարություն առած Հիսուս Քրիստոսն է, ներքևում երկու վախեցած զինվորներն են` մեկի ձեռքին կեռ թուր, մյուսի ձեռքին՝ նիզակ: Տեսարանից վեր քանդակված է երեք գեղազարդ վարդյակ: Ճակտոնի գագաթին` քիվատակին, արծվի բարձրաքանդակն է, որի երկու կողմերում մեկական հրեշտակներ են պատկերված, իսկ վերևում` վարդյակ:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 267:

Գմբեթ. եկեղեցին ավարտվում է վանքի զարդը կազմող 16 նիստանի գմբեթով, որն ունի քանդակազարդ թմբուկ և հովհարաձև վեղար: Թմբուկի պատերին մեկընդմեջ բացված են կամարակապ ութ լուսամուտներ: Թմբուկը շրջանցում է 16 սյունակամարաշար: Նիստերի անկյուններում գալարահյուս սյուներն ավարտվում են երկգլխանի վիշապներով, որոնցից վեր սկսվում է հյուսածո սլաքաձև կամարաշարը: Կամարների միջև` նիստերի անկյուններում, վեցթևյան սերովբեներն են: Բոլոր նիստերին` լուսամուտից վեր, միևնույն բարձրությամբ սրբերի քանդակներն են` ամփոփված ուղղանկյուն շրջանակների մեջ: Շրջանակներից վեր քանդակված են գեղազարդ վարդյակներ: Արևմտյան լուսամուտից վեր Հիսուս Քրիստոսն է` բազմած երկնային գահին: Աջով օրհնում է, իսկ ձախ ձեռքում բռնել է երկրագունդը: Ներքևում չորս ավետարանիչների խորհրդանիշերն են` արծվի, առյուծի, եզան և մարդու քանդակներով: Յուրաքանչյուր նիստի ճակտոնին մեկական խաչքարեր են, կողքերին` վարդյակներ, վերևում` թռչնաքանդակներ: Թմբուկն ավարտվում է հովհարաձև վեղարով, որի ջրհորդանները կենդանիների գլուխներ են, իսկ նիստերի կենտրոններում` վեղարի եզրերին, կանգնեցված են խաչեր: Թմբուկի չորս անկյուններում, տումբաների երկթեք տանիքներին կան կենդանիների քանդակներ:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 267-268:

Սբ. Ստեփանոս նախավկայի եկեղեցու գլխավոր մուտքի փայտյա դուռն ուշագրավ է որպես փայտամշակության նմուշ. «Դռան կենտրոնում, շրջագծի մեջ, բարդ երկրաչափական զարդանախշ է: Դռան մակերեսի վրա շարված են երկու տեսակ ութ պսակաթերթիկ աստղածաղիկներ, յուրաքանչյուրն առնված է ութկողանի շրջանակի մեջ, նրանց արանքներում, քառակուսիների մեջ թեք խաչ է: Դուռն ունի շրջանակ, որի կրկնվող նախշը կազմված է կետերից, նման դաջազարդ գործվածքի»:

Դավթյան Ս., Դրվագներ հայկական միջնադարյան կիրառական արվեստի պատմության, Երևան, 1981, էջ 154: Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 262:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1656 թ․

Գլխավոր եկեղեցու բեմի ճակատին, 1 տող.
Յ(ի)շ(ե)ց(է)ք ի Ք(րիստո)ս զԱստ(ա)պ(ա)տ(ե)ցի եր(ե)սփոխան Բշխեմ(ին) եւ ծնողն Ամ(ի)ր խ(օ)ջէն եւ զկեն(ա)կիցն իւր զՍայիպն եւ զդուստրն իւր զՀոռոմն, որ ետ մարմարել զս(ուր)բ սեղանս, թվ(ին) ՌՃԵ (1656):

Մինասեան Լ., Ճամբորդական տպաւորութիւններ Ս. Ստեփանոս նախավկայի վանքից եւ Թաւրիզ ու Թեհրան քաղաքներից, «Ալիք», 1967, N 224, հոկտեմբերի 10, էջ 2: “Documenti di Architettura Armena”, vol. 10, S. Stepanos, Milano, 1980, p. 12. Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 98: Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 285: Ծանոթ. Մինասյանի մոտ` Ամիրխոջա անձնանունից հետո` «եւ Գուլստանն»:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1703 թ․

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 285:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1715 թ․

Արձանագրություն, շքամուտքի դիմաց՝ հյուսիսային կողմում բարձրացող սյան զոււյգ նիստերին, 2-ական տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ակ) է կաթուղիկէս տ(է)ր (՞) Մէ(լի)քջանի որդոցն | Մակարի(ն) եւ Էվումին: | ՌՃԿԴ (1715) թվին:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 286:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1723 թ․

Արձանագրություն, շքամուտքի դիմացի սյուներն իրար կապող կամարի և հարավային սյան վրա, 4 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է կաթ(ու)ղ(ի)կէս աստապատցի Պետրոս վարդ(ա)պետին եւ ծնօղացն իւր, ՌՃՀԲ (1723), | եւ հոգեւոր հօրն | Խ(ա)չատուր վ(ա)րդ|(ա)պետին:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 286:

Արձանագրություն, Հայերեն, Ներկագիր, Նորոգություն 1826 թ․

Արձանագրություն, գլխավոր եկեղեցում` գմբեթատակ քառակուսու վրա` որմնանկար-զարդագոտու մեջ, 6 ներկագիր տող, տարեթիվը գրված է նաև պարսկերեն.
[Ողոր]մութ(եամ)բն ա(ստուծո)յ նորոքեցաւ ս(ուր)բ |...ն բոլոր ծաղկեցաւ ի ժամանակս Բ(ա)բ(ա)խան շ(ա)հ(ի)ն, | [Աբա]ս Միրզա(յ)ին եւ աթոռուն ս(ր)բ(ո)յ Էջմիածնա կերընդիր Եփրեմ|[ին], [մենաստ]անիս առաջնորդ Սարգիս ծայրագու(յ)ն... |...ամբ եւ գ(աւա)ռի Ջո(ւ)ղա(յ)եցի աղա Շէրմ|ա[զա]նեանի, թվ(ին) ՌՄՀԵ (1826)ին 1236 (թարգ.` 1236):

“Documenti di Architettura Armena”, vol. 10, S. Stepanos, Milano, 1980, p. 13. Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, էջ 98-99: Այվազյան Ա., Նախիջևանի որմնանկարչական արվեստը, Երևան, 1998, էջ 35: Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 286: Ծանոթ. տողերի սկզբնամասերը ջնջված են: Իրանի շահորդու անվան առաջին բաղադրիչը` «Աբաս», լրացնում ենք` «Աբաս-Միրզա»: Ատրպատականի փոխարքան էր և պարսկական զորքերի ընդհանուր հրամանատարը 1826-1828 թթ. ռուս-պարսկական երկրորդ պատերազմում:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2009 թ․

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Արձանագրություն, գլխավոր եկեղեցու խորանի արևելյան խորշի վերևում, 1 տող.
Յիշա{կ}տակ է խորհուրդանոցս ագուլեցի Ղուկասի որդի Պետրոսին:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 287:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Արձանագրություն, շքամուտքի դիմաց՝ հյուսիսային կողմում բարձրացող սյան վրա, 2 տող.
Ս(ուր)բ խաչ(ս) յիշ(ա)տ(ակ) վանէցի | տնտես Նազ(ար)էթին:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 287:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Արձանագիր քար (62,5 x 37 x 6 սմ), եկեղեցու հարավ-արևելյան ավանդատանը. հայերեն տեքստը (3 տող)՝ պարսկերեն երկու հատվածների (8-ական տող) արանքում.
Ղարջ(ա)|թարս (՞) | իշեայ:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 287:

Արձանագրություն, Հայերեն, Ներկագիր, Հիշատակագրություն 20 դ․

Արձանագրություն, սև ներկով, եկեղեցու ներսում` ծեփի վրա.
Մի խումբ տարագիրներ, շրջելով Հայաստանը, վերջը մեր բախտը գլորեց մեզ Զանգեզուրի լեռների գագաթներից դէպի Պարսկաստան, որտեղ գտանք ապաստան և հանգիստ մեր տարիներով տանջւած և հալածւած մեր սուրբ Հայրենիքի պաշտպանութեան համար: Բայց այդ խաղաղ և լի վայրերը մեզ խորդ դարձաւ և մենք դարձեալ մեր նախնիքներին չմոռացանք և չմոռացանք Հ.Յ.Դ. սուրբ նպատակները, զոհերին և որոշեցինք մեռնել Հայրենիքի համար: Այս թողնում ենք յիշատակ մեզնից յետոյ: Ով որ գայ այստեղ՝ հետևի մեր նպատակներին և յիշի մեզ և մեր սուրբ գաղափարներին: Թող կորչեն և մեռնեն Հայրենիքի դաւաճան զավակները: Կեցցէ Հայրենիք սուրբ, և հաւատարիմ զաւակները, որոնք իրենց Հայրենիքի համար կզոհեն իրենց կեանքը:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 287: Ծանոթ. ժամանակը` Ի դարի սկիզբ:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1719 թ․

Արձանագիր քար` ագուցված եկեղեցու հյուսիսային ճակատին, 4 տող.
Յ(ի)շ(ե)ց(է)ք ի Ք(րիստո)ս Ղարղեցի | Ներսես(ի)ն՝ ծ(ա)ռ(ա)յ ս(ուր)բ | տանս, եւ հանգուցե(ա)լ ծ|նօղքն, | ՌՃԿԸ (1719) թվին:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 103-104. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 287:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1752 թ․

Գլխավոր եկեղեցու հարավային ճակատին` ներքևից չորրորդ գծում, 5 տող.
Յ(ի)շ(ատա)կ է ս(ուր)բ խ(ա)չս շամբեց|ի Ավէտիկ(ի)ն, ծն(ո)ղ(ա)ցն Թո|րոսին, մայր Նազլիխա|նին, դուստ(ր)ն Նազու|խանին, թվ(ին) ՌԲՃԱ (1752), կ(ո)ղ(ա)կց(ին) Մար(ի)ամ(ին):

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 76. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 288: Ծանոթ. տարեթիվը սխալմամբ` ՌԲԾԱ (1652):

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1756 թ․

Գլխավոր եկեղեցու հարավային ճակատին` ներքևից չորրորդ գծում, 5 տող.
Յ(ի)շ(ատա)կ է ս(ուր)բ խ(ա)չս արարք|եցի Թօրումին, Ապ|րհամին, եղբօրն Պօղ|ոսի(ն), իւր ծն(ո)ղացն, թվ(ին) ՌԲ|ՃԵ (1756):

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, pp. 77-78. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 288: Ծանոթ. տարեթիվը սխալմամբ` ՌԲԾԵ (1656):

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1757 թ․

Գլխավոր եկեղեցու հարավային ճակատին` ներքևից չորրորդ գծում, 5 տող.
Յիշատ(ա)կ է ս(ուր)բ խ(ա)չս շամբ|եցի Մկրտումի ... որ|դի Աւա...|ին, ...թվ(ին) ՌԲ|ՃԶ (1757):

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 80. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 288:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1771 թ․

Գլխավոր եկեղեցու հարավային ճակատին` ներքևից չորրորդ գծում, 6 տող.
Յիշատ(ակ) է ս(ուր)բ {Դա} խ(ա)չս վա|նեցի Միրզային եւ | ուր կողակից Հուրի|զատին եւ ուր որդի Յ|արութ(իւնի)ն եւ դստերն | Սոնային, թվ(ին) ՌԲՃԻ (1771):

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 79. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 288-289:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1777 թ․

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 80. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 289:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1777 թ․

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 78. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 289:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1820 թ․

Գլխավոր եկեղեցու հարավային ճակատին` զարդագոտուց վեր՝ առաջին գծում, 5 տող (տեղ-տեղ քայքայված).
Յիշ(ա)տ(ա)կ է խ(ա)չս Յաւտվ|անցի մահտ(ե)սի Սարգիս|ին, ծնողացն` մահտ(ե)սի Ա|վէտին, Խանբէկուն, կողակցուն` Նարի|աւշանի(ն), ՌՄԿԹ (1820)ին:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 75. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 289:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1820 թ․

Գլխավոր եկեղեցու հարավային ճակատին` զարդագոտուց վեր՝ առաջին գծում, 4 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է ս(ուր)բ խաչս շ|ամբեցի մահտեսի Գալ|ու(ս)տին, ծնողացն, Յարու|մին: ՌՄԿԹ (1820)ին:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 76. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 289:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1830 թ․

Գլխավոր եկեղեցու հարավային ճակատին` ներքևից չորրորդ գծում, 5 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է ս(ուր)բ խ(ա)չս | դաշ[տե]ցի Պետ|րոս [Սա]րգիսեա|նին եւ ծն(ո)ղ(ա)ցն ն(ո)րին` | Ոսկի(ն), թվին (Ռ)ՄՀԹ (1830):

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 81. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 289:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1833 թ․

Որմնախաչ գլխավոր եկեղեցու հարավային ճակատին` զարդագոտուց վերև, ստորին մասում` 4 տող.
Յիշ(ատա)կ է ս(ուր)բ խ(ա)չս թոբոլցի յանգ|ո(ւ)ցեալ Դաւթի որդի լուսա|հոգի Աբրահամին, |1833 ամի փ(ե)տ(ր)վարի 18ի(ն):

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 70. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 289: Ծանոթ. հայերեն վերծանության մեջ ամսաթիվը (18) վրիպմամբ չի հրատարակվել:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1833 թ․

Նախորդի մոտ, 5 տող.
Յիշ(ատա)կ է ս(ուր)բ խա(չ)ս | սալմ(ա)ստցի | Բաբու Խո(ւ)տ|ավ(ե)րդիու(ն), | 1833 ամի:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 70. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 290:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1833 թ․

Նախորդի մոտ, 6 տող.
Յիշ(ատա)կ է ս(ուր)բ խ(ա)չս թ|արվիզցի Օսէփխ|անին որդի Ռափա|էլ աղաին եւ ծնօղ|ա{ն}ցն նորին, | 1833 | ամի:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 71. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 290:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1855 թ․

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 74. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 290: Տարընթերցում. հրատարակված տեքստի «Բաազցի» (՞) վերծանությունը ճշտում ենք` «Բա(յ)ազ(ետ)ցի», «Դիրիդոր» անձնանունը՝ «Գիրիգոր» (ինչպես և կա բնագրում): Լրացնում ենք բացակայող «որդի լուսայ(ո)գի» բառերը, տարեթիվը` ոչ թե 1933, այլ` 1855:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2009 թ․

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1854 թ․

Գլխավոր եկեղեցու հարավային ճակատին` զարդագոտուց վերև, 5 տող.
Յիշատ(ա)կ է ս(ուր)բ խ(ա)չս ն|որնախչուվանցի Ակուբ|ջանի դո(ւ)սդոր Ն(ո)րակու|զալին: |1854:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 72. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 290: Տարընթերցում. Գ. Ուլուհոջյանի մոտ անձնանունը` «Տորակուզալ», իսկ տարեթիվը սխալմամբ` «1834»:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2009 թ․

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1834 թ․

Գլխավոր եկեղեցու հարավային ճակատին` ներքևից չորրորդ գծում, 5 տող.
Ս(ուր)բ խ(ա)չս յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է | քաղ(աքի)կցի Նէրսէսի | դուստր Խանում|ին եւ ծնողաց | նորին, 1834ին:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 83. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 290:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1834 թ․

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 290:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1851 թ․

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 73. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 291:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2009 թ․

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1851 թ․

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 291:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2009 թ․

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1852 թ․

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 84. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 291:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1857 թ․

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 84. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 291:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1865 թ․

Գլխավոր եկեղեցու հարավային ճակատին` զարդագոտուց վերև, 5 տող.
Յ(ի)շ(ատա)կ է ս(ուր)բ խ(ա)չս Սալ|մաս(տ)ու կ(ա)լ(ա)սարցի | բ(ա)րօն Բ(ա)տալ Արզ|էմանե(ա)նի եւ ծն|օղացն, 1865:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 72. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 291:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1865 թ․

Գլխավոր եկեղեցու հարավային ճակատին` ներքևից երկրորդ գծում` զանգակատան հյուսիսարևմտյան որմնասյան մոտ, 5 տող.
Յ(ի)շ(ատա)կ է ս(ուր)բ խ(ա)չս Սալ|մաս(տ)ու փա(յա)ճոկցի | Բ(ու)տաղին (ե)ւ ծնող|աց նորին, | 1865 ամի:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 85. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 291:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1865 թ․

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 86. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 291:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 74. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 292: Տարընթերցում. Գ. Ուլուհոջյանի մոտ՝ «Առուխին» բառն ընթերցվել է «Սառուխին», «Մար(ինոսին»` «...նոսին», «Խանումաղին»` «Խանում», «Ճիլազին»` «Թվին...»:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2009 թ․

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1842 թ․

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 75. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 292: Տարընթերցում. Գ. Ուլուհոջյանի մոտ` «ի Վան»-ի փոխարեն` «.Ա.»:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2009 թ․

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու հարավային ճակատին` ներքևից չորրորդ գծում, 5 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է ս(ուր)բ խ(ա)չս | դաշտէցի Յարա|պետ Օվանէսեա|նին եւ ծն(ո)ղ(ա)ց ն(ո)րին` | Հազայվարթին:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 81-82. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 292:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1908 թ․

Գլխավոր եկեղեցու հարավային ճակատին` զանգակատան մերձավորությամբ, 4 տող.
Յուն(իս) 1, 1908, | Սարգիս | Սարուխանեանց | սալմաստեցի:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 87. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 292:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1909 թ․

Գլխավոր եկեղեցու հարավային ճակատին` ներքևից երկրորդ գծում, 4 տող.
Աստապատցի Ղա|զար Առաքելեան | Ղազարեանց: | 1909 ամի, 10 մայ(ի)ս(ի):

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 86. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 292:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1911 թ․

Գլխավոր եկեղեցու հարավային ճակատին` ներքևից երկրորդ գծում, 4 տող.
Աստապատցի | Մարտիրոս | Մուրադեան, | 1911:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 87. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 292:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1911 թ․

Գլխավոր եկեղեցու հարավային ճակատին` զարդագոտուց վերև, 4 տող.
Շուշեցի | Օհաննէս | Պողոսեանց, | 8.13. 1911 թ.:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 75. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 292: Ծանոթ. նախորդ հրատարակության մեջ ամիս-ամսաթիվը բացակայում է:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2009 թ․

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1917 թ․

Գլխավոր եկեղեցու հարավային ճակատին` ներքևից չորրորդ գծում, 4 տող.
Արշակ Մ., | Տիգրան Կ. | Աստապատցի: | 1917 ամի:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 83. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 292:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1724 թ․

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 89, Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 293:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1816 թ․

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 89. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 293:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 90. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 293:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու արևելյան ճակատին, 4 տող.
...այ Անանի | [որդ]ոցն Վէլուն, |...ոսին: Խաչս|...րի:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 90. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 293:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1668 թ․

Գլխավոր եկեղեցու շքամուտքից վերև և աջ, 5 տող.
Ս(ուր)բ խաչս յիշատա|կ է ջուղա(յ)եցի Բաբ|աջանի որդի խoճ|ա Ուռուփլուն, | թվ(ին) ՌՃԺԷ (1668):

“Documenti di Architettura Armena”, vol. 10, S. Stepanos, Milano, 1980, p. 17. Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 37. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 294:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1680 թ․

Գլխավոր եկեղեցու շքամուտքի հյուսիսային կողմում.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է դուռս | ագուլ(ե)ցի խ(օ)ճ(ա)յ | Ն(ի)կուղայոսին եւ | կ(ո)ղ(ա)կցացն Մարիա|մին եւ Մ(ա)րգ(ա)րիտին եւ | պապին` Բ(ա)րթ(ո)ղլուն | եւ ծն(ո)ղ(ա)ցն Ղարդ(ա)շ|լուն եւ Չիչակի(ն), | եղբօրն` Նազ(ա)րին | եւ որդոց սոցին: Շարունակությունը հարավային կողմում. Տէրունին, Յ(ա)րութ(իւ)|նին, Ահարոնին, | Սամուէլին, Եղիա|յին, Խ(ա)չ(ա)տուրին, | Պօղոսին, Մօվս(է)սին, | Եղիազարին եւ միւս | Նազարին եւ քվեր(ն) {Ե}|Եղիսաբեթին, | թվ(ին) ՌՃԻԹ (1680):

Շահխաթունեանց Յովհ., Ստորագրութիւն Կաթուղիկե Էջմիածնի եւ հինգ գաւառացն Արարատայ, հ. Բ, Էջմիածին, 1842, էջ 316: Ալիշան Ղ., Սիսական, Վենետիկ, 1893, էջ 520: Կոստանեանց Կ., Հայոց վանքերը. համառօտ տեսութիւն, Մոսկուա, 1886, էջ 194: Ոսկեան Հ., Վասպուրական-Վանի վանքերը, Բ մաս, Վիեննա, 1942, էջ 532: Մինասեան Լ., Իրանի հայկական վանքերը, Թեհրան, 1971, էջ 33: “Documenti di Architettura Armena”, vol. 10, S. Stepanos, Milano, 1980, p. 12. Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, pp. 28-29: Uluhogian G., Epigraphic Documents (Inscriptions) as a Source for Study on the Socio-Political Life of the Armenians in Northern Iran, 17th-19th centuries, UCLA (University of California, Los Angeles), Saturday, May 15, 2004, արձ. 9: Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 294: Ծանոթ. Ղ. Ալիշանի և Կ. Կոստանյանցի մոտ «Բ(ա)րթողլու» բառի փոխարեն` «Բարդողիմէոս»: Հրատարակիչների մոտ չկա «Պօղոսին, Մօվս(է)սին» հատվածը:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Նորոգություն 1704 թ․

Գլխավոր եկեղեցու շքամուտքից վերև` պարսկերեն արձանագրության տակ, 3 տող.
Կամօք եւ ողորմութ(եամ)բն ա(ստուծո)յ նորոգեաց սրբոյն Ստեփ(ա)նոս Նախավկային եկ(ե)ղ(ե)ցոյս | յարեւմտեան կողմիս դրսի երեսն նախչեւանցի Աղամալն յիշ(ա)տ(ա)կ իւրն եւ կողա|կցուն` Մարիամին եւ ծնօղացն` Աղաջանին եւ Նանագուլին, թվ(ին) ՌՃԾԳ (1704):

Շահխաթունեանց Յովհ., Ստորագրութիւն Կաթուղիկե Էջմիածնի եւ հինգ գաւառացն Արարատայ, հ. Բ, Էջմիածին, 1842, էջ 315: Աբէլ արքեպիսկոս Ատրպատականի, Ճանապարհորդութիւն ի Դաւրէժ, «Կռունկ հայոց աշխարհին», 1861, Բ տարի, թիվ 8, էջ 635: Հնութիւնք վանօրէից Էջմիածին և իւր շրջակայք, գիրք 4, կազմ. Փափազեանց Մ., Վաղարշապատ, 1891, N 290: Ալիշան Ղ., Սիսական, Վենետիկ, 1893, էջ 520: Կոստանեանց Կ., Հայոց վանքերը. համառօտ տեսութիւն, Մոսկուա, 1886, էջ 202: Ոսկեան Հ., Վասպուրական-Վանի վանքերը, Բ մաս, Վիեննա, 1942, էջ 531-532: Մինասեան Լ., Իրանի հայկական վանքերը, Թեհրան, 1971, էջ 33: “Documenti di Architettura Armena”, vol. 10, S. Stepanos, Milano, 1980, p. 12. Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 26. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 294: Տարընթերցում. Կ. Կոստանյանցի մոտ տարեթիվն է` 1694 թ.: Փափազյանցի ընթերցումը թերի է: Ծանոթ. Աբել արքեպիսկոպոսը տարեթիվը չունի, կան նաև մանր տարընթերցումներ:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1704 թ․

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 48. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 294-295: Տարընթերցում. Գ. Ուլուհոջյանի մոտ «Բունեաթ|ին» բառի փոխարեն` «Բունութ|ին»:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1704 թ․

Շահխաթունեանց Յովհ., Ստորագրութիւն Կաթուղիկե Էջմիածնի եւ հինգ գաւառացն Արարատայ, հ. Բ, Էջմիածին, 1842 էջ 315: Ալիշան Ղ., Սիսական, Վենետիկ, 1893, էջ 520: Ոսկեան Հ., Վասպուրական-Վանի վանքերը, Բ մաս, Վիեննա, 1942, էջ 531: “Documenti di Architettura Armena”, vol. 10, S. Stepanos, Milano, 1980, p. 13. Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 27. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 295: Ծանոթ. իտալերեն թարգմանության մեջ վիմագրի թվագրերը սխալմամբ վերծանվել են` «1705»: Արձանագրությունը պատմողաբար հրատարակվել է նաև` Աբէլ արքեպիսկոպոս Ատրպատականի, Ճանապարհորդութիւն ի Դաւրէժ, «Կռունկ հայոց աշխարհին», 1861, Բ տարի, թիվ 8, էջ 635: Տարընթերցում. Ոսկյանի մոտ` «պատիս» բառի փոխարեն` «պարսպիս»:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1704 թ․

Գլխավոր եկեղեցու արևմտյան ճակատին՝ հարավային մեծ խորշից աջ` զարդագոտուց վերև, 5 տող.
Ս(ուր)բ խ(ա)չս յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է աս|տապ(ա)տեցի Պողոսի | որդի Բաբին, Բունիա|թին, Խաչիկ(ին) եւ մօր | նորայ, թվ(ին) ՌՃԾԳ (1704):

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 44. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 295:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1707 թ․

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 36. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 297:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1719 թ․

Գլխավոր եկեղեցու շքամուտքից ձախ, արտաքուստ 4 տող.
Տրապ(ի)զոնեցի Յովան(է)սի որդի | Վարդանին եւ որդի Յովաննէս(ին), | որ ենք ծ(ա)ռ(ա)յ ս(ր)բոյ(ն) Նախ(ավ)կա(յ)ին, | ՌՃԿԸ (1719) թվին:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 36. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 298: Տարընթերցում. Գ. Ուլուհոջյանի մոտ` «Յովան(է)սի» փոխարեն` «Յովնաս», «Յովաննէս»-ի փոխարեն` «Յովէս»:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1745 թ․

Գլխավոր եկեղեցու շքամուտքից ձախ` որմնախորշի մեջ, ստորին մասում` 8 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է ս(ուր)բ խ(ա)չս | Նոր Ջուղա(յ)ու դաշ|տեցի Նազարէթին եւ իւր | որդիք Եղ(ի)ազար(ի)ն, Յարութի(ւ)նին | եւ հանգուցեալ Մանուկ(ի)ն եւ թոռն(ու)նք Յօ(հ)աննէսին, Ներսեսին, Խաչ(ի)կին, | Մուրատ(ի)ն եւ Յօվագիմին, | թվին ՌՃՂԴ (1745):

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, pp. 22-23. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 300:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1750 թ․

Արձանագիր քար գլխավոր եկեղեցու արևմտյան ճակատին՝ հյուսիսային մեծ խորշում, 4 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է ք(ա)րս ար(ա)պկ(ի)ր|ցի մ(ա)հտ(ե)սի Գէրք|ին, կ(ո)ղ(ա)կց(ո)ւն Խ(ա)նում(ի)ն, | թվ(ին) ՌՃՂԹ (1750)ին:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 55. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 300:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1750 թ․

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 55. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 300:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1750 թ․

Արձանագիր քար գլխավոր եկեղեցու արևմտյան ճակատին՝ հյուսիսային մեծ խորշում, 6 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ակ) է ք(ա)րս ար(ա)պկ(ի)րցի մ(ա)հ|տ(ե)սի Պօղոսին որդոց Ը|ստ(ե)փ(ա)նին, Յ(ե)ր(ե)միա(յ)ին, Յ(ո)հ(անն)էսին, {Ն}| Ն(ա)հ(ա)պ(ե)տին, Յ(ա)րութին եւ ծն|ող(ա)ցն, Աթառին, | թվ(ին) ՌՃՂԹ (1750):

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 56. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 301:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1750 թ․

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 301:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1750 թ․

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 41. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 301: Ծանոթ. արձանագրությունը թերի է: Տարընթերցում. հրատարակչի մոտ «Քալա» բառի փոխարեն` «Նեքալա»:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1751 թ․

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 46. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 301:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1751 թ․

Արձանագիր քար գլխավոր եկեղեցու արևմտյան ճակատին` հյուսիսային մեծ խորշում զետեղված խորշիկի տակ, 5 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է ք(ա)րս ար(ա)պկ|ե[ր]ցի Խօջաքի որ|դի թ(ա)րզի Պօղոս|ին եւ մօրն Եղմէ|րին, թվ(ին) ՌԲՃ (1751):

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 57. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 301:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Նորոգություն 1827 թ․

Մինասեան Լ., Իրանի հայկական վանքերը, Թեհրան, 1971, էջ 33-34: “Documenti di Architettura Armena”, vol. 10, S. Stepanos, Milano, 1980, p. 13. Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, pp. 30-31. Uluhogian G., Epigraphic Documents (Inscriptions) as a Source for Study on the Socio-Political Life of the Armenians in Northern Iran, 17th-19th centuries, UCLA (University of California, Los Angeles), Saturday, May 15, 2004, արձ. 10: Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 301-302: Ծանոթ. 23-րդ տողից սկսած վիմագրի քայքայված սկզբնամասը լրացրել ենք ըստ նախկին հրատարակիչների:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1829 թ․

Գլխավոր եկեղեցու արևմտյան ճակատին` հարավային մեծ խորշից աջ` զարդագոտուց վերև` շրջանագծով ներփակված խաչապատկերի տակ, 5 տող.
Ս(ուր)բ խ(ա)չս յիշ(ա)տ(ակ) է | ցղնէցի տ(է)ր Յօ|սէփի կողակից | Եղիսաբեթին, թվ(ին) Ռ|ՄՀԸ (1829):

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 44. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 302:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1831 թ․

Հնութիւնք վանօրէից Էջմիածին և իւր շրջակայք, գիրք 4, կազմ. Փափազեանց Մ., Վաղարշապատ, 1891, N 290: Մինասեան Լ., Իրանի հայկական վանքերը, Թեհրան, 1971, էջ 34-36: “Documenti di Architettura Armena”, vol. 10, S. Stepanos, Milano, 1980, p. 14. Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, pp. 33-34. Uluhogian G., Epigraphic Documents (Inscriptions) as a Source for Study on the Socio-Political Life of the Armenians in Northern Iran, 17th-19th centuries, UCLA (University of California, Los Angeles), Saturday, May 15, 2004, արձ. 12: Գևորգյան Ս., Հայ վիմագիր բանաստեղծությունը, Երևան, 1989, էջ 50 (տրված է մասամբ): Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 302-303: Տարընթերցում. նախորդ հրատարակիչների մոտ «Շարուր»-ի փոխարեն` «Շամուր»: Փափազյանցի ընթերցումն ամբողջական չէ, իսկ «Արարքեցի» բառի փոխարեն ունի «Մաքեցի»: Ծանոթ. վիմագրի 34-38 տողերի վերջնամասերը քայքայված են. լրացրել ենք ըստ նախկին հրատարակիչների:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1833 թ․

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 38. Uluhogian G., Epigraphic Documents (Inscriptions) as a Source for Study on the Socio-Political Life of the Armenians in Northern Iran, 17th-19th centuries, UCLA (University of California, Los Angeles), Saturday, May 15, 2004, արձ. 8: Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 303: Ծանոթ. արձանագրությունը ներկայացնում ենք մասնակի ճշտումներով:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1833 թ․

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 69. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 303:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1854 թ․

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 68. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 303: Տարընթերցում. Գ. Ուլուհոջյանի մոտ տարեթիվն է «1834»:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1857 թ․

Խաչապատկեր գլխավոր եկեղեցու արևմտյան ճակատին` հարավային մեծ խորշի ներքևի աջ կողմում, ստորին մասում` 6 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է ս(ուր)բ խ(ա)չս | թիֆլիզիցի | Միխայ{ե}էլ | Կոլօվեւին | եւ ծնողաց ն|որին, 1857 ամի:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 67. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 304: Ծանոթ. Գ. Ուլուհոջյանի մոտ տարեթիվն է «1837»:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1839 թ․

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, pp. 23-24. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 304: Ծանոթ. Գ. Ուլուհոջյանի մոտ վերջում առկա է «Եւ եղբոր[ն] Վ(ա)ս(իլի՞ն)» հատվածը, որը բուն արձանագրության մեջ չկա:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1849 թ․

Գլխավոր եկեղեցու շքամուտքի ձախ կողմում` որմնակամարից վերև և աջ, 4 տող.
Ս(ուր)բ խաչս յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է ջուղա(յ)|եցի Մէլիք Ստեփանեան | Օհաննէսին եւ որդի | Աւինին, 1849 ամի:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 24. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 304:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1851 թ․

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 69. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 304:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1856 թ․

Գլխավոր եկեղեցու շքամուտքից վերև՝ ձախ կողմում, շթաքարե զարդագոտու տակ, 7 տող.
Ս(ուր)բ խաչս | յիշ(ա)տ(ա)կ է | աստապ(ա)տ|ցի մելիք Մաթիվոս Ահա|րունե(ա)նի(ն) եւ ծնօղ|ա{ն}ցն նորին, | 1856 ամի:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 25. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 304:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1875 թ․

Հնութիւնք վանօրէից Էջմիածին և իւր շրջակայք, գիրք 4, կազմ. Փափազեանց Մ., Վաղարշապատ, 1891, N 290: Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 15. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 304:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1909 թ․

Արձանագիր քար գլխավոր եկեղեցու արևմտյան ճակատին` հարավային մեծ խորշում զետեղված խորշիկի տակ, 3 տող.
Կիւմիւշխան(ե)ցի | Խ. Տ. | 1909:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 304-305:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1910 թ․

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 39. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 305:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1910 թ․

Գլխավոր եկեղեցու շքամուտքի աջակողմյան որմնախորշում, 4 տող.
Ամուսին Պ(ա)սկօվչի | Խանզատա Մէ|լիք Ստեբանoվ, | 1910 թ. 20 հուլիսի:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 40. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 305:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1911 թ․

Գլխավոր եկեղեցու արևմտյան ճակատին` հյուսիսային մեծ խորշում զետեղված խորշիկից ներքև, 2 տող.
Գրիշա-Մոնաս, | 1911:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 49. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 305:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1913 թ․

Գլխավոր եկեղեցու շքամուտքի ձախ կողմում` որմնակամարից վերև և աջ՝ 1849 թ. արձանագրության մոտ, 4 տող.
Կարնեցի | Քաջբերունի | Փնջոյեան, |1913:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 25. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 305:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1913 թ․

Արձանագիր քար գլխավոր եկեղեցու արևմտյան ճակատին` հյուսիսային մեծ խորշում` Արզուի խաչքարի մոտ, 3 տող.
Մխիթար | Բաբաեան, | 1913:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 305:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1921 թ․

Արձանագիր քար գլխավոր եկեղեցու արևմտյան ճակատին` հյուսիսային մեծ խորշում զետեղված խորշիկից աջ, 5 տող.
Դարա(շամբ)ցի Արպագ, | Մամիկօն Սարգիս|եան Սիմօն, |Կետեանօս եղ(բայր)ներ, | 1921:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 305:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1921 թ․

Գլխավոր եկեղեցու շքամուտքի ձախ կողմում, 5 տող.
Պարիս | Աթանես|եան արփեցի | 15.9.1921:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 305:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու արևմտյան ճակատին` Քրիստոսի խաչելության քանդակի վրա, 1 տող.
Յ(իսուս) Ն(ազովրեցի) Թ(ագաւոր) Հ(րէից):

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 306:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 47. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 306:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Որմնախաչ գլխավոր եկեղեցու արևմտյան ճակատին` հյուսիսային մեծ խորշում զետեղված խորշիկից ներքև և ձախ, ստորին մասում` 4 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է ս(ուր)բ խ(ա)չս աս|տ(ա)պ(ա)տցի ուստ(ա)յ Անան|ի կող(ա)կ(ի)ց Արզուին, մօ|րն Սըրութխ(ա)տին, թվ(ին) ...:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, pp. 48-49. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 306:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Խաչապատկեր գլխավոր եկեղեցու արևմտյան ճակատին` հյուսիսային մեծ խորշում զետեղված խորշիկի վերնամասում, ստորին խաչաթևի շուրջ` 5 տող.
Ս(ուր)բ խ(ա)չս յիշ(ա)տ(ա)կ է | աստ(ա)պ(ատ)ցի Բախշու|մի որդի Խօջումին, ծնօղա|ցն Խանզատին, որդոյն Թ|աթոսին, կող(ա)կցին:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 58. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 306-307:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2009 թ․

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու արևմտյան ճակատին` հարավային մեծ խորշում զետեղված խորշիկի վերևում, խաչապատկերի շուրջը` 4 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է | ս(ուր)բ խ(ա)չս Շահ|ումին, Շաղ(այվա)թին, | ծն(ո)ղ(ա)ց Տիր(ա)տ(ու)րին, Յամիկին, կ(ո)ղ(ա)կցացն:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 307:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու արևմտյան ճակատին` կենտրոնական մեծ պատուհանից ձախ քանդակված խաչապատկերից ներքև, անավարտ 1 տող.
Ս(ուր)բ խա[չս]...

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 308:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1956 թ․

Գլխավոր եկեղեցու շքամուտքի արձանագրությունից ցած, 3 տող.
Հիշատակ գրեցի | Վարթան Վարթանյ(ան), | 1956 թ. հունիս 15:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 308:

Արձանագրություն, Պարսկերեն, Փորագիր 1831 — 1832 թթ․

Արձանագրություն, գլխավոր եկեղեցու շքամուտքի կամարակապ ճակատակալ քարին, պարսկերեն, 8 տող.
Թարգմ. Հանուն ողորմած ու բարեգութ Ալլահի. Նա է ամենազոր. Նորին Մեծություն Դարեհի հզորությունն ու Ալեքսանդրի փառքն ունեցող և ճակատագրի պես անբեկանելի թագաժառանգ Աբաս-Միրզայի կառավարման շրջանում, որը Աստծո ստվեր Ջամշիդի պես փառահեղ Ֆաթհալի շահ Ղաջարի անվանի ավագ որդին է, թող Աստված նրան ու նրա իշխանությանը երկար կյանք տա, [վերջինս] ամենանվաստ օրհնաբանողիս` Նախիջևանի գյուղերից Աջանանից Ստեփանի որդի Սարգսին, անսահման ողորմածության արժանացրեց և ասելով, որ նվաստիս բարի ծառայությունները հայտնի դարձան Նորին Մեծությանը, Դարաշամբ գյուղը 1245 (1829/30թ.) թվականին որպես թիուլ շնորհեց շահի մշտնջենական պետության համար աղոթող նվաստիս, որպեսզի նա հոգա Ս. Դանիելի օջախի ծախսերը և աղոթի շահի ու արքայորդու պետության համար: 1245թ. Դարաշամբ գյուղը 300 թումանով գնեցինք Դարաշամբ գյուղը Նախիջևանի Մոհիբ Ալի բեկից և վակֆ արեցինք Ս. Դանիելի վանքին, որպեսզի այսուհետև ով էլ, որ լինի այս օրհնյալ դիրքում որպես վանահայր, նախ և առաջ օրհնի Իրանի շահի պետությունը: Եվ թող Ալլահի ու նրա մարգարեի անեծքին արժանանա նա, ով այն կվաճառի կամ որևէ գործարքի առարկա կդարձնի: Այն պետք է օգտագործեն վանքի կարիքների համար: Գրեց Ալի Աշրաֆ Նախիջևանին 1247 թ. (1831/2թ.):

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 308: Ծանոթ. Թարգմանությունը` պարսկագետ Քրիստինե Կոստիկյանի:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2009 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Շինարարական 1643 — 1655 թթ․

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկի հյուսիսարևելյան մասում, 2 տող.
Թվ(ին) ՌՂԲ (1643) հիմնարկեցօ, | թվ(ին) ՌՃԴ (1655) աւարտեցօ:

Շահխաթունեանց Յովհ., Ստորագրութիւն Կաթուղիկե Էջմիածնի եւ հինգ գաւառացն Արարատայ, հ. Բ, Էջմիածին, 1842, էջ 315: Ալիշան Ղ., Սիսական, Վենետիկ, 1893, էջ 520: Կոստանեանց Կ., Հայոց վանքերը. համառօտ տեսութիւն, Մոսկուա, 1886, էջ 186: Ոսկեան Հ., Վասպուրական-Վանի վանքերը, Բ մաս, Վիեննա, 1942, էջ 531: Մինասեան Լ., Իրանի հայկական վանքերը, Թեհրան, 1971, էջ 31: Նույնի` Ճամբորդական տպաւորութիւններ Ս. Ստեփանոս նախավկայի վանքից եւ Թաւրիզ ու Թեհրան քաղաքներից, «Ալիք», 1967, N 224, հոկտեմբերի 10, էջ 2: “Documenti di Architettura Armena”, vol. 10, S. Stepanos, Milano, 1980, p. 12. Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, էջ 96: Հախնազարեան Ա., Սբ. Թադէոս առաքեալի եւ Սբ. Ստեփանոս նախավկայի վանքերը, էջ 24: Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 309: Ծանոթ. նախորդ հրատարակիչները «օ» ձայնավորը վերծանել են «աւ»:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1655 թ․

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Տիրամոր բարձրաքանդակից վերև` խաչքարը ներփակող շրջանակի մոտ, խիստ վնասված 3 տող.
Թվ(ին) ՌՃԴ (1655), յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ [է խաչս]... ծն(ո)ղ(ա)ց, կ(ո)ղակից...| ...Սաքամին:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 309: Ծանոթ. տարեթվի վերծանությունը թեական է:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1655 թ․

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Գր. Լուսավորչի բարձրաքանդակից վերև, 2 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է Աւետիկին, ծն(ո)ղ(ա)ցն` Պետրոսին, Ափա|րէ(ին) եւ որդոցն, թվ(ին) ՌՃԴ (1655):

“Documenti di Architettura Armena”, vol. 10, S. Stepanos, Milano, 1980, p. 12. Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 92. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 309:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Գր. Լուսավորչի բարձրաքանդակի տակ, 1 տող.
Ս(ուր)բն Գրիգոր Լուսաւ(որ)իչ:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 309:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` գահին բազմած Քրիստոսի բարձրաքանդակից վերև, 2 տող.
[Սուրբ] խաչս յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է Պատէնցի Աղումին, | եղ(բ)այր Էրապե[տին], ծն[ողա]ց:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 91. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 309:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` գահին բազմած Քրիստոսի բարձրաքանդակի տակ, 1 տող.
Չորեքկերպեան աթոռն Ք(րիստոս)ի:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 309:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Պողոս առաքյալի բարձրաքանդակից վերև, 1 տող.
...Դուրուփէրո՞ւն:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 92. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 309:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Պողոս առաքյալի բարձրաքանդակի տակ, 1 տող.
Ս(ուր)բն Պօղոս:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 309:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Մատթեոսի բարձրաքանդակից վերև, 2 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է դալալ Դօութին եւ ծնող(ա)ց, | որդի Փանոսին: Մարգարէ:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 93. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 309: Ծանոթ. Մարգարեն հավանաբար արձանագրության գրիչն է: Տարընթերցում. Գ. Ուլուհոջյանի մոտ` «Դօութին» բառի փոխարեն «Դօուինին», «Փ(ա)նոսին»-ի փոխարեն` «Սարգսին»:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Մատթեոսի բարձրաքանդակի տակ, 1 տող.
Ս(ուր)բն Մաթէոս:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 309:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Մարկոսի բարձրաքանդակից վերև, 2 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է Խալխալէնց Ովան|իսին եւ իւր ծնողացն:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 94. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 309: Տարընթերցում. Գ. Ուլուհոջյանի մոտ «Ովանիսին» բառի փոխարեն` «Իսին»:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Մարկոսի բարձրաքանդակի տակ, 1 տող.
Ս(ուր)բն Մարկոս:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 309:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Պետրոս առաքյալի բարձրաքանդակից վերև, 2 տող.
Խ(ա)չս յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է Մուշեղին, որդոցն` Ով|անիսին, Փանոսին, կողակցին:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 95. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 310:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Պետրոս առաքյալի բարձրաքանդակի տակ, 1 տող.
Ս(ուր)բն Պետրոս:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 310:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Հակոբ առաքյալի բարձրաքանդակից վերև, 2 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է խօջա Պ(օ)ղոսին, ծն(ո)ղ(ա)ցն, Պետրոսի|ն, որդոցն, Յ(ա)կ(ո)բջ(ա)նին:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 92. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 310:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Հակոբ առաքյալի բարձրաքանդակի տակ, 1 տող.
Ս(ուր)բն Յակովբոս:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 310:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Հովհաննես Մկրտչի բարձրաքանդակից վերև, 3 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է Գրիգորին, հօրն` Գերաք|ին, մօրն` Ծ(ա)ղկին եւ եղ|բարցն: Ամի (՞):

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 310:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Հովհաննես Մկրտչի բարձրաքանդակի տակ, 1 տող.
Ս(ուր)բն Յովհանէս Մկրտիչ:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 310:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Անդրեաս առաքյալի բարձրաքանդակից վերև, 2 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է խօջա ...ծն(ո)ղ(ա)ցն Ա|խնազարին, որդի Ղուկասին:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 92. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 310: Ծանոթ. Գ. Ուլուհոջյանի մոտ Ախնազար անձնանունը բացակայում է:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Անդրեաս առաքյալի բարձրաքանդակի տակ, 1 տող.
Ս(ուր)բն Անդրէաս:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 310:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Թադեոս առաքյալի բարձրաքանդակից վերև, 2 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է խօջա Մա(ր)քարին, ծն(ո)ղ(ա)ցն, Նազար|ին, կ(ո)ղ(ա)կց(ի)ն, որդի Փանոսին:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 95. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 310: Տարընթերցում. Գ. Ուլուհոջյանի մոտ առաջին տողում` «խօջա Ա...րին, ծն(ո)ղ(ա)ցն,Նազլ|ին»:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Թադեոս առաքյալի բարձրաքանդակի տակ, 1 տող.
Ս(ուր)բն Թաթէոս:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 311:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Թովմաս առաքյալի բարձրաքանդակից վերև, 2 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է խօջա Ազ...| Նազարին Ա...:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 95. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 311:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Թովմաս առաքյալի բարձրաքանդակի տակ, 1 տող.
Ս(ուր)բն Թումաս:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 311:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Փիլիպոս առաքյալի բարձրաքանդակից վերև, 2 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է Աղամալին, հօրն` Սուլթանումին, | մօրն` Ասլումին:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 94. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 311: Ծանոթ. Գ. Ուլուհոջյանի ընթերցումը թերի է, Սուլթանումին անձնանունն էլ` Սուլթանու:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Փիլիպոս առաքյալի բարձրաքանդակի տակ, 1 տող.
Ս(ուր)բն Փիլիպոս:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 311:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Հովհաննես առաքյալի բարձրաքանդակից վերև, 2 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է ... | որդոցն ...ցին:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 93. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 311: Ծանոթ. հրատարակված տեքստը ներկայացնում ենք մասնակի լրացումներով:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Հովհաննես առաքյալի բարձրաքանդակի տակ, 1 տող.
Ս(ուր)բն Ոհանէս:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 311:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Բարդուղիմեոս առաքյալի բարձրաքանդակից վերև, 2 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է Բարսեղին, հօրն Ախնազարին, ծն|ողացն, որդի Մինասին:

Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 94. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 311: Ծանոթ. հրատարակիչը սխալմամբ վիմագրի տեղադրությունը մատնանշել է Հովհաննես Մկրտչի բարձրաքանդակից վերև:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Բարդուղիմեոս առաքյալի բարձրաքանդակի տակ, 1 տող.
Ս(ուր)բն Բարդողիմէոս:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 312:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Տիրամոր բարձրաքանդակի տակ, 1 տող.
Ս(ուր)բն Ա(ստուա)ծածին:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 312:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Շմավոնի բարձրաքանդակից վերև, 2 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ակ) է Օետիկին, հօրն` Ձիք Պետրո|սին, ծն(ո)ղ(ա)ցն եւ որդոց:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 312: Ծանոթ. Օետիկ բառն Ավետիկ անձնանվան գրության սակավադեպ հանդիպող ձևերից է:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գլխավոր եկեղեցու գմբեթի թմբուկին` Սբ. Շմավոնի բարձրաքանդակի տակ, 1 տող.
Ս(ուր)բն Շըմա(ւ)ոն:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 312:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Նորոգություն 1865 թ․

Գլխավոր եկեղեցու տանիքի տակ, 3 տող.
Ի 1865 [ամի] | տ(եառ)ն | նորոգեցաւ | [տա]նիքս:

“Documenti di Architettura Armena”, vol. 10, S. Stepanos, Milano, 1980, p. 16. Uluhogian G., Silloge delle epigrafi Armene di S. Stefano di Giulfa, “Ricerca sull’architettura Armena”, vol. 22, Milano, 1981, p. 91. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 312:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Արձանագրություն գլխավոր եկեղեցու թմբուկին, 2 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է Իսրա(յ)էլէնց Պ(ո)ղոսին, ծն(ո)ղ(ա)ցն Ամպ|ատին, Գուլփէրուն:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 312:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Արձանագրություն գլխավոր եկեղեցու թմբուկին, 2 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է խօջա Մկրտիչին, ծն(ո)ղ(ա)ցն |{ն} Ղ(ա)զարին, որդի ...նին:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 312:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Արձանագրություն գլխավոր եկեղեցու թմբուկին, 2 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է խօջա Սուքարին, ծն(ո)ղ(ա)ցն Նազար|ին, կ(ո)ղ(ա)կց(ի)ն, որդի Ղ(ա)զարին, որդի Կիրակոսին:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 312:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Արձանագրություն գլխավոր եկեղեցու թմբուկին, 2 տող.
Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է խօջա Նազարին, ծն(ո)ղացն Ե|ղազարին, Ս...:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 312:

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Հարթմուտ Հոֆրիխտեր
Աղբյուրը Գծագիր

Մաղարդավանքի Սբ. Ստեփանոս եկեղեցու երկրորդ հարկի հատակագիծը (չափ.` ճարտ. դր. Հարթմուտ Հոֆրիխտերի)

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Հարթմուտ Հոֆրիխտեր
Աղբյուրը Գծագիր

Մաղարդավանքի Սբ. Ստեփանոս եկեղեցու տանիքի հատակագիծը (չափ.` ճարտ. դր. Հարթմուտ Հոֆրիխտերի)

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Հարթմուտ Հոֆրիխտեր
Աղբյուրը Գծագիր

Մաղարդավանքի Սբ. Ստեփանոս եկեղեցու հարավային ճակատը (չափ.` ճարտ. դր. Հարթմուտ Հոֆրիխտերի)

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Հարթմուտ Հոֆրիխտեր
Աղբյուրը Գծագիր

Մաղարդավանքի Սբ. Ստեփանոս եկեղեցու հյուսիսային ճակատը (չափ.` ճարտ. դր. Հարթմուտ Հոֆրիխտերի)

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Հարթմուտ Հոֆրիխտեր
Աղբյուրը Գծագիր

Մաղարդավանքի Սբ. Ստեփանոս եկեղեցու կտրվածքը դեպի հարավ (չափ.` ճարտ. դր. Հարթմուտ Հոֆրիխտերի)

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Հարթմուտ Հոֆրիխտեր
Աղբյուրը Գծագիր

Մաղարդավանքի Սբ. Ստեփանոս եկեղեցու կտրվածքը դեպի արևելք (չափ.` ճարտ. դր. Հարթմուտ Հոֆրիխտերի)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇙ Հարավ-արևմուտքից
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Մաղարդավանքի Սբ. Ստեփանոս եկեղեցու և զանգակատան տեսքը հարավ-արևմուտքից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇖ Հյուսիս-արևմուտքից
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Մաղարդավանքի Սբ. Ստեփանոս եկեղեցու թմբուկը հյուսիս-արևմուտքից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Հատված եկեղեցու արևմտյան ճակատից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Հատված եկեղեցու արևմտյան ճակատից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Մաղարդավանքի Սբ. Ստեփանոս եկեղեցու արևմտյան ճակատից բացված մուտքը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Մաղարդավանքի Սբ. Ստեփանոս եկեղեցու արևմտյան ճակատից բացված մուտքը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Դրվագ Մաղարդավանքի Սբ. Ստեփանոս եկեղեցու արտաքին հարդարանքից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Դրվագ Մաղարդավանքի Սբ. Ստեփանոս եկեղեցու արտաքին հարդարանքից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ներքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Մաղարդավանքի Սբ. Ստեփանոս եկեղեցու գմբեթը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Մաղարդավանքի Սբ. Ստեփանոս եկեղեցու գմբեթը