Հին Եկեղեցի :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Հին Եկեղեցի

Իրան / Արևմտյան Ատրպատական / Մակու / Ղարաքիլիսա

Ճարտարապետություն

Կառուցված է մոխրագույն քարով և ունի գմբեթավոր դահլիճի հորինվածք, որի զույգ որմնասյուները ներքին տարածությունը բաժանում են երկու մասի` մուտքի և կենտրոնական: Ավագ խորանը կառուցված է մեկընդմեջ մուգ և բաց գույնի քարերով և լուսավորվում է արևելքից: Խորանի երկու կողմերում կան որմնախորշեր, որոնցից հարավայինն ունի ներս ընկած գաղտնարան: 1794 թ. հավելած խաչկալով խորանը բաժանվում է երկու մասի. արտաքին բաժինն ունի 4,50 x 1,20 մ չափերի ուղղանկյուն հատակագիծ` ծածկված 7 մ բարձրությամբ կիսաշրջան թաղով, իսկ կիսաշրջան հատակագծով բուն խորանը ծածկված է 3 միակենտրոն փոխհատվող թաղերով, որոնք փոխարինում են գմբեթարդին: Խաչկալը երկու կողմից կիսաշրջան կամարներով միացած է պատերին, որոնք ծառայում են որպես մուտքեր: Կենտրոնական սլաքաձև երկրաչափական զարդերով մշակված կամարն ավելի լայն ու բարձր է, իսկ վերին երկու անկյունները զարդաքանդակված են հրեշտակների պատկերներով: Խաչկալի սյուների քիվերն ունեն մանր շթաքարե (ստալակտիտ) զարդաքանդակ, իսկ մուտքերից վեր` շրջանակների մեջ, կան արձանագրություններ: Խաչկալի և կողային կամարների ողջ ճակատը երիզված է շթաքարե զարդագոտիով: Խաչերով հարդարված քարե սեղանը նստած է 0,93 մ բարձրությամբ քառակուսի սյան վրա: Դասից չորս աստիճանով բարձր բեմի ճակատը զարդարված է 13 կամարներով: Կենտրոնական, համեմատաբար ավելի լայն կամարում ներառված է խաչաքանդակ, որը խորհրդանշում է Քրիստոսին, իսկ 12 կամարները` առաքյալներին: Բեմի հատակին` սեղանի սյանն արևելքից կից, կա մի ուղղանկյուն փոսիկ: Խորանի երկու կողմերում ավանդատներն են: Հարավային թաղածածկ ավանդատունը հատակագծում ուղղանկյուն է: Արևելյան պատին բացված է նեղ լուսամուտ, իսկ նույն պատի երկարությամբ անարձանագիր մի տապանաքար է, որի ներքո, ըստ ավանդության, ամփոփված է Թադեոս առաքյալի մասունքը: Այս ավանդատունն ունի երեք որմնախորշ, որոնցից արևելյանը գտնվում է լուսամուտից ցած և գործածվում է որպես մոմավառության վայր: Հարավային պատի որմնախորշն ունի ներս ընկած գաղտնարան: Հյուսիսային պատի որմնախորշում (ծածկի քարը հավանաբար 1918 թ. դեպքերի ժամանակ ջարդել են) կա բացվածք: Այս բացվածքը և դեպի վեր բարձրացող և որպես աստիճան ծառայող պատերից դուրս ընկած քարերը տանում են ավանդատան վրա կառուցված նեղ ու երկար, ցածր ու կիսաշրջան թաղով գաղտնարան, որը լուսավորվում է արևելյան պատի որմնախորշի փոքր անցքերով (դրանք դրսից նկատելի չեն): Ի տարբերություն հարավային ավանդատան` հյուսիսայինն արևելքում ավարտվում է կիսաշրջան փոքր խորանով: Լուսամուտը բացված է հյուսիսային պատի մեջ: Ավանդատների մուտքերի անկյուններից սկիզբ առնող պարզ զարդագոտին, շրջանցելով մուտքերը, թեքվում է դեպի խորան նայող պատեր և խորանի անկյուններից բարձրանում մինչև կամարի հիմքը: Մուտքերի բարավորները զարդարված են վեցաթև մեկական աստղով, իսկ զարդագոտու թեքված մասերը` եռատերև քանդակներով: Լուսամուտներից վեր` մինչև քիվատակ ընկած թմբուկի ազատ գոտու կենտրոնով շուրջբոլորը ձգվում է զարդագոտին, որն առանցքային ճակատներում, շնորհիվ ուղղահայաց հատող համանման ավելի կարճ զարդագոտիների, ձևավորում է ստորին մասում եռատերևով ավարտվող խաչային հորինվածք: Որմնասյուները և խորանի անկյուններն իրար կապող կամարների վրա հենված է ներքուստ գլանաձև, արտաքուստ 12 նիստանի կիսաշրջան գմբեթարդով և սրածայր վեղարով ավարտվող գմբեթը: Կիսակլոր հորիզոնական գոտին եկեղեցու հյուսիսային և հարավային պատերն ըստ բարձրության բաժանում է երկու մասի: Զարդագոտուց վեր բացված են մեկական լուսամուտներ: Հյուսիսային պատին` սվաղի պահպանված մասերի վրա, նշմարվում են կապույտ և կանաչ գույնի ծաղկանկարների հետքեր: Նույն պատի կենտրոնում 1319 թ. երկրաշարժից հետո եկեղեցու վերակառուցման մասին պատմող որմի քառաշարք քարերի վրա 15 տողով փորագրված արձանագրությունն է (տե՛ս Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 157-159, արձ. Ա):

Մինչև ուշ միջնադար հայ եկեղեցու խորաններն ունեցել են միայն քարե պարզ սեղաններ: Խաչկալներն ավելացել են հետագայում՝ ԺԷ դարից հետո, ինչը վերագրվում է ռուսական եկեղեցու ազդեցությանը: Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 113-114, 116-117:

Սալահատակ. սրահը սալահատակված է երկու կենտրոններից սկիզբ առնող մուգ և բաց գույնի միմյանց հաջորդող քառակուսի շարքերով: Նման շարվածք կա նաև մուտքի երկու որմնասյուների միջև:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 117:

Հին եկեղեցու արտաքին ճակատները. մուգ քարից շարված երկաստիճան գետնախարսխով եկեղեցին արտաքուստ ուղղանկյուն է, որի արևմտյան հատվածն ու կից ժամատունը 1810 թ. քանդելով` կցել են Նոր՝ ճերմակ քարից կառուցված եկեղեցին: Պահպանվել են հին շենքի արևելյան ճակատն ամբողջությամբ և հյուսիսային, հարավային ճակատների մեծ մասը: Պատի շարվածքի առաջին, մասամբ երկրորդ շարքի քարերը երեք ճակատներում էլ ավելի մեծ են, քան մնացած շարքերը: Առաջին շարքում պահպանված որմնասյուների ստորին մասերը (հարավային ճակատում` 3, հյուսիսայինում` 2) և հարավարևելյան անկյան զարդանախշի հիմքը ենթադրել են տալիս, որ պատի ներքևի այս բաժինը պատկանում է եկեղեցու վաղ կամ 1319 թ. երկրաշարժից առաջ եղած շրջանին: Կիսակլոր հորիզոնական գոտին 3,60 մ բարձրությամբ եզրագծում է եկեղեցին և եկեղեցու երեք ճակատները երկու մասի բաժանում: Հորիզոնական գոտուց ցած պատն ունի պարզ մշակում, իսկ գոտուց վեր հարդարված է զարդանախշերով: Գոտու շարունակությունը կազմող գծի վրա նույն կետում հատվում են տանիքի և գմբեթի վեղարի թեքությունների գծերը: Հյուսիսային, հարավային ճակատների լուսամուտները ներգծված են սլաքաձև զարդանախշ կամարների մեջ առնված գրեթե միանման մեկական խաչաքանդակներով (միակ տարբերությունն այն է, որ հարավային ճակատում խաչաքանդակի հորիզոնական թևերի վրա քանդակված են մեկական աղավնիներ), որոնց ստորին թևերն ավարտվում են մուգ-բաց քարերով հարդարված քառակուսի շրջանակներով: Արևելյան ճակատի լուսամուտը ներգծված է եռատերև կամարով ներփակված խաչաքանդակով, որի ստորին թևն ավարտվում է քառակուսի շրջանակով: Շրջանակը զարդարված է մուգ-բաց գույնի վեցաթև աստղաձև շարվածքով: Պատերն ավարտվում են քիվերով: Երեք ճակատների առանցքներում, ճակտոնների ծայրերին զետեղված են գմբեթաձև քարե մանրակերտերը:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 117, 119, 121:

Գմբեթ. ունի 12 նիստանի թմբուկ, որի արևելյան երկու անկյուններում տումբաներ են, իսկ արևմտյան երկու տումբաները քանդել են նոր եկեղեցին կցելու ժամանակ: Թմբուկն ունի վերնամասում կամարաձև ավարտվող և դեպի ներս լայնացող առանցքային 4 լուսամուտ և աչքի է ընկնում հորիզոնական մուգ (բազալտ) և բաց (դեղնավուն ֆելզիտ) 6-ական շարքերով:

Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 121, 124:

Արձանագրություն, Հայերեն, Նորոգություն 1329 թ․

Արձանագրություն. «...գտնւում է հիւսիսային որմի վերայ` լուսամուտի տակ, բաղկացած է տասն եւ հինգ տողից` խոշոր երկաթագիր, տեղ-տեղ փակագիր, կրճատ պատուագիր: Բռնած տարածութիւնն է 2 արշ. 15 վերշ. x 2 արշ. 8 վերշ., տողերի երկարութիւնը` 2 արշ. 13 վերշ., տառեր` 5 x 10 սմ». 15 տող.
Այս տաճար լուսակիր եւ երկնանման առկայացե(ա)լ հաստատ|ագոյն հիմամբք ի վերայ ա(ստուա)ծաբնակ շիրմի ս(ուր)բ առաքելոյս | Թադէոսի որ ըստ բազմատեսակ յանցանաց մեր զկործանումն էառ | ի շարժէ, իսկ ես նուաստ սպասաւոր նմին Զաքարիայ եպ(իսկոպոս) որդի պ|արոն Մանվէլայ կարողութ(եամ)բն ա(ստուծո)յ սկիզբն արարի կրկին նորոգ|ութե(ան) առաւել քան զառաջինն ի ժամանակի սաստ|իկ նեղութեան եւ հալածանաց քրիստոնէից, որ եւ բազ|ում եկեղեցիք քակտին վ(ա)ս(ն) որ յարձանագրեցաք զ|յիշատակս մեր առ ի յիշատակել զմեզ առաջի | մեծին այն եւ անարիւն զէնման գառինն ա(ստուծո)յ հանդ|երձ ծնողօք եւ զարմիւք եւ զ(յ)աջորդն մեր աղբ|աւր որդին զտէր Տիրացուն այլեւ զhարազա|տ եղբար մեր զՊէտրոս եւ զՍարգիս, որք ըստ կարու|թե(ան) նպաստաւորք եղեն ընչիւք: Կատարումն | թվ(ին) ՉՀԸ (1329)։

Գրակ. Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 319, ց. 1, գ. 108, թ. 11 (Դադեան Խաչիկ վարդապետ, Տեղեկագիր սրբոյն Թադէոսի Առաքելոյ վանուց)։ Հրատ. Մատենադարան, ձեռ. 340, վավ. 122բ-123ա: Մայր ցուցակ հայերէն ձեռագրաց Մաշտոցի անուան Մատենադարանի, հ. Բ, Երեւան, 2004, էջ 97 (հարկ է նշել, որ այս արձանագրության առաջին ընթերցողն է Իսահակ վարդապետ Մակվեցին, որն էլ 1677 թ. հատվածաբար գրի է առել իր հեղինակությամբ վանքում գրված Ժողովածուի հիշատակարանում): Շահխաթունեանց Յովհ., Ստորագրութիւն Կաթուղիկե Էջմիածնի եւ հինգ գաւառացն Արարատայ, հ. Բ, Էջմիածին, 1842, էջ 350-351։ Խ. Վ. (Խաչիկ վրդ. Դադյան), Համառօտ նկարագիր Շաւարշան-Արտազ գաւառի Ս. Թադէոս Առաքելոյ վանքի, «Արարատ», 1898, յունուար, էջ 89 (վերահրատարակությունը տե՛ս Դատյան Խաչիկ ծ. վարդապետ, Հոդվածների ժողովածու, էջ 45): Ֆրանգեան Ե., Վեց օր Թադէի վանքում, «Մուրճ», 1903, N 8, էջ 125։ Նույնի` Ատրպատական, Թիֆլիս, 1905, էջ 28-29: Կոստանեանց Կ., Հայոց վանքերը. համառօտ տեսութիւն, Մոսկուա, 1886, էջ 164։ Ոսկեան Հ., Արտազի վանքը, «Հանդէս Ամսօրեայ», 1941, էջ 33-34: Նույնի` Վասպուրական-Վանի վանքերը, Բ մաս, Վիեննա, 1942, էջ 458: Աճէմեան Հ., Ս. Թադէի վանքը, մասն I, Թեհրան, 1959, էջ 26: Մինասեան Լ., Հնադարեան մի կամուրջ Ատրպատականում, «Հանդէս Ամսօրեայ», 1968, էջ 244-246։ Նույնի՝ Իրանի հայկական վանքերը, Թեհրան, 1971, էջ 12: Haghnazarian A., Das Armenische Thaddäuskloster in der Provinz West Aserbaidjan in Iran (Dissertation, RWTH Aachen, 1973), s. 197. Thierry M., Monuments arméniens du Vaspurakan, Paris, 1989, p. 486. Յակոբեան Է., Ս. Թադէի վանքը (պատմական ակնարկ), Թեհրան, 1999, էջ 14: Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 157-158:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Մարգրիթ Հախնազարյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2009 թ․

Տեսակը Գրչանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գրչանկար
Տարեթիվ 2012 թ․

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1776 թ․

Արձանագրություն, հին եկեղեցու հյուսիսարևմտյան սյան կամարի ծեփի վրա, 4 տող.
Ես վանեցի Գասպարի | որդի Ախիճանս | յեկի սուրբ ուխտս | տվի. ՌՄԻԵ (1776) ապրելի | ԻԸ (28)։

Գրակ. Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 319, ց. 1, գ. 108, թ. 12 (Դադեան Խաչիկ վարդապետ, Տեղեկագիր սրբոյն Թադէոսի Առաքելոյ վանուց): Հրատ. Խ. Վ. (Խաչիկ վրդ. Դադյան), Համառօտ նկարագիր Շաւարշան-Արտազ գաւառի Ս. Թադէոս Առաքելոյ վանքի, «Արարատ», 1898, յունուար, էջ 90 (վերահրատ. Դատյան Խաչիկ ծ. վարդապետ, Հոդվածների ժողովածու, էջ 48։ Ոսկեան Հ., Արտազի վանքը, «Հանդէս Ամսօրեայ», 1941, էջ 36: Նույնի` Վասպուրական-Վանի վանքերը, Բ մաս, Վիեննա, 1942, էջ 461: Haghnazarian A., Das Armenische Thaddäuskloster in der Provinz West Aserbaidjan in Iran (Dissertation, RWTH Aachen, 1973), p. 199. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 159:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1785 թ․

Արձանագրություն, հին եկեղեցու հյուսիսարևմտյան սյան կամարի ծեփի վրա, 4 տող.
Ես արապկերցի մեղա|պարտ գրիչ Ղուկաս | դպիրս գրէցի հայ(ոց) | թվին ՌՄԼԴ (1785)-ին:

Գրակ. Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 319, ց. 1, գ. 108, թ. 12 (Դադեան Խաչիկ վարդապետ, Տեղեկագիր սրբոյն Թադէոսի Առաքելոյ վանուց): Հրատ. Խ. Վ. (Խաչիկ վրդ. Դադյան), Համառօտ նկարագիր Շաւարշան-Արտազ գաւառի Ս. Թադէոս Առաքելոյ վանքի, «Արարատ», 1898, յունուար, էջ 90 (վերահրատ. Դատյան Խաչիկ ծ. վարդապետ, Հոդվածների ժողովածու, էջ 49)։ Ոսկեան Հ., Արտազի վանքը, «Հանդէս Ամսօրեայ», 1941, էջ 36: Նույնի` Վասպուրական-Վանի վանքերը, Բ մաս, Վիեննա, 1942, էջ 461: Haghnazarian A., Das Armenische Thaddäuskloster in der Provinz West Aserbaidjan in Iran (Dissertation, RWTH Aachen, 1973), p. 199. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 159:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1806 թ․

Գրակ. Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 319, ց. 1, գ. 108, թ. 12 (Դադեան Խաչիկ վարդապետ, Տեղեկագիր սրբոյն Թադէոսի Առաքելոյ վանուց): Հրատ. Խ. Վ. (Խաչիկ վրդ. Դադյան), Համառօտ նկարագիր Շաւարշան-Արտազ գաւառի Ս. Թադէոս Առաքելոյ վանքի, «Արարատ», 1898, յունուար, էջ 90 (վրհրտ. Դատյան Խաչիկ ծ. վարդապետ, Հոդվածների ժողովածու, էջ 49)։ Ոսկեան Հ., Արտազի վանքը, «Հանդէս Ամսօրեայ», 1941, էջ 36: Նույնի` Վասպուրական-Վանի վանքերը, Բ մաս, Վիեննա, 1942, էջ 461-462: Haghnazarian A., Das Armenische Thaddäuskloster in der Provinz West Aserbaidjan in Iran (Dissertation, RWTH Aachen, 1973), p. 199. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 159:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գրակ. Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 319, ց. 1, գ. 108, թ. 12 (Դադեան Խաչիկ վարդապետ, Տեղեկագիր սրբոյն Թադէոսի Առաքելոյ վանուց): Հրատ. Խ. Վ. (Խաչիկ վրդ. Դադյան), Համառօտ նկարագիր Շաւարշան-Արտազ գաւառի Ս. Թադէոս Առաքելոյ վանքի, «Արարատ», 1898, յունուար, էջ 90 (վրհրտ.` Դատյան Խաչիկ ծ. վարդապետ, Հոդվածների ժողովածու, էջ 48)։ Ոսկեան Հ., Արտազի վանքը, «Հանդէս Ամսօրեայ», 1941, էջ 35-36: Նույնի` Վասպուրական-Վանի վանքերը, Բ մաս, Վիեննա, 1942, էջ 461: Haghnazarian A., Das Armenische Thaddäuskloster in der Provinz West Aserbaidjan in Iran (Dissertation, RWTH Aachen, 1973), p. 199. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 159: Տարընթերցում. Խ. Դադյանը մեղայիւ բառի փոխարեն ընթերցել է մեղուցիս։

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Գրակ. Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 319, ց. 1, գ. 108, թ. 12 (Դադեան Խաչիկ վարդապետ, Տեղեկագիր սրբոյն Թադէոսի Առաքելոյ վանուց): Հրատ. Խ. Վ. (Խաչիկ վրդ. Դադյան), Համառօտ նկարագիր Շաւարշան-Արտազ գաւառի Ս. Թադէոս Առաքելոյ վանքի, «Արարատ», 1898, յունուար, էջ 90 (վերահրատ.` Դատյան Խաչիկ ծ. վարդապետ, Հոդվածների ժողովածու, էջ 48)։ Ոսկեան Հ., Արտազի վանքը, «Հանդէս Ամսօրեայ», 1941, էջ 35: Նույնի` Վասպուրական-Վանի վանքերը, Բ մաս, Վիեննա, 1942, էջ 461: Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 159: Տարընթերցում. ձեռագրում Փիրիջանս անձնանունը տրված է Փիրիճանս ձևով։

Արձանագրություն, Հայերեն, Նոտրգիր, Հիշատակագրություն 1811 թ․

Արձանագրություն, սեղանի վեմքարին պատկերված են աթոռին նստած թագապսակ Աստվածածինը՝ մանուկ Հիսուսը գրկին, թագը բռնած մի զույգ հրեշտակներ, թագի վրա՝ Աստծու պատկերը։ Աստվածածնի աջ կողմում Քրիստոսի Գեղարդն ու Դաստառակը ձեռքին Թադեոս առաքյալն է, իսկ ձախ կողմում՝ Աստվածամոր պատկերը բռնած Բարդուղիմեոսը։ Չափերն են՝ 1,69 x 1,29 մ (2 արշ. 6 վերշ. x 1 արշ. 13 վերշ.)։ Գրչությունը՝ նոտրգիր, միատող.
Թուին Փրկչի ՌՊԺԱ (1811) և առաջնորդութեամբ Սուրբ ուխտիս տեառն Սիմէօն արքեպիսկոպոսին տէր Բրղն. Խչ. Տր. Նկչ. Այս սուրբ պատկերս ի վանս սրբոյ առաքելոյն Թադէոսի մաքուր շիրմի կարնեցի Քօսեանց մահտեսի Յարութիւնէ յիշատակ վասն իւր, վասն կենակցւոյն մահտեսի Խանումին և որդւոյն մահտեսի Յակոբին, մահտեսի Սիմէօնին և տիրացու Գէորգին և այլ ամենայն կենդան...

Գրակ. Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 319, ց. 1, գ. 108, թ. 11 (Դադեան Խաչիկ վարդապետ, Տեղեկագիր սրբոյն Թադէոսի Առաքելոյ վանուց): Հրատ. Խ. Վ. (Խաչիկ վրդ. Դադյան), Համառօտ նկարագիր Շաւարշան-Արտազ գաւառի Ս. Թադէոս Առաքելոյ վանքի, «Արարատ», 1898, յունուար, էջ 89 (վերահրատ.` Դատյան Խաչիկ ծ. վարդապետ, Հոդվածների ժողովածու, էջ 47): Ոսկեան Հ., Արտազի վանքը, «Հանդէս Ամսօրեայ», 1941, էջ 35: Նույնի` Վասպուրական-Վանի վանքերը, Բ մաս, Վիեննա, 1942, էջ 460: Haghnazarian A., Das Armenische Thaddäuskloster in der Provinz West Aserbaidjan in Iran (Dissertation, RWTH Aachen, 1973), p. 200. Արմեն Հախնազարյան, Արտազի երեք վանքերը, Երևան, 2012, էջ 159:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Հատված հին եկեղեցու հարավային ճակատից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇘ Հարավ-արևելքից
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2009 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇒ Արևելքից
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Հատված հին եկեղեցու տեղում գոյություն ունեցած ավելի հին եկեղեցու որմնասյուների որմնախարիսխներից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Հատված հին եկեղեցու տեղում գոյություն ունեցած ավելի հին եկեղեցու որմնասյուների որմնախարիսխներից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2009 թ․

Հատված հին եկեղեցու տեղում գոյություն ունեցած ավելի հին եկեղեցու որմնասյուների որմնախարիսխներից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ներքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2009 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ներքին
Հեղինակը Մարգրիթ Հախնազարյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 2009 թ․

Հին եկեղեցու թմբուկը ներքուստ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ներքին
Հեղինակը Արմեն Հախնազարյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Հին եկեղեցու թմբուկը ներքուստ

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Մայր